Tunnel

Der Schwobtunnel en Schdurgrg

Tunelluusfaart zu dè San Francisco-Oakland Bay Bridge

Im Innerè von èm Strõßètunell

U-Baan-Tunell z Taipeh.

Èn Tunell odder Tunellbauwärch isch è unterirdischs Bauwärch ähnlich von èrè Röörè, wo d Unterquerig vo Hinderniss wiè Bärg, Gwässer odder anderè Vokeerswäg diènt.^[1] Sèltener diènèd Tunell andrè Zwèck wiè èm Schutz vo dè Aawohner vor èm Strõßè- odder Schinnèvokeerslärm. Tunell zellèd zuè dè Ingenieursbauwärch.

Definition nõch DIN

I dè DIN-Norm 1076 – Ingenieurbauwerke im Zuge von Straßen und Wegen; Überwachung und Prüfung sin Tunell unterhalb vo dè Èrd- odder Wasserobberflächi ligendi Bauwärch. Obberirdischi Yhuusungè vo Vokeerswäg mit mindeschtens 80 m Längi un Galerybauwärch geltèd ebbèfalls als Tunell. Unterführungè zellèd nõch dè Norm nit zuè dè Tunellbauwärch, wenn si in offner Bauwys hèrgschtellt worrè un chürzer als 80 Meter sin.^[2]

Sprõchlichi Hèrkumpft

Dè Begriff tunnel isch zum èrschtè Mòl im früènè 15. Johrhundert im änglisch uffdaucht un hèt è drichterförmigs Vogelnetz benamst. S isch nit klar, ob dè Begriff vo franzöösisch ‚tonnelle‘: Netz odder franzöösisch ‚ton‘: chlyns Fass stammè duèt. I dè 1540er Johr isch tunnel èrschtmòls für Röörè un i dè 1660er Johr denn für unterirdischè Durchgang vowendet worrè. Uss èm Änglischè isch dè Begriff zrugg is Französische chò un hèt dört s dèvor für unterirdischi Bauwerke vowendete Wort mine vodrängt.^[3]

Im Dudè wörd näbbè m Stichwort dè Tunnel^[1] au s Tunell^[4] als üblichè alemannischè Uusdrugg uffgfüürt. I dè Schwiz wörd s Tunnel mit eim l un zwei n bruucht.^[5]

Im Sprõchgebruuch isch d Vowendung als Neutrum i dè nördlichè Alemannia nu nò seltè, im Südè i dè Schwiz öfter aazdräffè.^[6] Diè am Aafang vom 20. Johrhundert no tǜpischi Betonung am Ènd wiè im Französischè isch witgehend dè Betonung uff dè èrschtè Silbè gwichè, mit Uusnaam vo Deilè vom alemannischè Sprõchruum, bsunders z Südtirol.^[7]

Messgrößè

Näbbè dè Längi hèn Tunell diè folgendè Messgrößè:

• Querschnittsflächèinhalt: Inhalt von èrè rächtwinklig zum Volauf vom Tunell gschpanntè Flächi.
• Übberdeckung: Höhèunterschyd zwǜschè dè Obberkantè vom Tunell un dè Obberkantè vom Glände, wo drübber isch.
• Lichti Höchi: Abschtand zwǜschè dè Obberkantè un èm Boddè vom Tunell. Tunell wörrèd uss statischè Gründ meischtens gwölbt uusgfüürt, so dass diè maximali lichti Höchi wesèntlich größer isch, wiè diè lichti Durchfahrtshöchi, wo vo dè Faarzüüg bruucht wörrè cha.

Witerhy chönnèd alli Messgrößè aagää sii, wo für Wäg im freiè Glände gèltèd, wiè d Stygung odder dè Radius vo Bögè.

Gschichte

Antike un Früèmittelaalter

Vorläufer vo dè Vokeerstunell sin unterirdischi Be- un Entwässerungsschtollè, wo scho sit dè Antike baut worrè sin. Sit èm Aafang vom 1. Jahrdausend v. Chr. sin i dè voschidenè Staatè vom Oriènt Grundwasser durch Qanat erschlossen worrè, bi dènnè uff dè Linniè vo dè zuèkümpftigè Stollè senkrächti Schächt i d Dǜèfi dribbè un mitènand vobundè worrè sin. Èn Qanat hèt immer è lychtes Gefälle zuè nèrè Sidlung hèrrè. Dõdurch hèt unterirdisch s Grundwasser erschlossè wörrè chönnè un durch s Qanat zuè dè Sidlung gfüürt wörrè chönnè. Suscht het s glyche Grundwasser uss großer Dǜèfi unterhalb vo dè Sidlung uègholt wörrè müèsè. D Kanaaniter hèn z Megiddo scho èn 70 Meter langè Stollè i dè Fels gschlagè, wo-nè èn deggtè Zuègang zuè nèrè unterirdischè Zischternè ußerhalb vo dè Stadtmuèrè gwäärt hèt.

