Michelangelo

Dä Artikel behandlet dr italiänisch Mooler Michelangelo Buonarroti. Anderi Lüt mit em Naame Michelangelo findsch under Michelangelo (Name)

Dr Michelangelo Buonarroti [mikeˈlanʤelo bwɔnarˈrɔːti], vilmol nume Michelangelo (si vollständige Naame isch Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni; * 6. Merz 1475 z Caprese, Toskana; † 18. Februar 1564 z Rom), isch en italiänische Mooler, Bildhauer, Archidekt und Dichter gsi. Er gältet as äine vo de bedütendste Verdräter vo dr Kunst vo dr italiänische Hoochrönessans und as äine vo de wichdigste Künstler überhaupt.

Lääbe

Dr Michelangelo isch z Floränz ufgwaggse. Mit Drizääni het er bim Domenico Ghirlandaio s Moolerhandwärk afo leere. Er het aber d Bildhauerei lieber gha und isch denn uf d Bildhauereischuel in de Medici-Gärte gange, wo dr Lorenzo de’ Medici iigrichdet het. Noch em Dood vom Lorenzo isch er uf Bologna gange, won em d Ulisse Aldrovandi-Familie Ufdreeg für Häiligefiguure und Ängel gee het. Denn isch er zrugg uf Floränz. Dört isch sit 1494 dr Savonarola an dr Macht gsi und dä het im Michelangelo käini Ufdrääg gee. En andere Lorenzo de Medici, e Soon vom Pierfrancesco, het em vorgschlaage, e Statue vom Cupidos z mache und die eso aazmoole, ass si wurd antik usgsee. Dr Kardinal Raffaele Riario het d Statue kauft, won er aber dr Betrueg uusegfunde het het dr Kunsthändler iim s Gäld müesse zrugggee. Dr Michelangelo isch denn 1496 uf Rom zum Riario, het für en e Bacchus-statue gmacht und denn het em dr Kardinal Jean Bilhères de Lagraulas dr Ufdraag für d Pietà im Petersdom gee.

1501 isch er zrugg uf Floränz und het d Statue vom David gmacht, wo uf dr Terrasse vom Balast vo dr Signoria gegenüber dr Loggia dei Lanzi ufgstellt worden isch. In dere Zit het er no anderi Statue gmacht, isch aber au as Mooler beschäfdigt gsi. Im Früelig 1505 isch er zum Babst Julius II. uf Rom ooni sis Bild D Schlacht vo Cascina fertigzmoole.

Dört het er aagfange s Graab für e Babst z baue. Dr Julius het dr Donato Bramante zum Archidekt vom Petersdom gmacht und dä het vom Michelangelo welle, ass er in dr Sixtinische Kapälle d Freske wurd moole, was im Michelangelo gar nid basst het. Wo dr Babst iim au käi Gäld me gee het, wil er vorghaa het Chrieg z mache, isch dr Michelangelo 1506 im Ghäime vo Rom uf Floränz zrugg, wil er dänkt het ass dr Julius iin nid wurd lo goo. Dr Babst het si Fäldzuug im Summer 1506 siigrich z Bologna beändet und dr Michelangelo iiglaade, e Bronsestatue von em bim Hauptiigang vo dr Basilika San Petronio z Bologna ufzstelle. Dr Künstler het weenig Erfaarig gha mit Bronse und het alles müesse leere, aber am 21. Februar 1508 isch d Statue fertig gsi. Scho drei Joor spööter häi d Bologneser sich gege dr Julius erhoobe, sini Aahänger us dr Stadt verjagt und im Michelangelo si Statue zerstöört.

Wo dr Michelangelo denn uf Rom gangen isch, het dr Babst von em wider welle, ass er die Sixtinischi Kapälle wurd aamoole. Er het gsäit, er sig Bildhauer und nid Mooler, aber s het nüt gnützt. So het er widerwillig aagfange, d Decki vo dr Kapälle aazmoole, und das isch denn äis vo sine grösste Wärk worde. Vierehalb Joor lang het er draa gschafft, wil d Mooler, won er us Floränz het lo choo, iin nid zfriide gstellt häi, het er sä wider häim gschickt und alles sälber gmoolt. Au d Intrige vo sine Find, drunder dr Bramante häi em z schaffe gmacht, und immer wider het s Gäld gfeelt. Noch dr Sixtinische Kapälle het er am Graab vom Julius witergschafft. Dä isch aber churz druf gstorbe, und sini Erbe häi d Blään gänderet und s Monumänt verchliineret. Drei Joor lang het dr Michelangelo draa gschafft. Er het e Statue vom Moses gmacht, wo jetzt in dr Chille San Pietro in Vincoli z Rom isch, und vo zwäi Sklaaven, hüte im Louvre.

