Elektronische Musik


Josef Tal i sim Studio für elegtronischi Musig z Jerusalem (ca. 1965)

Elegtronischi Musig benamst è Musig, wo durch elegtronischi Klangerzüüger hèrgschtellt un mit Hǜlfi vo Lutschprècher widdergää wörd. Im dütschè Sprõchgebruuch isch es bis zum Ènd vo dè 1940er Johr üblich gsi, alli Inschtrumänt, bi dènnè d Klangbroduktion bzw. -übberdrägig in irgendeinèrè Wys mit elegtrischem Stròm z duè gha hèt, als elegtrischi Inschtrumänt z benamsè. Konsequenterwys hèt mò dõhèr au vo elegtrischer Musig gschwätzt.[1] Bis hüt git s kontroversi Aasichtè i dè Terminology, wo einersits èn wǜssèschaftlichè Begriff vo dè Akuschtik un glychzitig abber au èn Obberbegriff übber neui Musigschtyl i dè Unterhaltigsmusig gmeint isch. Anderersits kategorisyrt mò mit Elegtronischer Musig auch è Gattung vo dè Neuè Musig, woby sich dõ dè Begriff vo dè Elegtroakustischè Musig etablyrt hèt. → Hauptartikel: Elegtroakustischi Musig als Gattig vo dè Neuè Musig.

I dè Zit um 1980 hèt diè Elegtronischi Musig durch diè zuènèmmendi Vofüègbarkeit un Etablyrig vo sǜnthetischer Klangerzüügigsmöglichkeitè èn rasantè Uffschwung gnõ. Bsundere im Berych vo dè spezièll für d Clubszenè broduzyrtè Musig hèn sǜnthetisch broduzyrti Songs sit öppè 1980 è immer wichtigeri Stellig ygnõ un hèn i dè 1970er Johr dè normale, hauptsächlich akustisch broduzyrte Disco-Sound zimli schnèll abglöst. S hèt diè Phasè vo dè elegtronischè Tanzmusig aagfangè, wo im Volauf vo dè 1980er zum Sound vo dè Ära worrè isch un mit Musigschtyl wiè Synthpop, Euro Disco, House un schlièßlich Techno nit nu dè Sound vo dè Dekadè, sondern au dè vo dè nõchfolgendè Johrzeent entscheidend brägè hèt söllè. Sit sellèrè Zit sin sǜnthetisch broduzyrti Musigschtüggle in högschstem Uusmaß populär worrè un hèn traditionell akustisch uffgnõèni Songs, vo allem im Berych vo dè Clubmusig, abber au im Berych vo dè Popmusig suksessiv mee odder wèniger vodrängt.

Vorgschichtè

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

I dè elegtronischè Musig dräffed sich zwei gegèsätzlichi Sphärè vom menschlichè Wǜrkè: diè künschtlerisch-ästhetische vo dè Musig un s nadurwǜssenschaftliche vo dè Phǜsik un Elegtrotechnig. Vo dõher muè d Entwicklung vo dè Voruussetzungè uss èm ideègschichtlichè un èm technischè Bliggwinkel usè aagluègt wörrè. Im Zùg vo dè radikalè musikalischè Voänderungè, wo s 20. Johrhundert zum Johrhundert vo dè Neuè Musig hèn wörrè lõ, spillt diè elegtronischi Musig è wichtigi Rollè. Vo dè grundlegèndè Bedütig sin znägscht dièjenigè Konzèpt, wo scho Möglichkeitè vo dè elegtronischè Musig voruussetzt, no bevor selli tatsächlich (technisch) zur Vofügig gschtandè sin:

S èrschte Musiginschtrumènt, wo Elegtrizität bruucht hèt, isch s Clavessin électrique vom Jean-Baptiste Delaborde gsi. Es oft aagfüürte Denis d'or vom tschechischè Erfinder Pater Prokop Diviš uss èm Johr 1730 isch zwar i dè Laag gsi, im Spiller zum Spaß chlyni elegtrischi Schlääge z vosetzè, hèt abber tatsächlich kei Elegtrizität bi dè Klangerzüügig ygsetzt.[2] 1867 hèt dè Dirèktor vo dè Telegraphèfabrik Neuchâtel Hippè elegtromechanischs Klavyr konschtruyrt. È èrschts Patent uff dèm Gebièt vo dè elegtronischè Klangerzüügig isch am 12. März 1885 a dè E. Lorenz uss Frankfurt am Main erdeilt worrè.[3][4]

