Sokrates

Sokrates
Borsbeeld van Sokrates in die Paryse Louvre
Gebore	ca. 470/469 v.C. Deme Alopece, Athene
Oorlede	399 v.C. (op ca. 71) Athene
Nasionaliteit	Antieke Griekeland
Vakgebied	Epistemologie, etiek
Bekend vir	Sokratiese metode, Sokratiese ironie
Invloed op	Die meeste daaropvolgende Westerse filosofie; meer spesifiek, Plato, Aristoteles, Aristippus, Antisthenes

Sokrates (Grieks: Σωκράτης [sɔːkrátɛːs], Sōkrátēs), gebore om en by 470 v.C. en gesterf in 399 v.C., was 'n Griekse filosoof gebore in Athene.^[1] Hy het geleef tydens die goue era van die stad, soos dit vandag bekend staan. Hy het een vrou en drie kinders gehad.

Vroeë lewe

Die jaar van Sokrates se geboorte is 'n veronderstelde datum,^[2] of skatting,^[3] gegewe die feit dat datering van enigiets in die antieke geskiedenis gedeeltelik berus op 'n argument met 'n onakkurate tydperk van individue.^[4]

As 'n jong man het hy die toe gewilde filosofieë van wat vandag bekend staan as die "pre-Sokratiese filosowe" bestudeer. Hierdie sogenaamde pre-Sokratiese filosowe het elk in hul eie manier die natuurlike wêreld rondom hulle probeer verstaan. Veral twee dinge omtrent hierdie filosowe het Sokrates geïnteresseer — en Sokrates het gedink altwee hierdie dinge was problematies. Die eerste probleem was dat al hierdie filosowe teenstrydige filosofieë gehad het. Dit was 'n magdom van teorieë in konflik met mekaar. En bowenal het daar geen bevredigende manier bestaan om tussen die verskillende teorieë te kies nie. Die teorieë het fassinerende idees oor die wêreld uitgestippel, maar sonder om van enige kritiese metodes gebruik te maak. Dit was dus gevolglik onmoontlik om te bepaal watter van hulle, indien enige, die waarheid gespreek het. Sokrates se tweede probleem met hierdie filosowe was dat dit weinig praktiese verskil sou maak indien mens uiteindelik kon uitvind watter van die teorieë waar was. Hy het homself afgevra watse effek dit op ons lewens sou hê indien ons geweet het hoe ver die son van die aarde is, en of die son so groot soos die Peloponnesos of selfs groter as die hele wêreld is. Die mens se optrede kan tot geen mate deur hierdie kennis beïnvloed word nie. Wat die mens wél moet weet, het Sokrates geredeneer, is hoe ons ons lewens en onsself moet uitleef. Vir die mens is die belangrike vrae eerder iets soos: "Wat is goed? Wat is reg? Wat is regverdig?" Indien ons die antwoorde tot hierdie vraagstukke sou kon weet, sou dit 'n merkwaardige invloed op ons lewenswyses kon hê. Sokrates het egter nie gedink dat hy oor die antwoorde tot hierdie vraagstukke beskik nie. Maar hy het wel gesien dat ook niemand anders dit geweet het nie.

Filosofie

'n Groot probleem in die bestudering van Sokrates se filosofie is die feit dat hy self geen geskrifte nagelaat het nie en mens geheel en al op die geskrifte van ander aangewese is. Die werk van Plato (Apologia, Symposium en talle ander dialoë), Aristoteles en Xenophon en spottende opmerkings in komedies van Aristofanes is in die verband belangrik.

Deur die gegewens uit dié bronne saam te voeg, kan mens egter 'n taamlik volledige beeld van Sokrates se filosofie kry. Sokrates het geen wysgerige stelsel ontwikkel nie, maar ʼn metode om kennis wat op die waarheid berus en vir almal aanvaarbaar is, te verkry. Sy uitgangspunt was die selfstandigheid van menslike denke, wat sonder medewerking van buite kennis kan verwerf.

Hy het van die dialektiek, of die wysgerige gesprek, gebruik gemaak en in samewerking met ander die waarheid probeer vind. Sokrates se uitgangspunt was: "Ek weet dat ek niks weet nie." Daarmee het hy die Sofiste, wat in die destydse Athene voorgegee het dat hulle alles weet en almal kon onderrig, gekritiseer. Sokrates het egter nie aan die bestaande norme wat algemeen gegeld het en die moontlikheid om dit te ken, getwyfel nie.

Hy het nie aan 'n oortuiging waartoe hy gekom het bly vas klou nie, maar steeds aanhou soek ten einde sy kennis te vervolmaak. In sy gesprekke het hy hom as onkundig voorgedoen, ʼn aantal uitsprake by sy gespreksgenote uitgelok en dan onweerlegbaar aangetoon dat dit onjuis is. Met dié werkwyse het hy baie mense in die verleentheid gestel en talle mense het hom dit ernstig kwalik geneem.

Sokrates se "geestelike verloskunde" -volgens hom het hy dit van sy moeder geërf- het van die veronderstelling uitgegaan dat die ware wysheid of kennis in elke mens verborge is en deur besinning ontdek kan word.