Dr Giovanni de Medici isch under em Naame Leo X. noch em Julius Babst worde und d Medici si zu dere Zit z Floränz wider an d Macht cho und häi welle, ass dr Michelangelo für si an dr San Lorenzo Basilika z Floränz wurd schaffe. Im Julius sini Erbe häi en lo goo und er isch zrugg uf Floränz. Er hät gärn mit de Stäimetz vo Carrara gschafft, aber wäge dr florentinische Bolitik hät er sini Stäi us Pietrasante sötte bezie. Er isch mit de Lüt dört aber nid z Rank cho, het alles aanegheit, und 1518 isch dr Verdraag mit de Medici annulliert worde.

Vo 1522 bis 1534 het dr Michelangelo z Floränz gläbt und vor allem für d Medici-Familie gschafft, an dr Laurentinische Bibliothek und an dr Graabkapälle Nuova Sagrestia, aber wo 1527 dr Sacco di Roma bassiert isch, häi d Florentiner d Medici verdriibe und e Republik errichdet. Wo sich dr Medici-Babst Clemens VII. mit em Karl V. versöönt het, häi si gmäinsaami Sach gege Floränz afo mache. Dr Michelangelo het 1529 bi dr Versterkig vo de Verdäidigungsaalage vo dr Stadt mitghulfe und denn het en d Republik in ere diplomatische Missioon uf Ferrara und Venedig gschickt. 1530 isch d Stadt gfalle. Am Michelangelo het sich dr Babst Clemens aber nid gräächt, sondern het en wider aagstellt. Won er im Herbst 1534 uf Rom gangen isch, häi Schüeler von em d Medici-Kapälle fertig baut.

Dr Michelangelo het s Julius-Monumänt welle fertig baue, aber dr Clemens het von em verlangt, ass er zerst d Wand über em Altar vo dr Sixtinische Kapälle wurd aamoole. 1541 het er s Bild vom Jüngste Gricht fertiggmoolt und denn het d Konversion vom Paulus und S Martürium vom Petrus in dr Capella Paolina gmacht.

Dr Michelangelo Buonarroti isch am 18. Februar 1564 z Rom gstorbe. Er isch in dr Chille Santa Croce z Floränz begraabe.

S Jüngste Gricht
Dr Minos wird von ere Schlange bissen
D Judith und e Dienere mit em Chopg vom Holofernes
Statue vom Bacchus

Wärk

1489–1492, Madonna an dr Stääge, Marmorrelief. Floränz, Casa Buonarroti
1492–1493, Kentaureschlacht, Marmorrelief. Floränz, Casa Buonarroti

1492, Kruzifix, Marmorstatue am ene Chrüz us Holz. Floränz, Santo Spirito
1494–1495, Arca di San Domenico, Statue vom Hl. Petronius', Hl. Prokulus' und Lüüchterängel. Bologna
1496–1497, Dr bedrunkeni Bacchus (Skulptuur) Floränz, Bargello
1498–1499, Pietà (Skulptuur) im Petersdom z Rom
1501–1504, Piccolomini Altar, Statue vom Hl. Pius', Hl. Gregors d. Gr., Hl Petrus', Hl. Paulus'. Dom z Siena
1501–1504, David (Skulptur) z Floränz (Abb. rächts)
1503, Tondo Taddei, Marmorrundrelief. London, Royal Academy
1503–1505, Brüggemadonna, Marmorstatue. Brügge, Liebfrauenkirche
1504–1505, Tondo Pitti, Marmorrundrelief. Floränz, Bargello
1504–1505, Tondo Doni, Rundgemälde. Floränz, Uffizie
1505–1515 und spööter, Skulptuure für s Graab vom Babst Julius II., u. a. Stärbende Sklaav (Abb. rächts, hüte im Louvre, Bariis), Moses.
1508–1512, Freske in dr Sixtinische Kapälle z Rom
1519–1521, Dr uferstandeni Christus, Marmorstatue. Rom, Santa Maria sopra Minerva
1520–1534, Greeber vo de Herzöög Giovanni und Lorenzo II. de Medici in dr Nöije Sakristei vo dr Medici-Kapälle z Floränz
1524–1526, Biblioteca Medicea Laurenziana z Floränz
1530, Apollo, Marmorstatue. Floränz, Bargello
1532–1534, Dr Siiger, Marmorstatue. Floränz, Palazzo Vecchio
1533, Dr Sturz vom Phaeton, Royal Library, Windsor (sit 1810)
1533, Dr Sturz vom Phaeton, British Museum
1534–1541, S Jüngste Gricht in dr Sixtinische Kapälle
1553, Dr Sturz vom Phaeton, Galleria dell'Academia z Venedig
1560–1562, Santa Maria degli Angeli e dei Martiri z Rom
1547-, Bauläitig vom Petersdom, Kupple
1547–1564, Pietà Bandini, Floränz, Museo dell’Opera del Duomo
1553–1564, Pietà Rondanini, Mäiland, Castello Sforzesco
1554-1564 Pietà Roma, zerstöört

Näbe sim bildnerische Wärk het er Sonett gschriibe, won er vor allem sinere langjöörige Fründin Vittoria Colonna und sim Fründ Tommaso de’ Cavalieri gwidmet het, und Madrigal und anderi Poeem.

