Passer (sterrebeeld)

Passer
Latynse naam Circinus
Genitief Circini
Afkorting Cir
Waarnemingsdata (Epog J2000)
Regte klimming 15h
Deklinasie -60º
Grootte 93 vk. grade (85ste)
Kwadrant SQ3
Besonderhede
Hoofsterre 3
Helderste ster Alpha Circini
Naaste ster Alpha Circini
Sterre helderder as 3 m 0
Sterre met planete 2
Messier-voorwerpe 0
Bayer-/Flamsteed-sterre 9
Meteoorreëns Alpha Circiniede
Aangrensende sterrebeelde
Sentour, Vlieg, Paradysvoël, Suidelike Driehoek, Winkelhaak, Wolf
Portaal  Portaalicoon   Sterrekunde

Die Passer (Latyn: Circinus) is ’n klein, dowwe sterrebeeld aan die suidelike hemelruim. Dit is in 1756 deur die Franse sterrekundige Nicolas-Louis de Lacaille geskep en is na die instrument passer genoem; De Lacaille se belangstelling in wetenskap het meegebring dat hy die sterrebeelde wat hy geskep het, na wetenskaplike instrumente genoem het.

Die Passer is net suid van 30°N te sien. Sy helderste ster is Alpha Circini, ’n effens veranderlike ster met ’n skynbare magnitude van 3,19. AX Circini is ’n Cepheïed-veranderlike wat met die blote oog gesien kan word en BX Circini is ’n dowwe ster wat vermoedelik uit die samesmelting van twee witdwerge ontstaan het. Twee sontipe sterre het planeetstelsels: HD 134060 het twee klein planete en HD 129445 het ’n Jupiter-agtige planeet. Die supernova SN 185 het in 185 n.C. in die Passer voorgekom en is deur Chinese waarnemers aangeteken. Twee novas is meer onlangs, in die 20ste eeu, waargeneem.

Die Melkweg loop deur die sterrebeeld, wat prominente voorwerpe bevat soos die oop sterreswerm NGC 5823 en die planetêre newel NGC 5315. Dit het ook ’n spiraalsterrestelsel, die Circinus-sterrestelsel, wat in 1977 ontdek is en die naaste Seyfert-sterrestelsel aan die Melkweg is. Die meteoorreën Alpha Circiniede, wat ook in 1977 ontdek is, straal van dié sterrebeeld uit.

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]

In 1756 het die Franse sterrekundige Nicolas Louis de Lacaille die sterrebeeld op ’n kaart van die suidelike naghemel bekend gestel met die Franse naam le Compas, wat verwys het na ’n passer.[1] Op dié kaart het hy die sterrebeelde Winkelhaak, Passer en Suidelike Driehoek as ’n groep instrumente aangedui.[2] Die Passer het sy huidige Latynse naam, Circinus, in 1763 gekry toe De Lacaille ’n bygewerkte lugkaart gepubliseer het met Latynse name vir die sterrebeelde wat hy bekend gestel het.[1]

Eienskappe

[wysig | wysig bron]

Die Passer word begrens deur die sterrebeelde Sentour, Vlieg, Paradysvoël, Suidelike Driehoek, Winkelhaak en Wolf en lê langs die sterre Alpha en Beta Centauri. Dit is slegs suid van die breedtegraad 30°N te sien.

Die aanbevole afkorting van drie letters vir die sterrebeeld, soos in 1922 deur die Internasionale Astronomiese Unie (IAU) aanvaar, is "Cir".[3]

Die Passer soos dit met die blote oog gesien word.

Voorwerpe

[wysig | wysig bron]

Sterre

[wysig | wysig bron]

Die Passer is ’n dowwe sterrebeeld met net een ster wat helderder as die vierde magnitude is.[4] Alpha Circini, ’n wit hoofreeksster met ’n skynbare magnitude van 3,19, is 54 ligjare van die Aarde af en lê 4° suid van Alpha Centauri.[5] Dit is nie net die helderste ster in die sterrebeeld nie, maar ook die helderste voorbeeld van ’n vinnig skommelende Ap (RoAp)-ster. Dit is van die ongewone spektraaltipe A7 Vp SrCrE, wat toenemende emissies van stronsium, chroom en europium toon. Sulke tipe sterre het ongewoon geleë magneetvelde en is effens veranderlik.[6] Alpha Circini is ’n dubbelster met ’n oranjedwerg van spektraaltipe K5 en magnitude 8,5 as metgesel.[6] Met ’n skeiding van 5,7 boogsekondes kan die twee sterre net deur ’n teleskoop onderskei word.[4][7] Die afstand tussen die twee sterre is 260 AE en dit duur 2 600 jaar om om ’n massamiddelpunt te roteer.[6]

Die tweede helderste ster is Beta Circini, ’n wit hoofreeksster van spektraaltipe A3Va en magnitude 4,07. Dit is sowat 100 ligjare van die Aarde af.[8] Sy deursnee is sowat 1,8 keer dié van die Son.[9]