Anderscht dè Tunellbau: Dõ isch d Linnièfüürung im sognanntè Gegèortvofaarè gmacht worrè. Dõdeby sin vom Uusgangs- un vom Èndpungt vom Tunell znägscht Suèchschtollè gschlagè worrè, wo èrscht nõch èm Uffènanderdräffè uff dè nötige Querschnitt erwiterèt worrè isch. I dè früèbronzezitlichè Sidlung Khirbet ez-Zaraqon z Jordaniè exischtyrt èn 200 Meter langè Tunell, an dèm sin Firscht sich d Suèchschtollè no guèt nõchvollziè lôn. Sini Datyrung i d Zit vor dè Vowendung vo Iisèwärchzüüg schint problematisch z sy.^[8] D Grychè hèn byschpillswys uff Samos für diè vodeggte Wasservosorgung um 530 v. Chr. dè 1063 Meter lange Eupalinos-Tunell baut. Unter m judäischè Könnig Hiskija isch ebbèfalls für d Wasservosorgung bi Belagerungè vo dè Gihon-Quällè zum Siloah-Weier z Jerusalem dè 533 Meter lange Hiskija-Tunell grabbè worrè. Èn öppè 150 v. Chr. gschlagenè 700 Meter langè Tunell nõch Qumran am Dotè Meer hèt ebbèfalls dè Wasservosorgung diènt. D Etrusker hèn diè wènniger spektakulärè zaalrychè Cuniculi gschaffè, sèll sin schmali Tunell, wo dè Wasserleitung, dè Drainage odder als Wasserreservoir diènt hèn. Scho im 6. Johrhundert v. Chr. hèn si i dè Albaner Bärg èrschti Strõßètunell baut. Bsunders d Römer hèn vill Tunellbautè uusgfüürt, drunter d Ableitung vom Fucino-See, èn 5623 Meter langè Tunell vo dè Mitti vom 1. Johrhundert. Vespasian hèt im Johr 77 uff dè Via Flaminia èn neuè Tunell durch dè Intercisa-Pass (Furlo) bauè lõ. Bsunders bekannt isch èn Aquädukttunell im algerischè Bejaia us èm 2. Johrhundert n. Chr. durch dè römische Baumeischter Nonius Datus, wo in èrè Inschrift d Schwirigkeitè vom Gegèortvofaarè beschribbè hèt.^[9] Strõßètunell hèn d Römer nu z Italiè baut: Dè Architegt L. Cocceius Auctus hèn im Bürgerchrièg mit Sextus Pompeius 38/37 v. Chr. drei Tunell um Cumae un am Averner See baut sowiè zwei witeri zwǜschè Neapel un Puteoli, wo è Längi vo knapp 1000 Meter ghaa hèn. Uff dÈ Inslè Ponza isch èn Strõßètunell nõchwysbar.^[10] Uffgrund vo Rèschtè vo antikè Schachtbauwärch i dè Umgebung vo Dover gòt diè moderni Forschung devò uus, dass scho d Römer sich mit èm Gedankè von èm Ärmelkanaltunell nit nur theoretisch beschäftigt hèn.

Dè mitteleuropawit älteschte früèmittelaalterliche Wasserschtollè isch dè Stiftsarm vom Almkanal z Salzburg, wo dè Bruuchwasservosorgung vo dè Stadt diènt hèt un 1143 durch dè Mönchsbärg gschlagè worrè sin. Èn witerè Tunell, wo vomuètlich uss sellèrè Zit stammt, isch dè so daufte Fulbèrt-Schtollè am Laacher See, wo nõch 1164 baut worrè sin un èm Abbègò vom Wasserschpygel bi Hochwasser diènt hèt.

