Gamelan

'n Gamelan wat speel tydens 'n bruilof in Yogyakarta

'n Gamelan is 'n versameling brons slaginstrumente wat op mekaar gestem is en in die tradisionele musiek van veral Java en Bali bespeel word.

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]
Die gamelan van kraton Surakarta

Gamelan is taamlik oud. Daar is legendes wat vertel dat hierdie musiek gebruik is deur die Hindoekonings van Majapahit en dat erfstukke deur die Moslemvorste van Demak van hulle geneem is om hulle wettigheid as opvolgers te onderstreep. Ander verhale beweer dat die wali sanga, die nege Moslim-heiliges wat glo die Islam oor Java versprei het, hierdie instrumente na Majahapit-voorbeeld nagebou het. Die sultans van Demak het 'n tradisie begin op die geboortedag van Mohamed met 'n gamalan sekaten-uitvoering te vier. Dit was dalk om hulle Hindoe/Buddhistiese onderdane oor te haal om Moslem te word. In Cirebon word vandag hierdie vorm van gamelanmusiek as die mees Islamities beskou.[1]

Instrumente

[wysig | wysig bron]
'n Kopie van die Gamelan Kyai Mega Mendung. Voorgrond: pencon; agtergrond: wilahan

Daar word twee soorte gamelaninstrumente onderskei: die pencon en die wilahan[1]

Pencon

[wysig | wysig bron]
Pencon

'n Pencon is 'n gong met 'n omgebuigde rand en 'n verdikte knop in die middel van die instrument. Deur hierdie konstruksie kan die gong met 'n presiese toonhoogte gestem word. Die gong word bespeel deur die knop met 'n hamer slaan. Die soort hamer bepaal die klankkleur. Gewoonlik word 'n reeks pencon van verskeie toonhoogtes in 'n raamwerk bespeel, soos by die ksilofoon. Hierdeur vermag die speler(s) 'n melodie te speel. Die klankduur is gewoonlik lank en soms demp spelers die toon deur met die hamer of die hand op die gong te druk.[1] Op Bali word dit tekep genoem. Hierdie woord worp amper sonder klinkers uitgespreek (t'k'p). Die werkwoord mahtekep beteken 'staccato speel deur demping' en 'n gamelangeselskap wat dit nie beheers nie, word nie gewaardeer nie.[2]

Wilahan

[wysig | wysig bron]
Metallofoon.

'n Wilahan lyk nog meer soos 'n ksilofoon, maar dit is 'n metallofoon wat bestaan uit brons toetse na lengte gerangskik, die laagste toon links.

Daar is gewoonlik ook 'n klankkas om die geluid te versterk.

Suling en rebab

[wysig | wysig bron]
Twee sulingspelers met 'n rebab in Bambubulan op Bali tussen 1920–1942

Die oudste instrumente was dalk anders. Op Bali praat die oudste beskrywings oor die gamelan gambuh wat as begleiding van die gambuh-spel gebruik word. Hierdie vorm van gamelan gebruik lang bamboefluite wat suling genoem word dikwels met begeleiding van 'n rebab wat 'n strykinstrument is.[2]

Stemming

[wysig | wysig bron]

'n Gamelan vorm 'n eenheid en het sy eie stemming. 'n Pencon uit een gamelan kan dus nie in 'n ander gebruik word nie, maar behoort by sy eie gamelan.

Daar is twee soorte stemmings;

  1. Pelog (hulp·inligting) Dit het 'n heptatoniese stemming met 7 stappe in 'n oktaaf. Die toonafstande is nogtans nie die diatoniese toonladder s'n nie en bevat soms groot stappe. In cents wissel hulle van baie klein 90 tot baie groot meer as 400.
  2. Slendro (Sundanees: salendro). Dit is 'n pentanoniese stemming met vyf gelyke toonafstande van 240 cent elk.

Die stemming van 'n gamelan is nogtans uniek: elke gamelan het sy eie stemming en dit gee aan elke gamelan sy eie karakter.

Kolotomie

[wysig | wysig bron]
Die kolotomie van Ketawang

'n Gamelanstuk word laag vir laag opgebou en elke instrument het sy eie tydlyn. Die klein ketuk word byvoorbeeld op elke onewe sekonde Die groter jengglong op sekonde 4, 10, 16, 20, 26 ens.

In die etnomusikologie word hierdie metode van musiekmaak kolotomie genoem. End hierdie kolotomie word soms in 'n diagram weergegee.

Gamelan buite Indonesië

[wysig | wysig bron]

In Nederland word reeds sedert 75 jaar gamelan gespeel. Hoewel die belangstelling daarvoor veral van 'n ouder generasie kom en dit afneem, is daar ook jonger mense wat dit weer opvat. Die internasionale belangstelling het veral in die 1970s in Kalifornië begin en daarna ook versprei na Japan, Duitsland, Engeland, Australië en Nieu-Seeland.[3] Die eerste Balinese gamelangeselskap uit Peliatan het reeds in 1931 in Parys opgetree. Colin McPhee, 'n Kanadese komponis en musikoloog het baie bygedra tot hierdie ontwikkeling.[2]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Focus: Gamelan Music of Indonesia, Focus on world music Henry Spiller Taylor & Francis, 2008, ISBN 0-415-96067-3, ISBN 978-0-415-96067-0
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Balinese Gamelan Music: (Downloadable Audio Included) Michael Tenzer Tuttle Publishing, 2013, ISBN 1-4629-0870-5, ISBN 978-1-4629-0870-7
  3. ↑ "skakel|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Maart 2019. Besoek op 22 September 2018.