Gamma Circini is ’n dubbelster sowat 450 ligjare van ons;[10] die twee komponente is net 0,8 boogsekondes van mekaar af.[4][7] Die helderste komponent is ’n blouerige Be-ster van spektraaltipe B5IV+ en met ’n magnitude van 4,51.[10] Die dowwer komponent is ’n geeldwerg met ’n magnitude van 5,5.[11] Hulle wentel elke 180 jaar om mekaar.[4]

Delta Circini is ook ’n dubbelster, met komponente van magnitude 5,1 en 13,4; hulle wentel elke 3,9 dae om hul massamiddelpunt. Albei is bloudwerge van onderskeidelik spektraaltipe O7III-V en O9,5V met ’n massa van sowat 22 en 12 keer dié van die Son.[12]

Altesaam 493 veranderlike sterre in die Passer is aangeteken, maar die meeste se magnitude wissel min en hulle is taamlik dof.[13] Verskeie sterre het planete, hoewel nie een van die moedersterre prominent is nie.

Diepruimtevoorwerpe

[wysig | wysig bron]

Drie oop sterreswerms en ’n planetêre newel word in die Passer aangetref. Almal is met ’n amateurteleskoop sigbaar. Die helderste swerm, NGC 5823, is 800 miljoen jaar oud en dek ’n gebied van 12 ligjare aan die sterrebeeld se noordgrens.[14] Dit bevat 80 tot 100 sterre van die 10de magnitude en dowwer.[15]

Die Hubble-ruimteteleskoop se foto van NGC 5315 met sy ingewikkelde struktuur en sentrale ster sigbaar.

Die planetêre newel NGC 5315 het ’n magnitude van 9,8 en ’n sentrale ster van magnitude 14,2. Dit is 5,2 grade wessuidwes van Alpha Circini geleë. Bernes 145 is ’n donker en refleksienewel wat in 1971 die eerste keer aangeteken is.

In die Passer word ook die Circinus-sterrestelsel aangetref wat in 1977 ontdek is.[15] Dit is ’n relatief onverduisterde sterrestelsel (magnitude 10,6), wat ongewoon is vir sterrestelsels in sterrebeelde naby die Melkweg – hul dowwe lig word gewoonlik deur stof en gas verduister. Hierdie langwerpige spiraalstelsel, met ’n deursnee van 26 000 ligjare, is sowat 13 miljoen ligjare van die Aarde af en lê 4 grade weg van die galaktiese vlak, waar die meeste sterre voorkom.[16] Dit is die naaste Seyfert-sterrestelsel aan die Melkweg;[17] dit bevat dus ’n aktiewe kern.[18]

Circinus X-1 is ’n X-straaldubbelster wat ’n neutronster insluit. Waarnemings van Circinus X-1 in Julie 2007 het die teenwoordigheid onthul van X-straalstrome wat gewoonlik in swartkolkstelsels aangetref word.[19] Die pulsar PSR B1509-58, of die Circinus-pulsar, 19 000 ligjare van ons, het ’n stroom materiaal van 20 ligjare lank uit sy suidpool geskiet wat duidelik in die X-straalspektrum sigbaar is. Nog ’n supernova, SN 185, is in 185 n.C. deur Chinese waarnemers aangeteken en was sowat agt mande lank sigbaar.[20]

’n Witdwerg in ’n kompakte dubbelster kan materiaal van sy metgesel vergader totdat dit ontvlam en ontplof; dit is bekend as ’n nova.[21] Nova Circini 1926, ook bekend as X Circini, is op 3 September 1926 met ’n magnitude van 6,5 waargeneem voordat dit dowwer geword en in 1928 tussen magnitude 11,7 en 12,5 gewissel het. In 1929 het dit verdof tot magnitude 13.[22] Nova Circini 1995 (BY Circini) het in Januarie 1995 ’n maksimum skynbare magnitude van 7,2 bereik.[21]

Meteoorreën

[wysig | wysig bron]

