Sangvoëls
| Sangvoëls | |
|---|---|
_I_IMG_7881.jpg)
| |
| 'n Huismossie (Passer domesticus) | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Klas: | |
| Subklas: | |
| Infraklas: | |
| Superorde: | |
| Orde: | Passeriformes Linnaeus, 1758
|
| Subordes | |
| Diversiteit | |
| Ongeveer 100 families met 5,400 spesies | |
Sangvoëls (Passeriformes) is 'n besonder groot orde van moderne voëls (Aves). Ongeveer 60% van alle lewende voëlspesies behoort aan die orde. Sangvoëls is waarskynlik die jongste orde van voëls en stam uit die Oligoseen- of moontlik uit die Eoseen-tydperk. Die meeste van hulle is kleinerig en die meeste kan baie goed sing.
Sangvoëls is bekend vir hulle musikale getjirp. Hulle het 'n besonder goed ontwikkelde sirinks (stemorgaan) wat hulle op musikale gebied van ander voëls onderskei. Sewe spiere word ingespan om verskillende note te produseer.
Sirinks en sang
[wysig | wysig bron]Die sangstrottehoof (sirinks) lê waar die lugpyp (trachea) in twee bronchiale buise verdeel. Aan die binnekant daarvan is 'n aantal stemvliese (stembande) wat vibreer wanneer lug daaroor stroom. Die lugpyp werk soos ʼn klankkas en hoe langer die pyp is, hoe dieper is die klank. Met behulp van die sirinksspiere kan druk op die stemvliese uitgeoefen word en so kan die geluid verander word.
Die aantal sirinksspiere wissel van een tot nege, maar in die meeste gevalle is daar vier of meer. Hierdie hoë graad van ontwikkeling van die sirinks word slegs by sangvoëls aangetref en nie-sangvoëls kan gevolglik nie sulke afwisselende en gekompliseerde geluide voortbring nie. Sangvoëlgeluide kan in twee tipes verdeel word, naamlik roepgeluide en sanggeluide.
Roepgeluide is geluide wat blykbaar geneties vasgelê is en ook by nie-sangvoëls voorkom. Voorbeelde hiervan is die geluide waarmee die klein voëltjies voedsel vra, alarmgeluide, lokgeluide en kontakgeluide tussen lede van 'n swerm. Sangvoëls se tipiese sanggeluide ontwikkel geleidelik en is deels geneties vasgelê en moet deels aangeleer word.
Die belangrikheid van genetiese en aangeleerde faktore verskil by verskillende voëls. Die bou van die sirinks verskil dikwels by die mannetjies en wyfies van 'n spesie en oor die algemeen maak mannetjies baie meer geluide as wyfies. Sommige voëls, soos kraaie en mossies, het baie goed ontwikkelde sirinkse, maar sing nie goed of glad nie.
Sangvoëls leer hul geluide deels deur die van hul soortgenote na te boots. Op die manier word plaaslike "dialekte" van een geslag na ʼn ander oorgedra. Soms neem voëls ook ander geluide, soos hoenders se gekekkel of honde se blaf, in hul sang op. Verskeie voëls, soos die mikstertbyevanger (Dicrurus adsimilis) en die Heuglin-janfrederik (Cossypha heuglini), kan die geluide van ander voëls en ander klanke naboots.
Territorium
[wysig | wysig bron]Sommige sangvoëls verdedig die hele jaar 'n territorium en hul sang kan dwarsdeur die jaar
gehoor word. Sodra hulle buite hul territorium kom, hou hulle op met sing. Die meeste sangvoëls verdedig egter nie in die winter 'n territorium nie en dikwels vorm hulle dan las groepe.
Vroeg in die lente baken die mannetjies hul territoriums af deur gereeld op spesifieke plekke te sit en sing. Op grand hiervan weet ander mannetjies dat daar ʼn territorium is waarin hulle nie moet gaan nie en werklike vyandigheid word selde aangetref. By 'n groot aantal voëls het die mannetjies helder kleure in die lente, wat ook dien om ander mannetjies af te skrik.
Bekende Suid-Afrikaanse voorbeelde van laasgenoemde is die rooivink (Euplectes orix) en die flap (Euplectes progne), wat albei in die winter maar valerig is, maar vroeg in die lente helder vere kry. Met hul helder kleure en hul sang lok die mannetjies ook die wyfies aan sodat paring kan plaasvind en die neste binne die territorium gebou kan word (by die meeste sangvoëls). By ander sangvoëls word die nes eers gebou en die territorium daarna afgebaken.
Nesbou
[wysig | wysig bron]Nesbougedrag is blykbaar geneties vasgelê en elke spesie bou 'n spesifieke soort nes. Die aandeel van die mannetjies en die wyfies in die bou van die nes wissel. By byvoorbeeld die wewers bou die mannetjies gewoonlik die' nes, terwyl dit by die lysters meestal deur die wyfies gedoen word.