Litratuur

Sachlitratuur

Hans Mackowsky: Michelangelo, Erste Ausgabe 1908, J.B. Metzlersche Verlagsbuchhandlung Stuttgart, 1947
Bibliographie: Ernst Steinmann und Rudolph Wittkower - Michelangelo-Bibliographie 1500 - 1926, Leipzig 1927
Luitpold Dussler: Michelangelo-Bibliographie 1927 - 1970, Wiesbaden 1974
Valerio Guazzoni, Allessandro Nova, Pier Luigi de Vecchi: Michelangelo - Der Bildhauer, Der Architekt, Der Maler, Stuttgart / Zürich 1984 (3 Bänd)
Michael Rohlmann, Andreas Thielemann (Hrsg.): Michelangelo - Neue Beiträge, München / Berlin 2000
Daniel Kupper: Michelangelo, Reinbek 2004 (Dort weiterführende Literatur nach 1970), ISBN 3-499-50657-2
Ross King: Michelangelo und die Fresken des Papstes, München 2003.
Trewin Copplestone: Michelangelo. Verlag EDITION XXL, 2005, ISBN 3-89736-334-8
Antonio Forcellino: Michelangelo. Eine Biographie, München 2006, ISBN 3-88680-845-9
Sigmund Freud: Der Moses des Michelangelo (1914)
Georg Franzen: Sigmund Freud und der Moses des Michelangelo. Verlag Peter Lang, Frankfurt/M. 1992.
Lutz Heusinger - Michelangelo. Leben und Werk in chronologischer Reihenfolge, Gondrom Verlag, Bayreuth 1976
Stefanie Penck: Michelangelo. Prestel Verlag, München 2005, ISBN 978-3-7913-3428-8 (Flexo).
Frank Zöllner, Christian Thoenes und Thomas Pöpper: Michelangelo 1475 - 1564. Das vollständige Werk., Taschen Verlag, Köln 2007, ISBN 978-3-8228-3053-6
Joachim Poeschke: Die Skulptur der Renaissance in Italien; Band 2: Michelangelo und seine Zeit, München 1992, ISBN 3-7774-5430-3
Horst Bredekamp: Michelangelo - Fünf Essays, Verlag Klaus Wagenbach, Berlin 2009, ISBN 978-3-8031-5179-7
Volker Reinhardt: Der Göttliche. Das Leben des Michelangelo.Verlag C.H. Beck, München 2010. ISBN 978-3-406-59784-8
William E. Wallace: Michelangelo - the artist, the man, and his times, Cambridge [u. a.] : Cambridge Univ. Press, 2010, ISBN 978-0-521-11199-7
Stephanie Buck: Michelangelo's Dream, Ausstellungskatalog Courtauld Gallery, London, University of Washington Press, 2010 ISBN 978-1-907372-02-5
Cristina Acidini Luchinat: Michelangelo. Der Bildhauer mit Fotografien von Aurelio Amendola; aus dem Italienischen von Petra Kaiser und Martina Kempter, Deutscher Kunstverlag, München 2010

Belletristik

Irving Stone: Michelangelo. Reinbek, Rowohlt-Taschenbuch Verlag, 2005, 736 Seiten, 19. Aufl., ISBN 3-7766-0694-0 / ISBN 978-3-499-22229-0 (Romanbiografii, Originaalditel „The Agony and the Ecstasy“, 1961 zum erste Mol erschiine. Filmadaption s.u.)
Karel Schulz: Versteinertes Leid, Gütersloh 1960
Rosemarie Schuder: Die zerschlagene Madonna. Das Leben des Michelangelo 1527-1564, Berlin 1960
Rosemarie Schuder: Der Gefesselte, Berlin 1962
Michael Petery: Michelangelo - Frömmigkeit und Ironie, München 2005, ISBN 978-3-9810448-0-5
Michael Petery: Michelangelo - Der Zorn des Schöpfers, München 2008, ISBN 978-3-9810448-1-2
Mathias Énard: Erzähl ihnen von Schlachten, Königen und Elefanten, Berlin 2011, ISBN 978-3-8270-1005-6 (Originaltitel: „Parle-leur de batailles, de rois et d'éléphants“, 2010)

Film

Michelangelo – Inferno und Ekstase - Historiefilm vom Reschissöör Carol Reed noch em Romaan vom Irving Stone, 1965

Weblingg

Commons: Michelangelo Buonarroti – Sammlig vo Multimediadateie

Wärch vo Michelangelo bi Zeno.org
Artcyclopedia: Michelangelo Buonarroti (Werke)
Casa Buonarroti, Florenz (ital., engl.)
Ein Pigmentdruck Michelangelos in der Fotokollektion von Haus Doorn
Biografie Michelangelo Buonarroti
ORF.at-Artikel

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Michelangelo“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.