Frederik II van Pruise

Frederik II
Koning in Pruise (1740-1772)
Koning van Pruise (1772-1786)
Frederik II
Frederik II
Vorstehuis Hohenzollern
Titels Koning in Pruise
Koning van Pruise
Regeer 31 Mei 1740 – 17 Augustus 1786
Voorganger Frederik Willem I
Opvolger Frederik Willem II
Gebore 24 Januarie 1712; Berlyn, Duitsland
Oorlede 17 Augustus 1786; Potsdam, Duitsland
Begrawe 17 Augustus 1991; Sanssouci, Potsdam, Duitsland
Eggenoot Elisabeth Christine
Vader Frederik Willem I
Moeder Sophia Dorothea
Geloof Calvinisme
Die enigste portret uit die lang regeringstyd van die koning waarvoor hy self model gestaan het is in 1763 deur Johann Georg Ziesenis geskilder

Frederik II, ook bekend as Frederik die Grote, Frederik die Enigste of Alter Fritz, (* 24 Januarie 1712 in die Berlynse stadskasteel; † 17 Augustus 1786 in die Sanssouci-kasteel naby Potsdam) het vanaf 1740 as koning in Pruise en vanaf 1772 as koning van Pruise geregeer. As keurvors van Brandenburg het hy ook as aartskamerheer van die Heilige Romeinse Ryk gefungeer.

Met die Silesiese Oorloë, wat hy self begin het, het hy tussen 1740 en 1763 daarin geslaag om die Boheemse-Oostenrykse gewes Silesië vir die Keurvorstedom Brandenburg te verower. Met Brandenburg-Pruise se oorwinning in die Sewejarige Oorlog is Pruise as die vyfde groot moondheid in die Europese "Pentargie" erken - naas die Habsburgse Oostenryk, Frankryk, die Russiese Ryk en die Koninkryk Groot-Brittanje.

Frederik word as 'n verteenwoordiger van die verligte absolutisme beskou wat die administrasie van sy koninkryk doeltreffender gemaak, sy ekonomie bevorder en 'n verskeidenheid hervormings van stapel gestuur het. Na homself het hy as die "eerste dienaar van die staat" verwys.[1]

In die historiese bewussyn van Duitsland word hy as 'n streng maar regverdige Pruisiese landsvader onthou. Terwyl sy vader Frederik Willem I van Pruise veral as 'n bekwame en spaarsame burokraat, maar ook as "soldatekoning" bekend gestaan het wat die grootste deel van die Pruisiese staatsbegroting aan die opbou van 'n magtige leër bestee het (wat hy slegs een keer sou gebruik), het Frederik II reeds kort ná sy regeringsoorname op 31 Mei 1740 politieke besluite geneem wat van Pruise 'n heel nuwe staat sou maak.

Hy het die marteling van aangehoudenes verbied, die Pruisiese strafreg gehumaniseer, sensuur verlig en 'n kultuur van verdraagsaamheid teen minderhede in die Lutherse kerk gevestig. Frederik het stygende voedselpryse bekamp sodat brood vir al sy onderdane bekostigbaar was en die verbouing van aartappels geforseer om hongersnode te voorkom.

Frederik het kontak gehou met die beduidendste filosowe en natuurwetenskaplikes van sy tyd en hulle na Berlyn genooi om met hulle te beraadslaag. So het Frederik in Frankryk die bynaam roi philosophe - "filosowekoning" - gekry.

Frederik II was daarnaas ook 'n bekwame skrywer en musikus. Naas die vroeë staatsteoretiese Antimachiavel het ook historiese werke soos Mémoires pour servir à l‘histoire de la maison de Brandebourg (1751) en Histoire de la guerre de sept ans (1763) uit sy pen gekom. As musiekliefhebber het hy fluit gespeel en ook eie musikale werke gekomponeer. As kunstenaar is hy steeds deur Franse en Italiaanse voorbeelde geïnspireer. Frederik II het vlot Frans gepraat en geskryf, terwyl sy kennis van Duits redelik beperk was.

Maar net soos sy vader was Frederik ook 'n bekwame militaris en veldheer wat die grondgebied van Pruise deur oorlogvoering van 120 000 tot 195 000 km² uitgebrei het, maar ook ongekende menslike en materiële verliese veroorsaak het soos in die Sewejarige Oorlog.

Lewe voor die troonbestyging

[wysig | wysig bron]

Vroeë jare (1712–1728)

[wysig | wysig bron]
Frederik (links) met sy gunstelingsuster Wilhelmine van Pruise (1709-1758). Skildery deur Antoine Pesne

Frederik is in die Berlynse kasteel gebore en was die oudste oorlewende seun van altesaam 14 kinders wat uit die huwelik van Frederik Willem I en sy eggenote Sophie Dorothea van Hannover gebore is. Tot met sy sesde verjaardag is Frederik saam met sy ouer suster Wilhelmine deur die Franssprekende opvoedster Mme Rocoulle grootgemaak - net soos sy vader.

Daarna het Frederik 'n strenge opvoeding ontvang wat deur outoritêre en godsdienstige beginsels volgens die presiese instruksies van Frederik Willem gekenmerk was. So is Frederik aan 'n vreugdelose dagroetine blootgestel wat deur sy pa voorgeskryf is - van die ontbyt (wat die prins in slegs sewe minute moes nuttig) tot snamiddags vyfuur wanneer hy vryetyd gehad het en kon doen wat hy wil, mits dit nie "teen God was nie".[2]

Tussen 1716 en 1727 is Frederik deur Jacques Égide Duhan de Jandun onderwys, 'n Hugenote-vlugteling wat tydens die beleg van Stralsund in 1715 met sy besonderse dapperheid die belangstelling van die koning gewek het. Duhan het in 'n noue persoonlike verhouding met sy leerder gestaan en sy rooster, wat deur die koning streng geredigeer is, met Latyn en literêre studies uitgebrei en was ook behulpsaam by die opbou van 'n geheime biblioteek vir die prins.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Vergelyk Antimachiavel, in: Œuvres, boekdeel 8, bl. 66, asook Mémoires pour servir à l'histoire de la maison de Brandenbourg, in: Œuvres, boekdeel 1, bl. 123
  2. ↑ Reglement, wie mein ältester Sohn Friedrich seine Studien ... halten soll. 3 September 1721, in: Frank Schumann (red): Allergnädigster Vater. Berlyn 1983, bl. 23