Neuzit

Traditionèll bautè Tunell ooni d Innèschalè uff Madeira

Nördlich vo dè Alpè hèts z Dütschland vor èm Zitalter vom Iisèbaabau nu vyr Tunell gää, wo-n-èm Vokeer diènt hèt. Zu sellnè zellt dè Dyrgartè-Tunell z Blankèheim i dè Eifel. D Yfüürung vom Schwarzpulver für d Felsschprengung hèt sit èm 17. Johrhundert Tunell dè Bau vo Kanälen realisyrbar gmacht, byschpillswys vom 157 Meter langè Malpas-Tunell für dè Canal du Midi (um 1680) un dè Schifffahrtstunell vo Weilburg a dè Lahn. 1708 isch mit èm Urnerloch bi Andermatt dè èrschte Tunell an èrè Alpèschtrõß (Längi 64 m) für dè Güèter un Personèvokeer baut worrè. S 1765 fèrtiggschtellte Sigmundstor z Salzburg mit èrè Längi vo 131 Meter isch dè älteschte Strõßètunell vo Öschterrych. Dè 1789 uffgmachte Sapperton-Kanaaltunell im Thames & Severn Canal z Ängland isch 3,5 Kilometer lang un hèt dè Transport vo Kollèfrachter zuèglõ. Dè 2869 Meter lange Norwood-Tunell z Ängland, wo 1775 uffgmacht worrè isch, git è witeres Byschpill ab. Durch dè vo 1842 bis 1847 baute 4880 Meter lange Mauvages-Tunell im Canal de la Marne au Rhin im Elsass sin Bötli un Schiff mit ènèm im Johr 1912 in Bedryb gnõènè elegtrischè Kettèschlepper treidlèt worrè. D Treidelyrichtung isch abber nimmi in Bedryb, well dè Kanaal übberwigend vo Freizitschiffer bruucht wörd.

Aaltè Elbtunell (baut 1911)

Dè èrschte Vokeerstunell unter nèm Fluss isch unter dè Themsè z London zwǜschè Rotherhithe un Wapping vo 1825 bis 1841 mit enèrè Unterbrechung vo sibbè Johr erschtellt worrè. Nõch dè Uusrüschtung mit Liècht, Faarbaanè, Stègè un ènèrè Maschinnèaalaag für d Drainage isch er am 25. März 1843 für dè öffèntliche Vokeer freigää worrè. Für d Fußgänger isch er nu bis 1865 bruucht worrè, denõch isch sellè Thames Tunell vo dè East London Railway als Deil vo dè London Underground (zletscht East London Line) bruucht worrè.

Dè èrscht amrikanische Vokeerstunell unter nèm Fluss isch am 1. Januar 1869 z Chicago uffgmacht worrè. 1899 isch dè Stralauer Spreetunell z Bèrlin in Bedryb gnõ worrè. Am 7. Septembèr 1911 isch dè Elbtunell z Hamburg uffgmacht worrè.

Diè èrschtè Ysèbaatunell hèt dè George Stephenson uff dè Streggi Liverpool–Manchester 1826 bis 1830 baut. 1837 bis 1839 isch uff dè Streggi Leipzig–Dresdè bi Obberau dè èrschte Tunell von èrè Vollbaan uff èm europäischè Feschtland baut worrè. D Erfindungè vom Dǜnamit un dè Gschteinsboormaschinnè, wo mit Druggluft betribbè worrè isch, hèt dè Bau vo großè Gebirgstunell möglich gmacht.

Bemerkenswèrt isch dè 1882 unter m Col de Tende durrèdribbene 3182 Meter lange Col-de-Tende-Strõßètunell. Er isch dè èrschte Strõßètunell unter nèm Alpèpass un isch wòrschinlich zu sellèrè Zit dè längschte Tunell uff dè Wält gsi, wo für dè öffentliche Vokeer freigää worrè isch.

