Tora

'n Torarol
'n Torarol en 'n jad, 'n wyser wat by die lesing van die Tora gebruik word
Toralesing in 'n sinagoge, Tel Aviv, Israel

Jode glo God praat met die individu sowel as met die Joodse volk deur die Tora (Hebreeus: תּוֹרָה, "onderwysing", "leerstelling", "ontwerp"), die Heilige Skrifte van Judaïsme wat beskou word as God se geopenbaarde wil of instruksies. Die Tora bestaan uit vyf boeke wat die eerste gedeelte van die Tanag vorm en staan in die Jodedom as hamisjá hoemsjei torá, "die vyf vyfdes van die Tora" bekend. Die Griekse benaming is Πεντάτευχος (Pentáteuchos), Latyn: Pentateuchus of Pentateuchum, Afrikaans: Pentateug, letterlik: "vyf boeke" of "vyf boekrolle".

In sy breedste betekenis verwys die woord Tora na al die Joodse bepalings en leringe, wat die Tanag sowel as die Talmoed insluit. In die nou betekenis van die woord verwys dit net na die eerste vyf boeke (Pentateug) van die Bybel wat op die berg Sinai deur God aan Moses geopenbaar is.

Tanag – die Hebreeuse Bybel

[wysig | wysig bron]
Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Tanag.

Die Tanag is die Hebreeuse Bybel (hoewel Hebreeus die hooftaal is waarin dit geskryf is, is sommige boeke wel ook in Aramees geskryf), en word verdeel in drie groepe boeke – die Tora, die Profete en die Geskrifte. Hoewel die inhoud byna identies is met die inhoud van die Ou Testament van die Christelike Bybel, is daar enkele verskille wat onder ander met die volgorde verband hou. Sommige boeke wat afsonderlik in die Ou Testament voorkom, word in die Tanag as een boek behandel, terwyl daar ook kleiner verskille is in die nommers van verse.

Hoewel die Tora en sommige van die ander boeke voorheen gebruik is as riglyne vir Judaïsme, is die Hebreeuse Bybel eers in die eerste eeu n.C. amptelik saamgestel. 'n Groep rabbyne het in dié tyd by Jawne bymekaargekom en alle beskikbare Joodse geskrifte ondersoek om te bepaal watter boeke in die Kanon opgeneem moet word.

Vyf boeke van die Tora

[wysig | wysig bron]
Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Pentateug.

Die vyf boeke van die Tora (Pentateug) is die oudste van die Heilige Skrifte van Judaïsme en is waarskynlik voor die 13de eeu v.C. geskryf. Jode glo dat die vyf boeke tydens die uittog uit Egipte deur God aan die profeet Moses geopenbaar is en beskou dit steeds as die belangrikste en volledigste openbaring van God aan die mensdom.

Die boeke, wat ook die eerste vyf boeke in die Christen-Bybel is, is Bereisjíét (Genesis), Sjemót (Eksodus), Wajikrá (Levitikus), Bemidbáár (Numeri) en Dewaríém (Deuteronomium). Die inhoud van dié boeke word sedert die tyd van Moses beskou as die riglyne en voorskrifte waarvolgens die Jode moet leef om hul kant van hul verbond met God na te kom.

Met die terugkeer van die Jode uit hul ballingskap in Babilon (hoofstad van Babilonië, 539 v.C. deur Persië verower – moderne Irak) het Esra, 'n profeet en skrifgeleerde, teen sowat 458 v.C. die vyf boeke van die Tora opnuut as die amptelike grondwet van die Joodse volk ingestel (Nehemia 10). Die volk het by dié geleentheid onder eed belowe om voortaan gehoorsaam te wees aan die bepalings en voorskrifte daarin. Só is die antieke verbond tussen God en Israel hernieu en het die vyf boeke opnuut die kern geword van die Joodse godsdiens en lewenswyse.

Die vyf boeke

[wysig | wysig bron]

Die Tora of Pentateug bestaan volgens die Hebreeuse en Griekse tradisie uit vyf boeke. Hierdie indeling het sy oorsprong in die beperkte plek van antieke skrifrolle wat van papirus of perkament gemaak is. Hulle word in Hebreeus na die eerste woorde van die teks en in die Griekse Septuaginta na hul sentrale onderwerp genoem; in Afrikaans word die Latynse name gebruik.

