Het Volk

Het Volk
HV
Leier	Louis Botha
Gestig	Mei 1904
Ontbind	Mei 1910

Het Volk was 'n politieke party in die Transvaal wat op 28 Januarie 1904 onder die leierskap van Louis Botha en sy adjunk Jan Smuts in Pretoria gestig is.^[1] Met die skep van die Unie van Suid-Afrika in Mei 1910 het dit saamgesmelt met die Afrikanerbond en die Orangia Unie, die dominante politieke partye van onderskeidelik die Kaapkolonie en die Oranjerivierkolonie om die pan-Unie Suid-Afrikaanse Party te vorm.

Stigting

Genl. Jan Smuts was adjunkleier van Het Volk.

Op 2 Julie 1903 is 'n vergadering op Heidelberg (nou Gauteng) gehou om Afrikanerbelange in die Transvaal te bespreek.^[2] Op die vergadering is resolusies aanvaar teen die invoer van Sjinese arbeiders, vir die gelyke behandeling van Engels en Nederlands, en vir gelyke behandeling van Engelssprekendes en Afrikaners in die beheer van onderwys, asook besware teen die opneem van oorlogskuld sonder die toestemming van 'n wetgewer. In April 1904 is nog 'n vergadering in Fordsburg gehou en op 'n volkskongres wat op 23 Mei in Pretoria begin het, het 160 afgevaardigdes 'n komitee aangestel om 'n manier vir permanente organisering te bewerkstellig. Die komitee moes 'n grondwet opstel wat onder andere reëls sou hê vir die stigting van plaaslike takke en om die grondwet in die hele Transvaal in werking te stel. Die kongres het verdaag na 'n vergadering met luitenant-goewerneur Lawley, wat op sy versoek, gehou is.^[2] Grootliks as gevolg van Botha en Smuts se toedoen is die Het Volk party op 28 Januarie 1904 ook in Pretoria gestig.^[1]

Verskeie Boereleiers uit die Tweede Vryheidsoorlog was ook betrokke by die stigting van die party, onder meer genl. Koos de la Rey.^[3] Hoewel Het Volk vanuit die staanspoor 'n Afrikaner-party was, het dit daarna gestrewe om versoening met die Britte te bewerkstellig en het dit dié wat tydens die Tweede Vryheidsoorlog oorgegee het of vir die Britte gewerk het, aanvaar. Die party het hom beywer vir selfregering.

Selfregering in die Transvaal

Alfred Lyttelton wat Joseph Chamberlain opgevolg het as Koloniale Sekretaris, het 'n grondwet vir die Transvaal opgestel wat op voorstel van Alfred Milner die genomineerde lede van die Transvaalse wetgewer sou vervang met verkose lede. Grondwetlike voorstelle, wat as die Lyttelton Grondwet bekend sou staan, is in Julie en Desember van 1904 gemaak. Volgens die voorstelle sou stemregvereistes laag genoeg gestel word om meeste wit mense in te sluit maar wat te hoog sou wees vir bywoners op plase. Het Volk het die grondwet teëgestaan aangesien dit nie voorsiening gemaak het vir beheer oor die uitvoerende tak nie en omdat dit die platteland sou benadeel waar daar meer Boere en vroue was.^[1] Nadat die Liberale Party teen die einde van 1905 in die Britse verkiesing seëvier, ontvang die Transvaal selfregering in Desember 1906 en word die voorstelle van Lyttelton laat vaar.

