Sewe doodsondes

Die Sewe Doodsondes en die Vier Laaste Dinge, deur Hieronymus Bosch.

Die sewe doodsondes of sewe hoofsondes is 'n groep ondeugde in Christelike leringe.[1] Hoewel hulle nie spesifiek in die Bybel genoem word nie, is daar parallelle met die sewe dinge wat God haat volgens Spreuke. Gedrag of gewoontes word in dié kategorie geplaas as dit regstreeks aanleiding tot ander ontugtighede gee.[2] Volgens die standaardlys is dit hoogmoed, gierigheid, gramskap, afguns, wellus, gulsigheid en luiheid[2] – wat die teenoorgestelde van die sewe hemelse deugde is. Dié sondes word gewoonlik beskou as dat dit 'n mens se natuurlike passies uitbuit (gulsigheid buit byvoorbeeld 'n mens se passie om te eet uit).

Dié klassifikasie het ontstaan by die Woestynvaders, veral Evagrius Ponticus.[3] Sy leerling John Cassian het die klassifikasie na Europa gebring in sy boek The Institutes.[4] Hier het dit fundamenteel geraak in Katolieke belydenispraktyke, soos aangeteken in handleidings vir boetedoening en in kerkdienste, asook in Geoffrey Chaucer se Canterbury Tales en Dante se Purgatorio, waarin die boetvaardiges op die Berg van die Vaevuur gegroepeer word volgens hulle grootste sonde.

Historiese en moderne sienings

[wysig | wysig bron]

Die meeste van die sewe doodsondes word deur Dante (omstreeks 1264-1321) gedefinieer as perverse of korrupte weergawes van die liefde: Wellus, gulsigheid en gierigheid is alles oormatige of ongeordende liefde vir goeie dinge; terwyl gramskap, afguns en hoogmoed perverse liefde is wat daarop gemik is om ander skade te berokken. Die enigste uitsondering is luiheid, wat onvoldoende liefde is.[5] In die sewe doodsondes is sewe maniere van ewige dood.[6] Hoogmoed word gewoonlik beskou as die vader en bevorderaar van al die ander sondes.

Paolo en Francesca, wat Dante in Inferno beskryf as gedoem weens ontug (Ingres, 1819).

Wellus

[wysig | wysig bron]

Wellus (Latyn: luxuria, "vleeslikheid") is intense begeerte. Dit word gewoonlik beskou as 'n intense of onbeheerste seksuele begeerte[7] wat kan lei tot ontug (insluitende owerspel), verkragting, bestialiteit en ander sondige en seksuele dade; soms kan dit ook 'n ander vorm van onbeheerste begeerte beteken, soos vir geld of mag.

Dante definieer wellus as die ongeordende liefde vir individue.[8] Dit word algemeen as die mins ernstige doodsonde beskou,[5][9] want dit is die misbruik van 'n eienskap wat die mens met diere deel, en sondes van die vlees is minder skadelik as spirituele sondes.[10]

In Dante se Purgatorio loop die boetvaardiges in vlamme om hulle te reinig van wellustige gedagtes en gevoelens. Onboetvaardige wellustiges word vir ewig in sterk winde rondgewaai in die Inferrno. Die winde is simbolies van hulle gebrek aan die beheer van hulle wellustige passies in die aardse lewe.[11]

Gulsigheid

[wysig | wysig bron]
Stillewe: Oormatigheid (Albert Anker, 1896).

Gulsigheid of vraatsug (Latyn: gula) is onmatigheid van enigiets tot op 'n punt van vermorsing. Die woord is afgelei van die Latynse gluttire, wat beteken om vinnig af te sluk.[12] Een rede vir die veroordeling daarvan is dat die rykes die armes honger kan laat deur te ooreet.[13]

Middeleeuse kerkleiers soos Thomas van Aquino het gulsigheid as 'n meer uitgebreide sonde beskou[13] en het geredeneer dat dit ook kan insluit 'n obsessiewe uitsien na etes of die eet van te duur kos.[14] Thomas het vyf vorme van gulsigheid genoem:

  • Laute – te duur eet
  • Studiose – te lekkerbekkig eet
  • Nimis – te veel eet
  • Praepropere – te gou eet
  • Ardenter – te gretig eet

Gierigheid

[wysig | wysig bron]
Die Aanbidding van Mammon (1909) deur Evelyn De Morgan.