By ander voëls het sowel die mannetjies as die wyfies deel aan die bou van die Die vorm van die neste van sangvoëls wissel van die slordige neste van mossies, waarin van feitlik enige beskikbare materiaal gebruik gemaak word, tot die uiters gesofistikeerde, gevlegte neste van wewers (familie Ploceidae). Die lewerike (familie Alaudidae) lê hul eiers eenvoudig in 'n effense holte in die grond, terwyl voëls soos sommige swaweltjies in gate in grondwal le nes maak.
Broeisorg
[wysig | wysig bron]Sangvoëls lê 2 tot 12 eiers met tussenpose van gewoonlik een dag. Die uitbroei daarvan duur by die meeste soorte ongeveer 12 dae en word meestal deur die wyfie gedoen. By alle sangvoëls is die kleintjies 'n rukkie kaal en hulpeloos nadat hulle uitgebroei het en nie daartoe in staat om hul eie liggaamstemperatuur te reguleer nie. Hulle is dus afhanklik van die hitte van die moeder om warm te bly. Selfs wanneer hul oë nog toe is, reageer die klein voëltjies op alle aanrakings aan die nes deur hul bekke wyd oop te sper.
Op hierdie instinktiewe gedrag reageer die ouers ook instinktief deur voedsel in die bekkies te plaas. Enige stampe teen die nes word aanvanklik deur die klein voëltjies as die aankoms van hul ouers geïnterpreteer. Na ʼn paar dae reageer die kleintjies ook wanneer die silhoeët van hul ouers bo die nes verskyn.
Die kleintjie wat die meeste skree en sy nek die verste strek, kry eerste kos. Die rand van die snawel en die mond-keelholte van die klein voëltjies is dikwels helder gekleurd sodat die kos maklik op die regte plek geplaas kan word. Die koekoeke (familie Cuculidae) is byna die enigste nie-sangvoëls waarvan die kleintjies ook sulke helder gekleurde bekke het wat hulle oopsper. Dit is 'n spesiale aanpassing omdat die eiers van koekoeke meestal in die neste van sangvoëls gelê word.
Die uitwerpsels van klein koekoeke is ook, net soos die van die kleintjies van die sangvoëls, deur 'n dun membraan omring en word deur die sangvoëls uit die nes verwyder. Die enigste sangvoël wat dit nie doen nie, is die Mexikaanse rooimossie (Carpidacus mexicanus), 'n voël wat geen moeite doen om sy nes skoon te hou nie. 'n Groot aantal klein sangvoëltjies word deur roofdiere gevang of gaan dood aan siektes, voedseltekort, koue, hael, ensovoorts.
Daar word geskat dat oor die algemeen slegs 10 tot 25 % van alle klein voëltjies volwassenheid bereik. In die natuur word die meeste sangvoëls ongeveer 3 jaar oud, maar in gevangenskap kan hulle heelwat langer leef en sommige voëls het in gevangenskap al meer as 20 jaar oud geword.
Indeling
[wysig | wysig bron]Die orde Passeriformes word dikwels in 4 subordes onderverdeel. Die Desmodactylae is voëls waarvan die 3 voorste tone van die pote gedeeltelik vergroei is. Die suborde bestaan uit slegs een familie, naamlik die breëbekke (familie Eurylaimidae), waarvan die 14 spesies in Afrika en Indo-Maleisië voorkom.
Die skreeuvoëls (suborde Clamatores) bestaan uit ongeveer 1 080 spesies, wat in 12 families verdeel word en waarvan die meeste in Amerika voorkom. Die Australiese liervoëls (familie Menuridae) en doringkruipers (familie Atrichornithidae), elk met 2 spesies, vorm die derde suborde (Suboscines of Menurae). Die lede van bogenoemde 3 subordes het almal minder as 4 paar sirinksspiere, terwyl die egte sangvoëls (suborde Oscines) 4 tot 9 paar sirinksspiere het.
Die suborde Oscines bestaan uit ongeveer 4 000 spesies (ongeveer die helfte van die totale aantal lewende voëlspesies), wat oor byna die hele wêreld versprei is. Daar is nog heelwat meningsverskil oor die indeling van hierdie suborde, en tussen 32 en 53 families word onderskei. Volgens verskeie Suid-Afrikaanse deskundiges word 20 families in Suider-Afrika aangetref.
Taksonomie
[wysig | wysig bron]| Passeriformes |
| |||||||||||||||||||||||||||
Lys van families
[wysig | wysig bron]Die orde van sangvoëls bestaan (in alfabetiese volgorde) uit die volgende families:[1]
Klassifikasie onseker
[wysig | wysig bron]Die volgende genera se klassifikasie is onseker en hulle is nog nie in families ingedeel nie:
- Genus Phibalura
- Genus Finschia
- Genus Mohoua
- Genus Eulacestoma
- Genus Melampitta
- Genus Ifrita
- Genus Zeledonia
- Genus Icteria
- Genus Xenoligea
Sien ook
[wysig | wysig bron]- Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse voëls
- Lys van Suid-Afrikaanse voëls (Groepeer)
- Lys van Suider-Afrikaanse voëls volgens wetenskaplike name
Verwysings
[wysig | wysig bron]Bronne
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409656, volume 24, bl. 211
