Dialäkt: Schwäbisch |
D Johanna Louise Spyri geb. Heusser (* 12. Juni 1827 z Hirzel em Kanton Zürich; † 7. Juli 1901 en dr Stadt Zirich) isch a Schweizer Jugendchriftstellere gwäa. Ihr bekanndescht Romanfigur isch des Mädle Heidi.
D Johanna Spyri isch am 12. Juni 1827 z Hirzel uf d Welt komma. Ihr Vaddr isch dr Arzt Johann Jakob Heusser ond ihr Muadr dui Dichtere Meta Heusser-Schweizer gwäa. Zamma hend dia zwoi sechs Kendr gheet, ond d Johanna isch s virde vo-nen gwäa. Ufgwachsa isch se en ihrem Geburtsort. Wia se 15 Johr alt gwäa ischt, isch se zo-ra Dande nôch Zirich zoga, wo se au en d Schual ganga ischt. Em Sommer 1844 ischt se en a Pensionat nôch Yverdon em Kanton Waadt gschickt worra, om Franzeesisch zlernet. S Johr druf isch se wiidr zo ihre Eltra nôch Hirzel zruckkomma, wo se bis zo ihrem 25. Lebensjohr gwohnt hot. Dô drbei hot se ihre jengere Gschwischtr Onderricht gäa ond ihrer Muadr em Haushalt gholfa.
Em Johr 1851 hot sich d Johanna mit-em Johann Bernhard Spyri (1821 bis 1884) vrlobt, wo en Zirich Jurischt ond Redakteur gwäa isch. S Johr druf hend se z Wollishofa (1893 zo Zirich eigmeindet) gheiradet. Deet hend se e dr Stadlhoferstrôß 22 em Kleina Baumwollhof ihr erschda Wohnong bezoga. Drei Johr schbätr ischt ihr oinzigs Kend, dr Soh Bernhard, uf d Welt komma. Em Johr 1858 isch dui jonga Familie ens Haus Zum liegenden Hirschli am Hirschgraba 6 omzoga. Wia nô dr Bernhard Spyri 1868 zom Stadtschreibr ernannt worra ischt, hot sich dui Familie a Wohnong em Stadthaus am Kratzblatz leischda kenna.
D Ehe vo de Spyris ischt et grad bsondrs glicklich gwäa. D Johanna hot d Arbet em Haus et leida kenna, ond ihr Môô hot an Haufa gschafft, ischt oft vo Drhoim weggwäa ond hot fir sei jonga Frau wenig Entresse zeigt. A Seaga fir d Johanna ischt ihr graußa Freindschaft mit dr Betsy Meyer gwäa, dr Schweschtr vom Schriftsteller Conrad Ferdinand Meyer.
Dr Johanna Spyri ihr Muadr isch mit-em Johann Michelhausen aus Bremen vorwandt ond mit zwoi Manna aus dera Stadt befreindet gwäa, mit-em Jurischda Hans Heinrich Spöndlin (1812 bis 1872) ond mit-em Pfarrer vo dr dortiga Liabfrauakirch, em Cornelius Rudolph Vietor (1814 bis 1897). Dr sell hot als Erschtr gmerkt, dass d Johanna a Talent zom Schreiba hot. Drom hot’-ra der grôda, s doch emôl dô drmit zo probiira. D Johanna hot sich dees et zwoimôl saga lau, ond bald hot se a baar erbauliche Gschichda vorfasst, wo z Bremen zerscht vo dr Druckerei Hilgerloh ond nôchher vo dr Druckerei C. E. Müller uf s Pabiir brôcht ond e de Johr 1871 bis 1873 voreffentlicht worra send. De erscht Gschicht, Ein Blatt auf Vrony’s Grab, hot-ra glei an graußa Erfolg beschert. Fir da heidiga Gschmack allerdengs hot dui Gschicht a args Gschmäckle. S gôht om a Frau, wo vo ihrem saufluschdiga Môô misshandlet wuud ond – uf Empfehlong vom Pfarrer – sich mit viil Bädda ihrem Schicksal fiigt.
En Bremen send dô druf noh dia Gschichda Nach dem Vaterhaus, Aus früheren Tagen, Ihrer keins vergessen ond Verirrt und gefunden rauskomma, wo se ondrem Pseidoniim J. S. voreffentlicht hot, abr lang koin so graußa Erfolg ghet hend wia ihr Erschtlengswerk.
1875 isch d Johanna Spyri en d Ufsichtskommissioo vo dr hehera Dechtrschual beruafa worra. Ihr Amt hot se bis 1892 ausgiabt.