Gierigheid (Latyn: avaritia), ook bekend as "hebsug" of "begerigheid", is 'n sonde van begeerte nes wellus en gulsigheid. Gierigheid het in die oë van die Kerk betrekking op óf 'n kunsmatige, inhalige begeerte óf die najaag van materiële besittings. Thomas van Aquino skryf: "Gierigheid is 'n sonde teen God, nes alle doodsondes, omdat die mens ewige dinge verwerp ter wille van tydelike dinge."

In Dante se Purgatorio word die boetvaardiges vasgebind en met hulle gesig na onder op die grond neergelê omdat hulle te veel op aardse dinge gekonsentreer het. Die opgaar van voorwerpe, diefstal en roof, veral deur geweld, 'n kullery of die manipulasie van gesag, is alles dade wat deur gierigheid teweeggebring kan word. Sulke misdade kan simonie insluit, waar iemand kan probeer om kerklike mag te koop of verkoop.

In die woorde van Henry Edward: "Gierigheid dompel 'n mens diep in die modder van dié wêreld, sodat hy 'n god daarvan maak."[6]

Luiheid

[wysig | wysig bron]
Die Gelykenis van die Onkruid Tussen die Koring (1624) deur Abraham Bloemaert.

Luiheid of gemaksug (Latyn: tristitia of acedia, "sonder sorg") verwys na 'n mengelmoes idees, wat van die oudheid dateer en geestelike, spirituele, patologiese en fisieke toestande insluit.[15] Dit kan gedefinieer word as 'n gebrek aan belangstelling of 'n gewoonte om nie veel moeite te doen nie.[16]

Die omvang van luiheid is groot.[15] Spiritueel het acedia aanvanklik verwys na 'n toestand onder godsdienstige persone, veral monnike, wat daartoe lei dat hulle ongeërg raak oor hulle pligte en verpligtinge teenoor God. Geestelik het acedia 'n paar afsonderlike komponente; die belangrikste hiervan is 'n gebrek aan gevoel vir jouself of ander, 'n toestand wat aanleiding gee tot verveling, wrewel, apatie en 'n passiewe lusteloosheid. Fisiek word acedia basies verbind met die beëindiging van beweging en 'n onverskilligheid teenoor werk; dit kom tot uiting in gemaksug, ledigheid en traagheid.[15]

Luiheid sluit in die beëindiging van die gebruik van die sewe geskenke van genade wat deur die Heilige Gees gegee word (wysheid, begrip, beraadslaging, kennis, vroomheid, moed en die vrees vir God). Dit kan lei tot 'n verlangsaming van die spirituele vordering na 'n ewige lewe, die verwaarlosing van talle pligte en vyandigheid teenoor dié wat God liefhet.[6]

Anders as die ses ander doodsondes, wat gepleeg word deur immoraliteit, is luiheid 'n sonde van die versuim van verantwoordelikhede.

In sy Purgatorio beeld Dante die boetedoening vir luiheid uit as 'n ewige hardloop teen topspoed. Vir hom was dit die "middelste sonde", die enigste een wat gekenmerk word deur onvoldoende liefde.[17]

Wraak, deur Jacques de l'Ange.

Gramskap

[wysig | wysig bron]

Gramskap (Latyn: ira) kan gedefinieer word as onbeheerste gevoelens van woede of haat. Dit kom dikwels tot uiting in die behoefte om wraak te soek.[18] In sy suiwerste vorm lei dit tot beserings, geweld en wrokke wat weer vetes tot gevolg kan hê wat eeue lank aanhou. Gramskap kan voortduur tot lank nadat die persoon wat die wrok ontlok het, dood is. Gevoelens van gramskap kan op baie maniere tot uiting kom, insluitende ongeduld, haat, wraak en selfvernietigende gedrag.