Afrikaans Hebreeus Hebreeuse afleiding Grieks / Latyn Afkorting Betekenis
Genesis בְּרֵאשִׁית,

IPA (Tiberiaanse Hebreeus): [bə.re:.ˈʃi:θ] Beresjiet
("in die begin")

"In die begin van God se skepping van die hemele en die aarde."[1] Γένεσις (Génesis) / Genesis Gen Skepping, oorsprong
Eksodus שְׁמוֹת,

IPA (Tiberiaanse Hebreeus): [ʃə.ˈmo:θ] Sjemot
("name")

"Dié is die name van die kinders van Jisraël wat na Egipte toe gekom het met Jaäkow: 'n man en sy huishoud het gekom." [2] Ἔξοδος (Éxodos) / Eksodus Ex Uittog
Levitikus וַיִּקְרָא,

IPA (Tiberiaanse Hebreeus): [waj:iq.ˈrɒ:] Wajiekra
("Hy het geroep")

"Die HERE het geroep na Mosje, en die HERE het met hom gepraat vanuit die tent van vergardering om te sê" [3] Λευιτιϰόν (Levitikón) / Levitikus Lev Levitiese wetgewing
Numeri בְּמִדְבַּר,

IPA (Tiberiaanse Hebreeus): [bə.mið.ˈbar] Bemiedbaar
("in die wildernis")

"Die HERE het gepraat met Mosje in die wildernis van Sinai..."[4] Ἀριϑμοί (Arithmoí) / Numeri Num Getalle van die Israeliete
Deuteronomium דְּבָרִים,

IPA (Tiberiaanse Hebreeus): [də.vɒ:.ˈri:m] Dewariem
("woorde")

"Dié is die woorde wat Mosje gespreek het met die hele Jisraël aan die anderkant van die Jordaan..."[5] Δευτερονόμιον (Deuteronómion) / Deuteronomium Dtn Tweede wet

Profetiese boeke

[wysig | wysig bron]

Die Hebreeuse Bybel bevat agt profetiese boeke. Die ouderdom van hierdie boeke wissel van sowat 1300 v.C. (Jehosjoea) tot sowat 500 v.C. (Mal'agi). Die skrywers was almal profete met agtergronde wat gewissel het van 'n generaal en Moses se opvolger (Josua (Jehosjoea), 'n skaapboer (Amos) tot Joodse priesters (Jeremia/Jeremijahoe en Esegiël/Jehezkiël).

Daar word onderskei tussen die vroeë profete – Jehosjóéa (Josua), Sjofetíém (Rigters), Sjemoeël (I en II Samuel), Melagim (I en II Konings) en die latere profete – Jesjajáhoe (Jesaja), Jiremijáhoe (Jeremia) en Jehezkél (Esegiël). Die geskrifte van twaalf "kleiner" profete – Hoséa (Hosea), Joël (Joël), Amos, Owadjá (Obadja), Joná (Jona), Migá (Miga), Nahoem (Nahum), Hawakoek (Habakuk), Tsefanjá (Sefanja), Haghai (Haggai), Zegarjá (Sagaria) en Mal'agi (Maleagi) word saam in die "Boek van die Twaalf" saamgevat.

Die Geskrifte

[wysig | wysig bron]

Die Geskrifte bestaan uit elf boeke wat tussen 1100 v.C. (Roet) en sowat 500 v.C. (Diwrei haJamim) geskryf is. Sommige meen dat die boek Ijów (Job) heelwat ouer is en uit dieselfde tyd as die vyf boeke van die Tora (14de eeu v.C.) dateer.

Tydens die samestelling van die Hebreeuse Bybel in die eerste eeu was dit veral die insluiting van sommige van dié boeke wat die meeste debat onder die rabbyne uitgelok het. Só was daar diegene wat gevoel het dat die boek Sjier hasj-Sjieríém (Hooglied van Salomo) te eroties is en nie in 'n heilige geskrif hoort nie. Dit is egter wel ingesluit nadat rabbi Akiwa ben Joséf verduidelik het dat die boek nie handel oor die liefde tussen 'n man en vrou nie, maar simbolies is van die liefde tussen God en die volk Israel.

Die Geskrifte bestaan uit die boeke Tehiellíém (Psalms), Miesjlei (Spreuke van Salomo), Ijów (Job), Sjier hasj-Sjieríém (Hooglied van Solomo), Roet (Rut), Eigá (Klaagliedere van Jeremia), Kohélet (Prediker), Ester, Daniël (Daniël), Ezrá & Negemjá (Esra en Nehemia in een boek saamgevat) en Diwrei haj-Jamíém (I en II Kronieke).

Talmoed – Mondelingse Tora

[wysig | wysig bron]
Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Talmoed.

Volgens die Joodse tradisie het God op die berg Sinai aan Moses nie net die geskrewe Tora geopenbaar het nie, maar ook 'n mondelingse Tora. Dié mondelingse Tora is deur die eeue heen van geslag tot geslag deur Joodse priesters en skrifgeleerdes oorgedra.