Em Johr 1878 schliaßlich isch dr Johanna Spyri ihr erschts Kendrbuach rauskomma. S hot da Titl Heimathlos kriagt ond dia Gschichda Am Silser- und am Gardasee ond Wie Wiseli’s Weg gefunden wird enthalda. Vorlegt worra isch’s beim deitscha Vrlag F. A. Perthes em thirengischa Gotha. Als Autorin ischt abr et ihr Nama uf-em Buachdeckl gstanda, sondern Von der Verfasserin von „Ein Blatt auf Vrony’s Grab“. Nei ischt au dr Zuasatz Eine Geschichte für Kinder und auch für Solche, welche die Kinder lieb haben gwäa, wo vo jetzt ôô uf fascht älle Ausgaba vo ihre Biachr vorkomma ischt.
Em Johr druf kurz vôr Weihnachda ischt – au beim F. A. Perthes z Gotha – d e s Buach rauskomma, wo dr Johanna Spyri da greeschta Erfolg en ihrem Leaba beschert hot, Heidi’s Lehr- und Wanderjahre. Des Werk ischt uf Ôôhiib zo ma Beschtseller worra, ond mit-de Einâhma hot se vo jetzt ôô finanziell a sorglos Leaba fihra kenna. Zwoi Johr schbätr isch d Fortsetzong uf da Markt komma, Heidi kann brauchen, was es gelernt hat. Dia Heidi-Biacher send en meh wia 50 Schbrôôcha ibrsetzt ond em Lauf dr Zeit an Haufa môl vorfilmt worra.
Am 3. Mai 1884 hot d Johanna Spyri ihrn Soh vorlora, wo bei-ma Erholongsufenthalt z Italia a dr Schwendsucht gstôrba ischt. Ond dr negscht Schicksalsschlag hot et lang uf sich warda lau: Noh em gleicha Johr, am 19. Dezembr, hot ihr Môô en Zirich s Zeitliche gsegnet. Rond viir Monat schbätr ischt se en d Bôôhofstrôß 48 ond s Johr druf en da Zeltweag 9 omzoga, wo se vollends bis zom End vo ihrem Leaba gwohnt hot.
En ihre ledschde Johr hot d Johanna Spyri an Haufa Reisa ondrnomma, viil gschriiba ond a Freindschaft mit-em Conrad Ferdinand Meyer pfleagt. Ôôfang 1901 isch a Krebserkrankong bei-ra feschtgstellt worra. Geld hot se gnuag ghet, om sich vo dr dômôliga erschda Schweizer Ärzde, dr Marie Heim-Vögtlin, behandla zo lau. Viil gholfa hot’s abr et; noh em gleicha Johr am 7. Juli hot se ihr Leaba ausghaucht. De ledschd Rua hot se uf-em Friidhof Sihlfeld en Zirich gfonda. Ihr Grab kô-ma heit noh deet ôôgugga.
1981 hot d Gmoid Hirzel em Alda Schualhaus us-em Johr 1660 zom Ôôdenka an sei berihmda Dochtr a Museom eigrichdet.[1]
E deane dreißg Johr vo 1871 bis zo ihrem Daud hot d Johanna Spyri 31 Biacher, 27 Bend mit Erzehlonga ond viir Broschiira vreffentlicht, zamma 48 Erzehlonga. Dr litrarisch Nochlass vo-ra wuud em Schweizerischa Inschdidut fir Kendr- ond Jugendmedia (SIKJM) en Zirich ufghoba.
En viile vo ihre Biachr wirft d Johanna Spyri an kridischa Blick uf d Schweiz ond s Leaba deet bei dr ufkommenda Induschdrialisiirong. Ganz bsondrs am Herza gleaga ischt-ra s Schicksal vo de Kendr ond de jonge Fraua. Ihr Werk isch deshalb et bloß litrarisch entressant, sondern hot au a sozialgschichtlicha Bedeidong.
Dr Germanischt Peter Büttner hot laut Sendong Kulturzeit bei 3-sat rausgfonda, dass d Johanna Spyri grauße Doil vo ihrem Heidi-Roman beim Volksschuallehrer ond Hoimatdichtr Hermann Adam von Kamp aus Mülheim an dr Ruhr entnomma hot. Dr sell hot scho em Johr 1830, also 50 Johr vôr dr Johanna Spyri, d Erzehlong Adelaide – das Mädchen vom Alpengebirge gschriiba, wo erstaunliche Ehnlichkeida ufweist.[2]
Johanna Spyri im dütschsprochige Wikisource
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Johanna_Spyri“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde. |