Koekoekvoëls
| Cuculiformes | |
|---|---|
| |
| Phaenicophaeus curvirostris | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Klas: | |
| Subklas: | |
| Infraklas: | |
| Superorde: | |
| Orde: | Cuculiformes Wagler, 1830
|
| Families | |
|
Cuculidae | |
| |
| Verspreiding | |
Koekoekvoëls (Cuculiformes) is 'n monotipiese orde van voëls. Tradisioneel bevat hierdie orde, naas die regte koekoeke (Cuculidae), ook twee (en soms meer) families, naamlik: Opisthocomidae en Musophagidae. Volgens die IOC World Bird List (van 2012) bevat die orde slegs één familie:[1]
Koekoeke staan bekend as voëls wat hul eiers in ander voëls se neste lê en die versorging van die kuikens aan pleegouers oorlaat. In werklikheid is dit egter net sowat een derde van hierdie voëlgroep wat die sogenaamde broeiparasitisme beoefen. Koekoeke is betreklike groot voëls wat in bome lewe.
Die stertpenne is by die meeste spesies lank en die buitenste tone van elke poot is na agter gerig of is baie beweeglik sodat die voëls goed aan takke kan vasklou. Die orde is in 2 families ingedeel, naamlik die egte koekoeke (Cuculidae) en die loeries (Musophagidae), wat tot Afrika beperk is. In Suider-Afrika word 17 spesies koekoeke aangetref, waaronder 'n aantal vleiloeries. Een van die bekendste plaaslike koekoeke is die piet-my-vrou.
Algemeen
[wysig | wysig bron]Die orde van die koekoeke (Cuculiformes) bestaan uit 2 families wat uiterlik van mekaar verskil, maar soveel ooreenkomste in hul gedrag en ververing toon dat hulle onmiskenbaar aan mekaar verwant is. Die kleinste van die 2 families is dié van die loeries (Musophagidae). Dit bestaan uit net 18 spesies wat hoofsaaklik in die oerwoude van Afrika voorkom. Hulle is helderkleurige voëls met opvallende kuiwe, lang sterte en kort, dik snawels.
Hul voedsel bestaan hoofsaaklik uit vrugte, hoewel hulle soms ook insekte vreet. Loeries lewe in groepe en net tydens die broeityd sonder die pare hulle af om 'n nes te bou en eiers te lê. Egte koekoeke (familie Cuculidae) is veel talryker.
Die familie bestaan uit 147 spesies wat in alle dele van die wêreld, uitgesonder Antarktika, voorkom. Hoewel die egte koekoeke algemeen as baie swak ouers bekend staan wat hul eiers in ander voëls se neste lê en die versorging van die kuikens aan pleegouers oorlaat, word hierdie sogenaamde broeiparasitisme net by 47 spesies aangetref.
Die ander spesies bou almal hul eie neste en versorg hul kuikens self. Die meeste egte koekoeke is liggrys of ligbruin en het dikwels donker strepe op die vlerke, stert en pens. Kenmerkend vir ware koekoeke is dat 2 tone van elke poot na agter gerig is sodat die voëls selfs op die dunste takkies 'n goeie houvas vind. Die snawels verskil van spesie tot spesie aangesien 'n uiteenlopende voedselspesialisasie onder koekoeke voorkom; sommige is vrugte en/ of insekte-eters, terwyl ander klein werweldiere eet. In teenstelling met die groepslewe van die loeries is die meeste koekoeke alleenlopers wat net tydens broeityd pare vorm. Koekoeke kom hoofsaaklik in die trope en subtrope voor en net 'n paar spesies word in Europa aangetref.
Broeiparasitisme
[wysig | wysig bron]Die 47 spesies koekoeke by wie broeiparasitisme aangetref word, het verskillende gashere, dit wil se hulle kies nie almal dieselfde voëlsoort om hul eiers uit te broei en die kuikens te versorg nie. Een koekoekspesie kan ook meer as een voëlsoort as gasheer gebruik. By die keuse van die gasheer speel verskeie faktore 'n rol. Meestal lyk die gasheer se eiers in vorm en grootte soos die van die koekoek se eier en sommige koekoeke het hulle so aangepas dat hul eiers ook wat kleur betref, met die van die gasheer ooreenstem. Wanneer 'n koekoekwyfie haar eier in 'n vreemde nes lê, gooi sy een van die gasheer se eiers uit die nes.