È uugwöhnlichi Erfindig vom elegtronischè Inschtrumèntèbau isch des vom Thaddeus Cahill 1897 entwicklète Teleharmonium odder Dynamophon gsi. S schaffèt nõch èm Brinzyp von èm Zaanradgenerator, hèt 200 Tonnè gwogè un isch so groß wiè èn Güèterwaggon gsi. Cahill hèt für jeden Halbdòn èn rysigè dampfdribbènè MeefachschtrÔmerzüüger bruucht, dè ym diè sinusförmigè Uusgangsschpannigè gliferèt hèt.[3] In sim 1907 erschinnènè Entwurf è neui Äschthetik vo dè Dònkunscht[5] hèt dè Ferruccio Busoni sini Theory vo dè Dritteldöön entwicklèt, wo-n-er für sini klanglichi Umsetzig vom Dynamophon am geignetschtè ghaaltè hèt.[6]

Dè Leon Theremin hèt als Leiter vom Laboratorium für elegtrischi Schwingigè vom staatlichè phǜsikalisch-technischè Inschtitut z Leningrad vo 1920 bis 1928 s uffsehèerregende Inschtrumènt Ätherophon konschtruyrt, wo spôter nõch ym Theremin benamst worrè isch. S Inschtrumènt isch technisch gsää è Schwebigssummèkonschtruktion, d. h. d Erzüügig von èm hörbarè Dòn wörd durch Übberlagerig vo zwei hochfrequèntè un nimmi hörbarè Dään bewärchschtelligt.[3] Selli Eigèschaft vo dè Klangerzüügig hèt è baar Komponischtè zu Wärch spezièll für s Theremin inschpiryrt[7]. Vom Komponischt Anis Fuleihan isch uff selli Wys è Konzèrt für Theremin un Orcheschter gschaffè worrè, wo 1945 mit èm New York Symphony Orchestra unter Leopold Stokowski un dè Solischtin Clara Rockmore am Theremin uruffgfüürt worrè isch.[3]

Öppè zitglych hèt sich dè dütsche Volksschuèlleerer un Organischt Jörg Mager mit dè exaktè Erzügig vo Mikrointervall bschäftiget un Erfindigè wiè s Elektrophon (1921) un s Sphärophon (1928) vorbereitet. Mager isch èn Aahänger vom tschechischè Komponischtè Alois Hába gsi, wo sich, durch Aaregig vom Ferruccio Busoni, schu mit dè Mikrointervall pragtisch befasst hèt. Ußerdèmm hèt dè Mager si Intresse a Mikrointervall vo dè Beobachtung vom Akuschtiker un Musikethnolog Erich Moritz vo Hornboschtel abgleitet, dass d Melodiè bi nèrè Voänderig vo dè Tonhöchèlaag, abber au dè Notèlängi, immer als ei un dièsèlb Gschtaalt erschinnè düèn. So sin spôter si Sphärophon II, si Kaleidosphon un sini Elegtrodònorglè fèrtiggschtellt worrè.[3]

Bim Ondes Martenot handlèt s sich ebbèfalls um èn Dònfrequènz erzügendè Schwebigssummer mit èm Unterschyd, dass zuèsätzlich an èm Seil zogè worrè isch, womit d Tonhöchè voänderèt wörrè hèn chönnè. Dè Olivier Messiaen hèt sèll Inschtrumènt in sinèrè Turangalla-Simphony vowendèt, wo dè schwizerische Komponischt Arthur Honegger sèbbs im Oratorium Johanna uff èm Schyterhuufè ygsetzt hèt. Schu 1907 hèt dè Busoni in sinèrè visionärè un yflussrychè Schrift Entwurf einer neuen Ästhetik der Tonkunst möglichi Entwickligslinniè affzeigt, welli èrscht mit dè Mittel vo dè elegtronischè Musig ab dè 1950er Johr realisyrt wörrè hèn chönnè. Er hèt dõdrin unter andrem d Idee vo dè Klangfarbèmelody, wo dè Arnold Schönberg èrschtmòls in sinèrè Harmonielehre (1911) vorgschtellt hèt un i dè folgendè Johr widderholt aagschprochè hèt, relevant für s musikalische Konzèpt vo dè früè elegtronischè Musig. Witerhy hèt diè kompositorischi Konzeption vom Edgar Varèse mit sellèrè glychermaßè vom Busoni un dè italiènischè Futurischtè zämmè beyflussè hèt chönnè Grüüschhaftigkeit wiè Vorwègnää vo rein elegtronischè Möglichkeitè vo dè Klanggschtaltig chönned ebbèso als relevant betrachtet wörrè.

Durch d Bedütig vom Rundfunk als Medium znägscht für s Durrèsetzè vo bolitischè Zyl un spôter für d Unterhaaltig isch dè Wäg für Übberdrägigè vo Musig gebnet worrè.