In die 1ste en 2de eeu n.C. het Joodse leermeesters, die Tanna'im, die mondelingse Tora, asook latere byvoegsels daartoe (meestal kommentare en interpretasies van die geskrewe Tora) neergeskryf en saamgevat in 'n dokument wat die Misjna genoem word. Die Miesjna bestaan uit ses afdelings: Zera'iem (זרעים, "Sade"), wat handel oor landbouwette, Moëdiem (מועדים, "Vooropgestelde Tye"), wat handel oor die Sabbat en Joodse feeste en herdenkings, Nasjiem (נשים, "Vroue"), wat handel oor die huwelik, egskeiding en kontrakte, Neziekien (נזיקין, "Beskadigings"), wat handel oor finansiële wette, Kodsjiem (קדשים, "Offerhandes"), wat handel oor offerandes en die Tempel in Jerusalem en Teharot (טהרות, "Reinhede"), wat handel oor wette van rituele reinheid en onreinheid.

Oor die volgende paar eeue het die rabbyne in Palestina (Erets Jisra'él) en Babilonië die Miesjna met volgehoue ywer bestudeer en dit nog verder uitgebrei. In die 5de eeu n.C. het die Babiloniese rabbi Raw Asjie (352–427) hierdie uitgebreide teks, wat die Ghemara ("voltooiing") genoem is, saam met die Miesjna in een versameling saamgevat wat as die Talmoed ("dit wat bestudeer word") bekend is. 'n Soortgelyke werk, die Jerusalemse Talmoed (תַּלְמוּד יְרוּשָׁלְמִי, Talmoed Jeroesjalmie), is deur rabbyne in Palestina (Erets Jisra'él) saamgestel, maar het nooit die erkenning en gesag ontvang van Raw Asjie se Babiloniese Talmoed (תַּלְמוּד בַּבְלִי, Talmoed Bawlie) nie.

Ander geskrifte

[wysig | wysig bron]

Naas die Tora en Talmoed, gebruik Jode ook die midrasjim en 'n versameling responsa as bronne van inligting oor hul godsdiens. Die midrasjim is meestal uitbreidings van bestaande Bybelse verhale. In een word vertel dat Moses as kind brandende kole in sy mond gesit het en daarom nie as volwassene goed kon praat nie. In 'n ander word weer vertel hoedat Abram sy pa se afgodsbeelde stukkend geslaan het om te wys dat hulle kragteloos is en dat net die Een Ware Skeppergod waardig is om aanbid te word.

Die derduisende responsa wat daar bestaan, is basies hoog geagte rabbyne se antwoorde op spesifieke vrae oor die Joodse wette en godsdiens. Volgens 'n gebruik wat in die Middeleeue ontstaan het, het gerespekteerde rabbyne in afgeleë gebiede die godsdienstige vrae wat hulle nie self kon beantwoord nie, per brief aan en gerespekteerde wetsgeleerdes gerig. Dié geleerdes se antwoorde, of responsa, het hulle gehelp om 'n sekere mate van eenheid in hul godsdiens te behou.

  • 'n Silwer Torahouer, Ottomaanse Ryk, Museum van Joodse Kuns en Geskiedenis, Parys
    'n Silwer Torahouer, Ottomaanse Ryk, Museum van Joodse Kuns en Geskiedenis, Parys
  • Vertoning van die Torah (1860) – Museum van Joodse Kuns en Geskiedenis, Parys
    Vertoning van die Torah (1860) – Museum van Joodse Kuns en Geskiedenis, Parys
  • Torarolle in 'n Asjkenasiese sinagoge, Istanboel, Turkye
    Torarolle in 'n Asjkenasiese sinagoge, Istanboel, Turkye
  • Bladsywysers, of jadót, vir die lees van die Tora
    Bladsywysers, of jadót, vir die lees van die Tora

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Genesis 1:1, soos verstaan deur die Middeleeuse Joodse kommentator Rashi
  2. ↑ (af) Eksodus 1:1
  3. ↑ Levitikus 1:1
  4. ↑ (af) Númeri 1:1
  5. ↑ (af) Deu

Verdere leesstof

[wysig | wysig bron]
  • (de) Boeckler, Annette M. (2000). Die Tora: Die fünf Bücher Mose nach der Übersetzung von Moses Mendelssohn (3de (30 Maart 2004) uitg.). Berlyn: Jüdische Verlagsanstalt. ISBN 978-3-934658-10-3.
  • (de) Ouaknin, Marc-Alain (1990). Das verbrannte Buch. Den Talmud lesen. Berlyn: Quadriga. ISBN 3-88679-182-3.
  • (de) Buber, Martin (1981). Die fünf Bücher der Weisung. Heidelberg: Lambert Schneider. ISBN 3-7953-0180-7.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]