Volgens die kategese van die Katolieke Kerk sit die neutrale daad woede oor in die sonde gramskap wanneer dit teen 'n onskuldige persoon gemik is, dit onnodig sterk of langdurig is of as dit lei tot 'n behoefte aan oormatige straf. "As woede lei tot 'n doelbewuste begeerte om 'n buurman dood te maak of ernstig te wond, is dit 'n doodsonde." (CCC 2302)

Afguns

[wysig | wysig bron]
Kain slaan Abel dood (omstreeks 1600) deur Bartolomeo Manfredi.

Afguns (Latyn: invidia) word gekenmerk deur 'n onbevredigende begeerte soos gierigheid en wellus. Dit kan beskryf word as 'n hartseer of wrokkige jaloesie op die eienskappe of besittings van iemand anders. Dit ontstaan uit ydelheid[19] en vervreem 'n mens van sy buurman.[6]

Kwaadwillige afguns is soortgelyk aan jaloesie omdat 'n afkeer gevoel word van iemand anders se eienskappe, status, vermoëns of belonings. Die verskil is dat die afgunstige ook die entiteit begeer en najaag. Afguns hou direk verband met die Tien Gebooie, veral "Jy mag nie jou naaste se ... begeer nie". Dante definieer afguns as 'n "begeerte om ander te ontneem van wat hulle s'n is". In Dante se Purgatorio is die straf vir die afgunstiges dat hulle oë met draad toegewerk word, want hulle het plesier geput deur ander te sien wat ingedoen is.

Volgens Thomas van Aquino het die stryd wat deur afguns teweeggebring word drie fases: In die eerste fase probeer die afgunstige persoon iemand anders se reputasie skade aandoen; in die middelste fase ervaar die afgunstige óf "genot uit 'n ander persoon se slegte geluk" (as hy slaag in sy belastering) óf "leed oor sy vooruitstrewendheid" (as hy misluk); en die derde fase is haat, "omdat leed haat veroorsaak".[20]

Afguns was waarskynlik die rede hoekom Kain sy broer Abel vermoor het, want Kain was afgunstig op Abel omdat God sy offerande verkies het.

Bertrand Russell het gesê afguns is een van die kragtigste oorsake van ongelukkigheid,[21] want dit veroorsaak leed by die afgunstiges, asook die begeerte om ander mense pyn aan te doen.

Hoogmoed

[wysig | wysig bron]
Die bou van die Toring van Babel was vir Dante 'n voorbeeld van hoogmoed (Pieter Bruegel die Ouere).

Hoogmoed (Latyn: superbia) of trots word op feitlik elke lys beskou as die oorspronklike, en die ergste en mees demoniese, van die sewe doodsondes.[22] Dit word ook beskou as die bron van die ander sondes. Hoogmoed is die teenoorgestelde van nederigheid.[23][24]

Hoogmoed word geïdentifiseer as gevaarlik korrupte selfsugtigheid, omdat 'n mens jou eie begeertes, drange, behoeftes en nukke voor die welsyn van ander stel. Dante se definisie was "eieliefde verwring tot haat vir jou buurman".