Deur sy indringende vraag-en-antwoord-metode het Sokrates sy toehoorders gedwing om die kennis waaroor hulle beskik het, mee te deel. Daarna het hy die kennis getoets en, indien nodig, verwerp. Die kennis waarna hy gestreef het was die kennis van algemene begrippe, kennis wat reeds deur die verstand as algemeen geldig erken word. Hy het dit deur middel van die induktiewe metode ontdek. Hiermee het hy 'n groot aantal dinge van dieselfde soort (byvoorbeeld regverdige mense, optredes, en so meer) deeglik oordink en kon hy 'n definisie van ʼn algemene begrip soos byvoorbeeld regverdigheid formuleer. Hierin is die gemeenskaplike eienskappe van die soort saamgevat en die individuele verskille buite rekening gelaat. Om die definisie te toets, het hy elke individuele geval daaraan onderwerp om seker te maak dat dit wel geldig is (deduktiewe metode). Hy het hierdie werkwyse ook toegepas op die etiek, die leer van die mens se sedelike gedrag, norme en waardes. Skynkennis het in hierdie gebied na sy mening die duidelikste geblyk.

Hy het tot die gevolgtrekking gekom dat diegene wat oor voldoende kennis beskik ten opsigte van die doel van die menslike optrede (die geluk) en alle deugde wat daartoe lei, vanself goed en deugsaam sal optree. Onjuiste handelinge het volgens Sokrates dus voortgespruit uit onvoldoende kennis van deug en geluk. "Niemand tree vrywillig sleg op nie," het hy gesê. Hierdie opvatting dat deug uit insig en kennis bestaan, staan bekend as etiese intellektualisme. Deug was vir Sokrates dus iets wat aangeleer kon word.

Verhoor en dood

Oorsake van die verhoor

Sokrates het geleef gedurende die oorgang van die Atheense hegemonie se hoogtepunt tot die afname daarvan in die nederlaag deur Sparta en hul bondgenote in die Peloponnesiese Oorlog. In 'n tyd toe Athene probeer het om te stabiliseer en herstel na die nederlaag het die Atheense publiek dalk getwyfel oor demokrasie as 'n doeltreffende regeringsvorm. Sokrates blyk 'n kritikus van demokrasie te wees. ^[5]

Sommige geleerdes interpreteer sy verhoor as 'n uitdrukking van politieke inmenging.^[6] Getrou aan sy stad, het Sokrates gebots met die koers van Atheense politiek en samelewing. Hy het Sparta direk en indirek in verskeie dialoë geprys. Een van Sokrates se beweerde oortredings aan die stad was sy posisie as 'n sosiale en morele kritikus. In plaas van die handhawing van 'n status quo en die aanvaarding van die ontwikkeling van wat hy as onregverdigheid in sy streek beskou het, het Sokrates die kollektiewe idee van "gesag is mag" bevraagteken wat hy in hierdie tydperk algemeen in Griekeland ervaar het. Sy pogings om die Atheense regverdigheid te verbeter kon die oorsaak van sy dood wees.

Volgens Plato se Apology, het Sokrates se vriend Chaerephon vir die Orakel by Delphi gevra of enigiemand meer wys is as Sokrates; die Orakel het gesê niemand was meer wys nie. Sokrates het nie die Orakel geglo nie, want hy het gedink hy besit geen wysheid nie. Hy het 'n klomp mense gevra en toe besluit: terwyl elkeen dink hy weet baie, het hulle eintlik baie min geweet en was glad nie wys nie.

Sokrates het besef dat die Orakel reg was; terwyl sogenaamde wyse manne self verstandig was, het hy self nie geweet dat hulle nie wys was nie, wat paradoksaal Sokrates wyser gemaak het, aangesien hy die enigste persoon bewus was van sy eie onkunde.

Robin Waterfield stel voor dat Sokrates 'n vrywillige sondebok was; sy dood was die suiwerende middel vir Athene se ongeluk. In hierdie siening sou die teken van waardering vir Asclepius (die Griekse god vir die genesing van siekte) 'n geneesmiddel vir Athene se kwale wees.^[7]

Sokrates se dood

Sokrates se dood word beskryf aan die einde van Plato se Phaedo, alhoewel Plato nie self teenwoordig was nie. Phaedo skryf nadat Sokrates die gif gedrink het, hy opdrag gegee is om rond te loop totdat sy bene verdoof het. Nadat hy gaan lê het, het die man wat die gif toegedien het, sy voet geknip; Sokrates kon nie meer sy bene voel nie. Die gevoelloosheid het stadig by sy lyf opgekruip totdat dit sy hart bereik het.

Bronne

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409672, volume 26, bl. 20, 21

• The Story of Philosophy, Bryan Magee, 2001, Dorling Kindersley Limited, ISBN 978-0-7513-3332-9

Verwysings

1. Easterling, P. E. (1997). The Cambridge Companion to Greek Tragedy. Cambridge University Press. p. 352. ISBN 978-0521423519. Besoek op 19 November 2017.
2. Thomas Little Heath, Aristarchus of Samos: The Ancient Copernicus (Chapter IX (page first) Courier Corporation, 9 Desember 2004 ISBN 0486438864 Accessed November 24th, 2017 "assume"
3. Linda Pound, Quick Guides for Early Years: Cognitive Development Profile: Socrates Hachette UK, 26 April 2013 ISBN 144419965X Accessed November 24th, 2017
4. John Burnet, Platonism [1] Edicions Enoanda, 19 Julie 2014, Classical Sather Lectures. California 1928, Accessed November 24th, 2017
5. Smith, W. (1852). The Apology of Socrates, the Crito, and Part of the Phaedo: With Notes from Stallbaum, Schleiermacher's Introductions, A Life of Socrates, and Schleiermacher's Essay on the Worth of Socrates as a Philosopher. Taylor Walton and Maberly. p. ciii note 1.
6. Wilson, Emily R. (2007). The Death of Socrates. Harvard University Press. p. 55.
7. Waterfield, Robin (2009). Why Socrates Died: Dispelling the Myths. New York: W.W. Norton and Company.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Sokrates.