I sèlli Zit keit d Entwicklig vom Trautonium durch dè Fridrich Trautwein im Johr 1930, welles spôter durch dè Oskar Sala witerentwicklèt worrè isch.[8] Uss sellèm Johr stammèd au diè èrschtè Trautoniumschtüggle vom Paul Hindemith: Vir Stüggle für drei Trautoniè mit èm Untertitel Des kleinen Elektromusikers Lieblinge.[9]

Im Johr 1935 hèn d Hammond-Orglè un d Lièchtdònorglè mitnand konkurryrt, wobei èrschteri d Obberhand gwunnè hèt.

Entschtehig

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

D Gschichtè vo dè elegtronischè Musig isch èng a d Gschichtè vo dè elegtronischè Klangerzüügig (Inschtrumänt, Apparäter) kopplèt. Im Allgmeinè sait mò sellèm bis ca. 1940 elegtrischo Musig un vo elegtrischè Musiginschtrumänt. Ab Aafang vo dè 1950er Johr isch è bschtimmti, mit elegtronischè Gräät realisyrti Kompositionstechnig elegtronischi Musig benamst worrè.

D 1990er

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

S Sampling im Techno isch durch meereri Genre (Funk, Electro Funk, New Wave, Electronic Body Music) Èndi vo dè 1980er Johr gschaffè worrè. Fèrner liged Yflüss i dè Perkussionbedonig vo dè Afroamerikanischè un Afrikanischè Musig.

Dè Schwèrpunkt lyt im elegtronisch erzüügtè Schlagzüüg-Rhǜthmus durch Drumcomputer. Durch Sampling wörred Loops erzüügt, wodurrè è repetetivs Arrangement als charakteristischs Klangbild entschtòt.

Ab 2000

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Èndi vo dè 1990er-Johr sin Elemènt vo dè Elegtronischè Musig i d Genre vom klassischè Rock un Folk übberõ worrè, wo bis dörthy oft als konservativ aagluèget worrè sin. Bands wiè Radiohead odder Tortoise, abber au Stereolab hèn elegtronischi Elemänt i d Strukturè vom klassischè Songwriting ygschaffèt un hèn zuè nèrè Neuetablyrig vo dè elegtronischè (Tanz-)Musig ußerhalb vo dè Techno-Szenè bidrait.

Witeri vowandti Musigschtyl

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Begrifflichi Abgränzung

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Rockmusig wörd im allgmeinè Sprõchgebruuch nit zuè dè elegtronischè Musig grèchnet, obwoll au dört elegtronischi Inschtrumänt un bsunderi elegtronischi Effèktgräät ygsetzt wörred. Bi Elegtrogitarrè sin zwar die Wirkungè, wo dè Klang voändèrè düèn, vo Voschtärker un Effèktgräätessenzièll, trotzdèmm wörred si nit zuè dè Elegtrophòn zellt. Im Psychedelic Rock (z. B. Led Zeppelin odder Deep Purple) chömmed au „echti“ Elegtrophöner (z. B. Theremin odder Hammond-Orgel) vor, abber au diè Spillart wörd vo dè elegtronischè Musig abgränzt. Im Metal spillèd - je nõch Subschtyl - analogi Effèktgräät è bedütendi Rollè, abber Musiker un Szenemitglyder hèn oft klari Vorschtelligè, welli Gräät vobotè sin, um nit zu dè elegtronischè Musig z ghörè. Digitali Effèktgräät odder digitali Broduktion gèlted i dè ganzè Musigrichtig als Tabù (woby Keyboards mit analogem Uusgang toleryrt wörred), un s bschtòt bi Gitarrèvoschtärker è Ablèènig vo Halbleiter.