In 'n patologiese sin is dit die irrasionele geloof dat jy beter of belangriker as ander is en die onvermoë om jou eie beperkings en foute raak te sien. Hoogmoed is al beskryf as die vader van alle sondes en word beskou as die duiwel se belangrikste eienskap. C.S. Lewis skryf in Mere Christianity hoogmoed is die "anti-God"-toestand, die posisie waarin die ego en die self regstreeks teenoor God staan.[25] Onder hoogmoed word verstaan dat dit die siel van God vervreem, sowel as van sy lewe- en genadegewende Teenwoordigheid.[6]

In antieke Griekeland is hoogmoed (Grieks: ὕβρις, hubris) beskou as een van die grootste ondeugde: 'n onbeskaamde minagting, 'n gewelddadige begeerte om jouself te verheerlik deur ander te verneder. Dié sin van hubris kan ook verkragting karakteriseer.[26] Aristoteles het hubris beskryf as die vernedering van 'n slagoffer bloot vir iemand se eie bevrediging eerder as vir enige wraak of materiële belang.[27][28][29] Die woord se konnotasie het mettertyd ietwat verander, met bykomende klem wat gelê word op 'n growwe oorskatting van 'n mens se vermoëns.

In Dante se Purgatorio dra die boetvaardiges groot klippe op hulle rug om hulle kop geboë te hou.

Benjamin Franklin het gesê: "In der waarheid is daar geeneen van ons natuurlike passies wat so moeilik is om te onderduk as hoogmoed nie. Vermom dit, stry daarteen, onderdruk dit, kasty dit soveel as wat 'n mens wil, dit bly lewendig en sal elke nou en dan uitloer en homself wys; jy sal dit dalk dikwels in dié geskiedenis sien. Want selfs al sou ek kon glo dat ek dit heeltemal oorkom het, behoort ek moontlik hoogmoedig te wees oor my eie nederigheid."[30]

