Steinzeit
D Steiziit isch e Epoche ide Mänschheitsgschicht. Sie goot vo vor 2.500.000 Johr bis zu dere Ziit, wo d Mänsche agfange hai Metal z bruuche, was in de verschiidene Regione vo dr Wält zu verschiidene Ziite passiert isch.
D Mänsche ide Steiziit hend no kei Metal kennt, sondern hend as Hauptmaterialie Stei und Holz und au Chnoche, Gweih, Fääli, Muschleschale und anderi Sache us der Natur bruucht.
Me teilt d Steiziit ii in d Altsteiziit (s Paläolithikum), d Mittelsteiziit (s Mesolithikum) und d Neusteiziit (s Neolithikum).
Altsteiziit
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Ide Altsteiziit sind Mänsche no Jeeger und Sammler gsi un wichtegi Wärkzüüg si am Afang vo däm Ziitalter eifachi Fustkeil gsi, wo us handlige Stei usegschlage worde si.
Im Mittelpaläolithikum hai im europäische Ruum d Neandertaler gläbt, und die erste modärne Mensche hai sich vor 90.000 Johr vom Noche Oste us gege Norde afo usbreite.
Es si immer no Jeeger- und Sammlerkulture gsi, wo sech aber aber vo de altpaläolithische Kulture dur d Art, wie me Wärkzüüg gmacht het, underschide händ: Vom Füürschteimocke si flachi Steiblättli abgschlage worde, wo me dänn drus Mässer, Schaber, Pfiilspitze und anderi fiini Gräät gmacht het.
Vo dere Epoche kennt mä au die erschte Kunstwärk – wie öbben i der Hööli vo Lascaux und d Venus vo Willedorf – und au Musiginstrumänt. D Lüt hai ihri Dote begrabe und hai enä Sache mit in s Grab ge, was eim loot vermuete, ass si ä Vorstellig vom ä Läbe noch em Dod gha hai.
Mittelsteiziit
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Das isch e ender churzi Übergangsperiode gsi. D Mensche sind meh und meh a gwüssen Oorte blibe, ihri Wärkzüüg sind komplexer worde (Säägene usw.) und mä cha regionali Kulture underscheide, wie d «Maglemose-Kultur» oder d «Ertebölle-Kultur». Mä findet us dere Ziit Hiwyys druff, as me langsm brobiert het Dier z züchte, Pflanze azbaue und Cheramik z mache.
Neusteiziit
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Lueg au dr Ardikel Neolithikum aa
I de Neusteiziit hend d Lüüt algemin in Dörfer afo wohne und Dier züchte und Pflanze uf Fälder z zie. Mä redet vo dr «Neolithische Revolution», wo dr Afang vo der Landwirtschaft und vom sässhafte Läbe brocht het.
Z Mesopotamie het die Entwicklig öbbe vor 11.000 Johr agfange, in Mitteleuropa aber erst fümf- oder sächsduusig Johr spöter, und bi de amerikanische Indianerkulture isch bi ihrer Entdeckig dur d Europäer vor fümfhundert Johr d Läbensart immer no «steizitlig» gsi. Hützudag git s nume no chliini Kulturkreis uf dr Ärde, wo chuum Kontakt mit ihrer Umwält hai und deils no es Läbe wie i der Steiziit füere.
Die erste Versüech, Metal z verarbeite, si scho im Neolithikum gmacht worde, vor allem mit Guld, Silber und Chupfer, wo me mängisch in ere Form gfunde het, das me se grad chalt mit Hämmer het chönne forme. Die Roostoff si aber z weich gsi zum drus Waffe oder schwäri Wärkzüüg mache, und die sältene Material het me für wärtvolli Sache brucht. Erscht i dr Epoche, wo Bronzezit heisst, isch es denn glunge, mit ere bessere Technik gueti Metallgrät z mache.
Bekannti Fünd vo guet erhaltene jungsteiziitlige Mensche si öbbe der Kennewick-Ma und dr Ötzi.
Bilder
[ändere | Quälltäxt bearbeite]-
d Figuur vom Löi us der Vogelhärdhööli, Bade-Württebärg -
Modäll vom Platz Schwiizersbild bi Schaffuuse -
Lochstab mit igchritzte Motiv us dr Hööli Chesslerloch -
Fünd vo der Usgrabig bim Ooperehuus z Züri -
es nochebouts Huus, wie s i dr Steiziit chönt gsi sy, z Underuhldinge am Bodesee