Die Passer is die bron van ’n jaarlikse meteoorreën, die Alpha Circiniede. Dit is in 1977 die eerste keer in Queensland waargeneem.[23] Die meteore het ’n gemiddelde spoed van 27,1 km/s en hou vermoedelik verband met ’n langperiodekomeet.[23][24] Die reën bereik sy hoogtepunt op 4 Junie.[25]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ 1,0 1,1 Ridpath, Ian. "Circinus". Star Tales (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Augustus 2018. Besoek op 27 Junie 2012.
  2. ↑ Ridpath, Ian. "Lacaille's grouping of Norma, Circinus, and Triangulum Australe". Star Tales (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Februarie 2020. Besoek op 27 Junie 2012.
  3. ↑ Russell, Henry Norris (1922). "The New International Symbols for the Constellations". Popular Astronomy. 30: 469. Bibcode:1922PA.....30..469R.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Moore, Patrick (2011). Patrick Moore's Data Book of Astronomy. Cambridge University Press. p. 410. ISBN 978-0-521-89935-2.
  5. ↑ Motz, Lloyd; Nathanson, Carol (1991). The Constellations: An Enthusiast's Guide to the Night Sky. Londen, VK: Aurum Press. p. 387. ISBN 978-1-85410-088-7.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Kaler, Jim. "Alpha Circini". Stars (in Engels). Universiteit van Illinois. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 November 2019. Besoek op 26 Oktober 2012.
  7. ↑ 7,0 7,1 Ridpath, Ian; Tirion, Wil (2017). Stars and Planets Guide (5de uitg.). Princeton: Princeton University Press. p. 120. ISBN 978-0-69-117788-5.
  8. ↑ "Beta Circini". SIMBAD. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 30 Junie 2012.
  9. ↑ Bagnall, Philip M. (2012). The Star Atlas Companion: What You Need to Know about the Constellations. New York, New York: Springer. pp. 160–62. ISBN 978-1-4614-0830-7.
  10. ↑ 10,0 10,1 "Gamma Circini". SIMBAD. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Besoek op 30 Junie 2012.
  11. ↑ Ridpath, Ian; Tirion, Wil (2001). Stars and Planets Guide. Princeton University Press. pp. 118–19. ISBN 978-0-691-08913-3.
  12. ↑ Penny, Laura R.; Seyle, Debra; Gies, Douglas R.; Harvin, James A.; Bagnuolo, Jr.; Thaller, M. L.; Fullerton, A. W.; Kaper, L. (2001). "Tomographic Separation of Composite Spectra. VII. The Physical Properties of the Massive Triple System HD 135240 (Delta Circini)". The Astrophysical Journal. 548 (2): 889–99. Bibcode:2001ApJ...548..889P. doi:10.1086/319031.
  13. ↑ "Circinus search results". International Variable Star Index (in Engels). AAVSO. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Augustus 2019. Besoek op 31 Januarie 2013.
  14. ↑ Mobberley, Martin (1999). The Caldwell Objects And How to Observe Them. Springer. p. 184. ISBN 978-1-4419-0326-6.
  15. ↑ 15,0 15,1 Inglis, Mike (2004). Astronomy of the Milky Way: Observer's Guide to the Southern Sky. New York, New York: Springer. p. 31. ISBN 978-1-85233-742-1.
  16. ↑ Simpson, Phil (2012). Guidebook to the Constellations : Telescopic Sights, Tales, and Myths. Springer New York. pp. 743–47. ISBN 978-1-4419-6941-5.
  17. ↑ Maiolino, R; Krabbe, A.; Thatte, N.; Genzel, R. (1998). "Seyfert Activity and Nuclear Star Formation in the Circinus Galaxy". The Astrophysical Journal. 493 (2): 650–65. arXiv:astro-ph/9709091. Bibcode:1998ApJ...493..650M. doi:10.1086/305150.
  18. ↑ For, B.-Q.; Koribalski, B. S.; Jarrett, T. H. (2012). "Gas and Star Formation in the Circinus Galaxy". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 425 (3): 1934–50 [1934]. arXiv:1206.4102v1. Bibcode:2012MNRAS.425.1934F. doi:10.1111/j.1365-2966.2012.21416.x.
  19. ↑ "Circinus X-1: Neutron Stars Join the Black Hole Set". Chandra X-ray Observatory (in Engels). Harvard University / Nasa. 2007. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Augustus 2019. Besoek op 8 Januarie 2009.
  20. ↑ "NASA Telescopes Help Solve Ancient Supernova Mystery" (in Engels). Nasa. 24 November 2011. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Junie 2019. Besoek op 30 Junie 2012.
  21. ↑ 21,0 21,1 Greeley, Bradford W.; Blair, William P.; Long, Knox S. (1995). "Hopkins Ultraviolet Telescope Observations of Nova Circini 1995 and Nova Aquilae 1995". Astrophysical Journal Letters. 454: L43–46. Bibcode:1995ApJ...454L..43G. doi:10.1086/309767.
  22. ↑ Cannon, A.J. (1930). "Becker's Nova Circini No. 2 1926". Harvard College Observatory Bulletin. 872 (872): 1–2. Bibcode:1930BHarO.872....1C.
  23. ↑ 23,0 23,1 Jenniskens, Peter (2006). Meteor Showers and Their Parent Comets. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-85349-1.
  24. ↑ "Alpha Circinids". Meteor Data Center. IAU. 15 November 2012. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Februarie 2014. Besoek op 31 Januarie 2013.
  25. ↑ Sherrod, P. Clay; Koed, Thomas L. (2003). A Complete Manual of Amateur Astronomy: Tools and Techniques for Astronomical Observations. Courier Dover Publications. ISBN 978-0-486-42820-8.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]