1907-verkiesing

Het Volk se verkiesingsprogram is met die hulp van Engelenburg, die redakteur van die De Volkstem, deur Smuts voorberei. Smuts het 'n weergawe van die program aan voormalige president Steyn en aan John X. Merriman voorgelê. Steyn het gevoel dat die dokument geneig was tot kompromieë terwyl Merriman dit goedgekeur het. Die program het klem gelê op samewerking tussen die Engels- en Nederlandspsrekendebevolking van die Transvaal en aan voorstelle vir unifikasie. Hoewel die Sjinese-arbeidsvraagstuk 'n belangrike geskilpunt in die verkiesing was, het Smuts se dokument gestel dat geen repatriasie van Sjinese werkers sou plaasvind voor hulle kontrakte uitgedien was nie. Ander opvallende punte was verpligte skoolonderrig in Engels maar nie in Nederlands nie. Wat swart inwoners van die Transvaal betref, is die vraagstuk ten opsigte van trusteeskap en as 'n algemene Suid-Afrikaanse aangeleentheid beskryf eerder as 'n saak vir partypolitiek. Na 'n mate van kritiek aangaande die onderwysklousule, is die program vroeg in Desember 1906 eenparig goedgekeur.^[2]

In die Transvaalse verkiesing van 22 Februarie 1907 is 34 van die 69 setels aan die Rand toegeken, 6 aan Pretoria en 29 aan die platteland. Daar is verwag dat dit tot 'n Brits gesinde meerderheid van ten minste 5 setels sou lei. Smuts en Botha het egter daarin geslaag om die bittereinders en die hensoppers en Suid-Afrikaanse Britte saam te snoer en Het Volk het 'n meerderheid behaal met 37 setels, waaronder 7 Engelssprekende kandidate getel het. Die meerderheid is verder versterk deur 'n koalisie te vorm met die gematigde Britse party, die Responsible Government Association wat ses setels gewen het. Die arbeidersparty het twee setels gewen, en onafhanklikes ook twee. Die hoof Britse party, die Progressiewes, het 21 setels verower. Botha het in die aanloop tot die verkiesing klem geplaas op die bedreiging wat die mynmagnate ingehou het terwyl Smuts 'n anti-Progressiewe veldtog gelei het.^[4]

Botha word Eerste Minister van Transvaal op 4 Maart 1907.^[5]

Het Volk in die Transvaalse regering

Na die verkiesing het dit duidelik geword dat die verkiesingsprogram se beloftes in terme van konsiliasie nie slegs verkiesingspraatjies was nie maar 'n deel van 'n werklike beleid wat Botha en Smuts wou nastreef. Daar is byvoorbeeld weinig van die Britse amptenare ontslaan en daar was nie 'n groot invloei van voormalige ZAR amptenare nie. Smuts se onderwyswet is ook sonder noemenswaardige voorbehoud deur die Progressiewes aanvaar – die hoof besware was in der waarheid hoofsaaklik uit Het Volk geledere.

Die ministerie se aansienlike meerderheid waarop dit in die wetgewer kon staatmaak, wat in Smuts se woorde 'n "stoomroller" benadering kon moontlik maak indien nodig, en die resultaat van die konsiliasie-beleid en die meegaande konstruktiewe houding van die Progressiewes het die regering toegelaat om 'n indrukwekkende reeks wetsontwerpe goed te keur en het gehelp om die sitting van die Transvaalse Parlement kort te hou.

Verwysings

1. Hope Hay Hewison, Hedge of Wild Almonds: South Africa, the Pro-Boers & the Quaker Conscience, 1890–1910, Afgelaai op 1 April 2007
2. N. G. Garson, 'Het Volk': The Botha-Smuts Party in the Transvaal, 1904-11, The Historical Journal, Vol. 9, No. 1. (1966), pp. 101-132, Afgelaai op 2 April 2007
3. Generaal Jacobus Herculaas De la Rey Geargiveer 24 Maart 2007 op Wayback Machine, besoek op 1 April 2007
4. Peter J Henshaw and Ronald Hyam, The Lion and the Springbok: Britain and South Africa Since the Boer War^{[dooie skakel]}, Cambridge University Press, 2003, Afgelaai op 1 April 2007
5. SA-History Online Louis Botha Geargiveer 6 Februarie 2007 op Wayback Machine, besoek op 1 April 2007