Natuurlike satelliete van kleinplanete

Die kleinplaneet Ida en sy maan, Dactyl, soos in 1993 afgeneem deur die ruimtetuig Galileo.

’n Kleinplaneet-maan is ’n natuurlike satelliet wat in ’n wentelbaan om ’n kleinplaneet is. Daar word geglo baie asteroïdes en Kuiper-gordel-voorwerpe het mane en dat party taamlik groot is. Die ontdekking van mane om kleinplanete (en tweeledige voorwerpe in die algemeen) is belangrik omdat hul wentelbane wetenskaplikes ’n beter idee gee van die massa en digtheid van die primêre voorwerp. Dit gee dus ’n insig in die fisiese eienskappe wat nie andersins moontlik sou gewees het nie.[1] Teen November 2011 is al 200 mane van kleinplanete ontdek.[2]

Terminologie

[wysig | wysig bron]

Benewens die terms satelliet en maan word die term "tweeledig" of "binêr" soms gebruik vir kleinplanete met mane (of "drieledig" vir kleinplanete met twee mane). As een voorwerp baie groter as die ander een is, word dit dikwels die primêre komponent genoem en die kleiner een die sekondêre komponent.

Oorsprong

[wysig | wysig bron]

Wetenskaplikes is nie heeltemal seker hoekom sommige kleinplanete mane het nie en verskeie teorieë bestaan. ’n Algemene teorie is dat mane ontstaan wanneer ’n stuk van ’n kleinplaneet in ’n botsing met ’n ander hemelliggaam afbreek. Dit kan ook gebeur dat die kleiner liggaam deur die groter een aangetrek en in ’n baan gehou word.

Die afstande tussen kleinplanete en hul mane wissel van ’n paar honderd kilometer (Ida, Balam) tot meer as 3 000 km (Huenna) vir die asteroïdes. Onder die trans-Neptunus-voorwerpe is die afstande tussen 3 000 en 50 000 km.[3]

Ontdekkings

[wysig | wysig bron]

Teen Januarie 2012 was daar al meer as 200 bekende mane van kleinplanete.[2] In 1978 is al vermoed dat Herculina, in die Asteroïdegordel, ’n maan het[4] en daarna was daar verslae van ander sulke mane. Die eerste asteroïdemaan is egter eers in 1993 bevestig toe die ruimtetuig Galileo die maan Dactyl ontdek in ’n wentelbaan om Ida, ook in die Asteroïdegordel. Die tweede een is in 1998 ontdek om Eugenia.[5] In 2001 het Patroclus en sy metgesel van dieselfde grootte, Menoetius, die eerste bekende tweeledige stelsel van die trojaanse asteroïdes geword.[6] Die eerste tweeledige Trans-Neptunus-voorwerp was 1998 WW31, in 2002.[7]

In 2005 is ontdek die asteroïde Sylvia het twee satelliete, en dit was dus die eerste drieledige kleinplaneet.[8] In dieselfde jaar is gevind Eugenia het ook nog ’n maan.[9] Ook in 2005 is ontdek die Kuiper-gordel-voorwerp Haumea het ook twee mane, die tweede dwergplaneet in dié gordel naas Pluto.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Dr. William J. Merline en Maria Martinez (26 Oktober 2000). "Astronomers Image Double Asteroid" (in Engels). SwRI Press Release. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Maart 2016. Besoek op 20 Oktober 2009.
  2. ↑ 2,0 2,1 Wm. Robert Johnston (16 Oktober 2009). "Asteroids with Satellites" (in Engels). Johnston's Archive. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Mei 2020. Besoek op 20 Oktober 2009.
  3. ↑ Noll, Keith S. "Solar System binaries", Asteroids, Comets, Meteors, Proceedings of the 229th Symposium of the IAU, Rio de Janeiro, 2005, Cambridge University Press, 2006., pp. 301–318 Preprint
  4. ↑ Satellite of Minor Planet 532 Herculina Discovered During Occultation. David W. Dunham, The Minor Planet Bulletin, Volume 6, p.13–14 (Desember 1978) ADS archive copy
  5. ↑ "Astronomers Discover Moon Orbiting Asteroid". SwRI. 1998. Besoek op 21 Oktober 2009. (Eugenia AO image)
  6. ↑ Merline, W. J. (2001). "IAUC 7741: 2001fc; S/2001 (617) 1; C/2001 T1, C/2001 T2" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 September 2019. Besoek op 21 Julie 2012.
  7. ↑ Chiang, E.; Lithwick, Y.; Buie, M.; Grundy, W.; Holman, M.; A Brief History of Trans-Neptunian Space, to appear in Protostars and Planets V (August 2006) Final preprint on arXiv
  8. ↑ Daniel W. E. Green (11 Augustus 2005). "IAUC 8582: Sats OF (87)" (in Engels). International Astronomical Union Circular. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Augustus 2017. Besoek op 8 Januarie 2011.
  9. ↑ Daniel W. E. Green (7 Maart 2007). "IAUC 8817: S/2004 (45) 1" (in Engels). International Astronomical Union Circular. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Augustus 2017. Besoek op 8 Januarie 2011.
  • Asteroids with Satellites web page, maintained up to date by W. Robert Johnston; and references therein. (last accessed 13-03-2007)
  • The VOBAD database Geargiveer 15 Januarie 2011 op Wayback Machine a web page built and designed by F. Marchis and his collaborators (UC-Berkeley/SETI Institute) which contains the parameters of 169 multiple asteroid systems (last update May 9, 2009)

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]