Dit is dus belangrik dat die broeityd van die gasheer met die van die koekoek moet saamval. Die jong koekoekkuiken broei na sowat 12 dae uit, wat gewoonlik effens vroeër is as die gasheerkuikens. Die kuiken begin onmiddellik en instinktief in die nes rondskarrel en skop so die ander eiers of kleintjies wat reeds uitgebroei het, uit die nes sodat hy alleen al die aandag en voedsel van die pleegouers kry. Hierdie sogenaamde uitwerp gedrag is egter nie by alle koekoekspesies ewe sterk ontwikkel nie.
Soms word die koekoek saam met die ander kuikens grootgemaak, maar omdat hulle gewoonlik groter en sterker is as die gasheerkuikens, het hulle 'n beter kans om die kos te kry. Na 20 tot 30 dae is hulle groot genoeg en verlaat die nes. Dit is opvallend dat die jong koekoeke wat gedurende hul jeug net die geroep van die pleegouers hoor, as volwasse voëls die kenmerkende koekoekroep handhaaf. Die verskynsel dui daarop dat die koekoek se roep erflik bepaal word.
Verteenwoordigers
[wysig | wysig bron]Die familie van die loeries bestaan uit 4 genera wie se verteenwoordigers almal groen en rooi vere het. Die kleure word deur 2 pigmente veroorsaak wat slegs by hierdie voëls aangetref word, naamlik die groen toerakoverdant en die koperkleurige toerasien. Veral by die helmloeries (genus Tauraco) is hierdie kleure besonder goed ontwikkel. 'n Opvallende spesie is die witkuifloerie (Tauraco leueolophus), wat 'n digte, helmagtige kuif het.
Die skildloerie (genus Musophaga) onderskei hom van ander loeries deurdat hy 'n horingagtige skild oor die bokant van die snawel en die voorkop het. Die grootste van alle koekoeke is die reuseloerie (Corythaeola cristata), wat 65 tot 70 cm lank word. Die koekoekfamilie is baie groter en huisves uiteenlopende spesies. In Suider-Afrika word 17 spesies aangetref, waarvan 'n aantal vleiloeries is. Die vleiloeries onderskei hulle hoofsaaklik daarin dat hul lê hul eie neste bou en self hul kuikens uitbroei.
Een van die bekendste koekoeke in Suider-Afrika is die piet-my-vrou (Cueulus solitarius), wat hoofsaaklik in die oostelike en suidelike dele aangetref word. Ander bekende koekoeke is die klein diedrikkie (Chrysocoecyx caprius), wat gedurende die somer oral in Suid-Afrika aangetref word, die gewone grys koekoek (Cueulus eanorus), wat ook in Europa voorkom en die mooimeisiekoekoek (Chrysoeoccyx eupreus), wat met sy blinkgroen en geel vere 'n buitengewoon mooi voël is.
Die grootste egte koekoek in Suider-Afrika is die gevlekte koekoek (Clamator glandarius) en die streepborskoekoek (Clamator levaillantii), wat sowat 40 cm lank word, terwyl die kleinste koekoek, die klasie of meitjie (Chrysoeoceyx klaas), slegs 18 cm bereik. Hierdie koekoeke kies gewoonlik kwiksterte, tiptolle, lysters, laksmanne, mossies en vinke as hul gashere. Die vleiloeries (genus Centropus) word hoofsaaklik in digte plantegroei of tussen riete naby binnelandse waters aangetref.
Die neste bestaan uit takkies en gras wat op die grond gerangskik word, waarin gedurende die somer 3 tot 6 eiers gelê word. Verskeie koekoekspesies word nie in Suider-Afrika aangetref nie, soos byvoorbeeld die ani's (subfamilie Crotophaginae), wat net in die VSA voorkom. Hulle leef in groepsverband en die wyfies los mekaar bedags tydens die broeityd af, terwyl die mannetjies snags broei. Op Madagaskar kom grondbewonende koekoeke (subfamilie Couinae) voor wat betreklike kort pote het.
Enkele van die spesies het tot boombewoners ontwikkel, maar hulle vlieg nie dikwels nie en bekom hul voedsel deur van tak tot tak te spring of te klouter. In Suidoos-Asië en Australië kom ook koekoeke (subfamilie Centropodinae) voor wat se pote by 'n klouterende en kruipende leefwyse aangepas is. Hulle vreet insekte, slakke, akkedisse, slange en ander klein voëltjies.
Sien ook
[wysig | wysig bron]- Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse voëls
- Lys van Suid-Afrikaanse voëls (gegroepeer)
- Lys van Suider-Afrikaanse voëls volgens wetenskaplike name
Verwysings
[wysig | wysig bron]Bronne
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409567 band