Literadur

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  • Thomas Dézsy, Stefan Jena un Dieter Torkewitz (Hrsg.): Zwischen Experiment und Kommerz. Zur Ästhetik elektronischer Musik, Mille Tre, Wièn 2007. ISBN 978-3-900198-14-5
  • Andreas Dorschel, Gerhard Eckel, Deniz Peters (Hrsg.), Bodily Expression in Electronic Music: Perspectives on Reclaiming Performativity, Routledge, London - New York 2012 (Routledge Research in Music 2). ISBN 978-0-415-89080-9
  • Peter Donhauser: Elektrische Klangmaschinen, Böhlau, Wièn 2007. ISBN 978-3-205-77593-5
  • Herbert Eimert, Hans Ulrich Humpert: Das Lexikon der elektronischen Musik. Bosse, Rägensburg 1973. ISBN 3-7649-2083-1
  • Peter Gradenwitz: Wege zur Musik der Zeit. Heinrichshofen, Wilhelmshafè 1974. ISBN 3-7959-0133-2
  • Achim Heidenreich, Uwe Hochmut: W mgnieniu wieczności. Historia i znaczenie muzyki elektronicznej w Niemczech (Im Nu der Ewigkeit: Geschichte und Positionen der elektronischen Musik in Deutschland), in: Daniel Cichy (Hrsg.): Nowa muzyka niemiecka, Krakowskie Biuro Festiwalowe/Korporacja Ha!Art, Kraków 2010, S. 112-133.
  • Hans Ulrich Humpert: Elektronische Musik. Geschichte – Technik – Komposition. Schott, Mainz 1987. ISBN 3-7957-1786-8
  • Werner Jauk: Elektroakustische und elektronische Musik. In: Oesterreichisches Musiklexikon. Online-Uusgab, Wien 2002 ff., ISBN 978-3-7001-3077-2; Druckausgabe: Band 1, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 2002, ISBN 3-7001-3043-0.
  • Fred K. Prieberg: Musica ex machina. Über das Verhältnis von Musik und Technik. Ullschtei, Bèrlin 1960
  • Die Reihe, Heft Nº 1 „Elektronische Musik“. Universal Edition, Wièn 1955
  • André Ruschkowski: Elektronische Klänge und musikalische Entdeckungen. Reclam, Stuègètt 1998. ISBN 3-15-009663-4
  • Matthias Sauer: "Die Thereminvox - Konstruktion, Geschichte, Werke." epOs-Music, Osnabrügg 2008. ISBN 978-3-923486-96-0
  • Karlheinz Stockhausen: Texte (6 Bände). Dumont, Köln 1963 – 1989
  • Elena Ungeheuer: Wie die elektronische Musik »erfunden« wurde… Quällèschtudiè zum Entwurf vom Werner Meyer-Eppler zwǜschè 1949 un 1953. Schott, Mainz 1992. ISBN 3-7957-1891-0
  • Sebastian Vogt: Ich bin der Musikant mit Laptop in der Hand!? Vom Iifluss vo technischè Innovationè uff dè Broduktionsbrozèss vo elegtronischer Musig; èn Rückbligg uff d Johr 1997 bis 2007. Univ.-Verl. Ilmenau, Ilmenau 2011. ISBN 978-3-86360-006-8

Weblingg

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
 Commons: Elektronische Musik – Sammlig vo Multimediadateie

Einzelnõchwys

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  1. ↑ Wolfgang Martin Stroh: Elektronische Musik (1975), in: Hans Heinrich Eggebrecht (Hrsg.): Handwörterbuch der musikalischen Terminologie. (Franz Steiner) Wysbaddè 14. Uusliferig 1987.
  2. ↑ Peer Sitter: Das Denis d'or: Urahn der 'elektroakustischen' Musikinstrumente? (Memento vom 3. Jänner 2016 im Internet Archive) (PDF-Datei; 297 kB) in: Wolfgang Auhagen, Bram Gätjen, Klaus Wolfgang Niemöller (Hg.): Perspektiven und Methoden einer systemischen Musikwissenschaft: Bericht über das Kolloquium im Musikwissenschaftlichen Institut der Universität zu Köln 1998 (Band 6 vo dè Systemische Musikwissenschaft), Volaag Lang, 2003, S. 303; Online als Systemische Musikwissenschaft. Feschtschrift Jobst Peter Fricke für dè 65. Geburtsdag. (Memento vom 26. Juni 2012 im Internet Archive), 2003, Revision 2010, Musigwǜssèschaftlichs Inschtitut Universidät z Köln, Abt. Sischtematik
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 André Ruschkowski – Soundscapes
  4. ↑ Patentschau, Patent Nr. 33507. In: ETZ: Elegtrotechnischi Zitschrift: Uugaab A. 1885, Band 6 Novembèr, Sitè 504.
  5. ↑ Ferruccio Busoni, Entwurf von èrè neuè Äschthetik vo dè Dònkunscht, Volltext bi Wikisource
  6. ↑ Ferruccio Busoni, Entwurf von èrè neuè Äschthetik vo dè Dònkunscht, S. 42f.
  7. ↑ Matthias Sauer Die Thereminvox - Konstruktion, Geschichte, Werke, S. 72ff.
  8. ↑ Höre dazu auch die späteren Arbeiten Salas aus den Jahren 1990 und 1997 (My Faszinating Instrument (1990, Erdenklang 90340) un Subharmonische Mixturen (1997, Erdèklang 70962)). D Kombination mit neuè Computertechnology isch nǒchzläsè i m Artikèl vom Ulrich Rützel.
  9. ↑ Klaus Ebbeke: Paul Hindemith und das Trautonium
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Elektronische_Musik“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.