Die moderne gebruik van "hoogmoed" kan dalk opgesom word in Spreuke 16:18: "Op hoogmoed volg ondergang, op selfverheffing volg die val" (verkort: "Op hoogmoed volg die val"). Die "hoogmoed wat verblind", veroorsaak dwase dade teen die gesonde verstand.[31]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Tucker, Shawn (2015). The Virtues and Vices in the Arts: A Sourcebook. Cascade. ISBN 978-1625647184.
  2. ↑ 2,0 2,1 Aquinas, Thomas (20 Augustus 2013). Summa Theologica (All Complete & Unabridged 3 Parts + Supplement & Appendix + interactive links and annotations) (in Engels). e-artnow. ISBN 9788074842924.
  3. ↑ Evagrius (2006). Evagrius of Pontus: The Greek Ascetic Corpus translated by Robert E. Sinkewicz. Oxford and New York: Oxford University Press. ISBN 0199297088.
  4. ↑ Cassian, John (2000). The Institutes. Newman Press of the Paulist Press. ISBN 0809105225.
  5. ↑ 5,0 5,1 Dorothy L. Sayers, Purgatory, Introduction, pp. 65–67 (Penguin, 1955).
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Manning, Henry Edward. Sin and Its consequences.
  7. ↑ "Definition of LUST". www.merriam-webster.com. Besoek op 4 Mei 2016.
  8. ↑ Dante, Hell (1975) p. 101; Dante, Purgatory (1971) p. 67 en p. 202
  9. ↑ Pyle, Eric (31 Desember 2014). William Blake's Illustrations for Dante's Divine Comedy: A Study of the Engravings, Pencil Sketches and Watercolors (in Engels). McFarland. ISBN 9781476617022.
  10. ↑ Aquinas, St Thomas (1 Januarie 2013). Summa Theologica, Volume 4 (Part III, First Section) (in Engels). Cosimo. ISBN 9781602065604.
  11. ↑ Dorothy L. Sayers, Hell, notes on Canto V, p. 101–102
  12. ↑ "Latin Definition for: gluttio, gluttire, -, - (ID: 21567) - Latin Dictionary and Grammar Resources - Latdict". latin-dictionary.net. Besoek op 10 Oktober 2022.
  13. ↑ 13,0 13,1 Okholm, Dennis. "Rx for Gluttony" Geargiveer 24 Maart 2016 op Wayback Machine. Christianity Today, Vol. 44, No. 10, 11 September 2000, p.62
  14. ↑ "Gluttony". Catholic Encyclopedia. 
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Lyman, Stanford (1989). The Seven Deadly Sins: Society and Evil. p. 5. ISBN 0-930390-81-4.
  16. ↑ "the definition of sloth". Dictionary.com. Besoek op 3 Mei 2016.
  17. ↑ McCarron, Bill; Knoke, Paul (2002), "From Gent to Gentil: Jed Tewksbury and the Function of Literary Allusion in A Place to Come To", Robert Penn Warren Studies 2 (1), https://digitalcommons.wku.edu/rpwstudies/vol2/iss1/6/ 
  18. ↑ Landau, Ronnie (30 Oktober 2010). The Seven deadly Sins: A companion. ISBN 978-1-4457-3227-5.
  19. ↑ Aquinas, St Thomas (1 Januarie 2013). Summa Theologica, Volume 3 (Part II, Second Section) (in Engels). Cosimo, Inc. ISBN 9781602065581.
  20. ↑ "Summa Theologica: Treatise on The Theological Virtues (QQ[1] – 46): Question. 36 – Of Envy (four articles)". Sacred-texts.com. Besoek op 2 Januarie 2010.
  21. ↑ Russell, Bertrand (1930). The Conquest of Happiness. New York: H. Liverwright. p. 86.
  22. ↑ Climacus, John. The Ladder of Divine Ascent, Vertaling deur Colm Luibheid en Norman Russell. pp. 62–63.
  23. ↑ "Humility vs Pride And Why The Difference Should Matter To You | Jeremie Kubicek". jeremiekubicek.com (in Engels (VSA)). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Junie 2018. Besoek op 2 Maart 2018.
  24. ↑ Acquaviva, Gary J. (2000). Values, Violence and Our Future (in Engels). Rodopi. ISBN 9042005599.
  25. ↑ Mere Christianity, C.S. Lewis, ISBN 978-0-06-065292-0
  26. ↑ "hubris - Definition & Examples". Britannica.com.
  27. ↑ Aristotle. Rhetoric. p. 1378b.
  28. ↑ Cohen, David (1995). Law, Violence and Community in Classical Athens. Cambridge University Press. p. 145. ISBN 0521388376. Besoek op 6 Maart 2016.
  29. ↑ Ludwig, Paul W. (2002). Eros and Polis: Desire and Community in Greek Political Theory. Cambridge University Press. p. 178. ISBN 1139434179. Besoek op 6 Maart 2016.
  30. ↑ Franklin, Benjamin. The Autobiography.
  31. ↑ Hollow, Matthew (2014). "The 1920 Farrow's Bank Failure: A Case of Managerial Hubris". Journal of Management History. Durham University. 20 (2): 164–178. doi:10.1108/JMH-11-2012-0071. Besoek op 1 Oktober 2014.

Nog leesstof

[wysig | wysig bron]
  • Cassian, John (1885). ""The Remedies for the Eight Principal Faults."". Ante-Nicene Christian Library, Volume XI. Vertaal deur Philip Schaff. T. & T. Clark in Edinburg.
  • De la Puente, Lius (1852). ""On Pride and Vainglory"". Meditations On The Mysteries Of Our Holy Faith. Richarson and Son.
  • The Divine Comedy ("Inferno", "Purgatorio" en "Paradiso"), deur Dante Alighieri
  • The Concept of Sin, deur Josef Pieper
  • The Traveller's Guide to Hell, deur Michael Pauls & Dana Facaros
  • The Seven Deadly Sins Series, Oxford University Press (7 volumes)
  • Rebecca Konyndyk DeYoung, Glittering Vices: A New Look at the Seven Deadly Sins and Their Remedies, (Grand Rapids: BrazosPress, 2009)
  • Solomon Schimmel, The Seven Deadly Sins: Jewish, Christian and Classical Reflections on Human Psychology (New York: Oxford University Press, 1997)
  • Tucker, Shawn. The Virtues and Vices in the Arts: A Sourcebook, (Eugene, OR: Cascade Press, 2015)

Skakels

[wysig | wysig bron]