Jüngeri Gschichtè

Tunell hèn au bolitischi un milidärischi Gschicht gschribbè: Gegè Ènd vom Zweitè Wältchrièg hèt diè dütsch Rüschtungsinduschtry èn Huufè Fertigungsschtättè in bombèsicher vomuèrti Vokeerstunell im Raamè vom so dauftè U-Volagerungsprogramm uusglagerèt. I dè 1960er Johr sin gheimi Fluchttunell us Oschtbèrlin un dè DDR nõch Weschtbèrlin un Spionagetunell im Gegèzug wôhrend dè Zit vo dè Bèrliner Muèr baut worrè. Wôhrend èm Viètnamchrièg hèt dè Vietcong i dè 1970er Johr èn Huufè Tunell bis i d Nôchi vo dè südviètnamesischè Hauptschtadt Saigon aaglait, i dènnè d Soldatè vo dè Vietnamesischè Volksbefreiungsarmee sich bi amrikanischè Luftaagriff un Patrouillè voschteggt hèn, Nôchschublager unterhaaltè un Vowundeti operyrt un pflegt hèn. Wôhrend èm Bosnièchrièg i dè 1990er Johr hèn diè bosnischè Truppè èn gheimè Tunell vo Sarajevo unter m serbischè Belagerungsring durrè baut, sellèwäg hèt èn bscheidenè Nõchschub organisyrt wörrè chönnè.

Artè

Amphibiètunell bi Furtwangè

Tunell chönnèd nōch irem Gebruuch ydeilt wörrè. Sy chönnèd vo Schinnèfaarzüüg, Strõßèfaarzüüg, Wasserfaarzüüg, Fuèßgänger, Roorleitungè, Elegtrischè Leitungè odder Dyrli wiè Amphibiè bruucht wörrè.

Tunell für Vokeerswäg chönnèd ein-, zweischpurig odder meeschpurig sy. Tunell chönnèd im wèchslwysè Einrichtungsvokeer bedribbè wörrè. Zwei paralleli Röörè chönnèd wiè nè Tunellbauwärch aagluèget wörrè.

Zeichè 327:Tunell

Ysèbaatunell

U-Baan-Tunell

Ysèbaatunell diènèd in erschter Linniè dezuè, topografischi Hindernis z umgõ. Im Gegèsatz zuè Strõßèfaarzüüg chönnèd Adhäsionsbaanè nu minimi Steigungè übberwindè (Stygigsmaß öppè 1:33) un großi Bögè (Bogèradius öppè 300 m) befaarè, sèllèwäg cha s Trassee oft nit übber odder um d Hindernis ummègfüürt wörrè.

Bi Bärgbaanè wörrèd Keertunell für dè Höhègwinn vo dè Streggi bruucht, bi dènnè wörd d Streggi durch èn Tunell im Bärg künschtlich volängerèt wörd. Keertunell chömmèd bi extremè topografischè Vohältnis au bi Zaanradbaanè vor.

Èn Einzelfall dürft dè 300 m lange Tunell uff dè Neubauschtreggi Mattschtettè-Rothrischt sy, wellè è Chäslager vor èm Dreck schützè duèt, wo vo dè Schnellfaarzüüg broduzyrt wörd.^[11]

Strõßètunnel

Well Strõßèfaarzüüg größeri Stygungè wiè Schinnèfaarzüüg übberwindè chönnèd, hèt dè Bau vo Strõßètunell in größerèm Umfang èrscht bim Bau vo Autobaanè un anderè Schnellstrõßè aagfangè. Vorhèr sin Strõßètunell nu i dè Bärg aazdräffè gsi un meischtens nu è baar Meter lang gsi.

Seit neuerer Zeit wird Tunnelbau aus Gründen des Landschafts- und Umweltschutzes betrieben. So wurde beispielsweise im Zuge der Bundesautobahn 4 westlich von Jena in Thüringen der 2014 in Betrieb genommene Jagdbergtunnel gebaut, um das ökologisch wertvolle Leutratal vom Autoverkehr zu befreien.

Suscht gits è baar Grüèbruggè, wo asè lang sin, dass si als Tunell gältè düèn.

Fuèßgängertunell

Eiertunell z Bad Kleinè

Selli Tunellart wörd hauptsächlich in Städt bruucht. Dört diènèd Fuèßgängertunell hüüfig als Ersatz für Fuèßgängerübberfüürungè übber breiti Strõßè odder als Vobindung vo U-Baan-Stationè. Bsunders in Baanhööf wörrèd Personètunell aaglait. In Städt in kälterè Klimazonè git s größeri Netz us Fuèßgängertunell, welli Untergrundschtädt benamst wörrèd. Byschpill für Fuèßgängertunell sin d Berliner Fuèßgängertunell odder dè so daufte Eiertunell z Bad Kleinè.

Vobrecher un Gfangeni bauèd mitunter temporäri Tunell, um in è Bank yzbrechè^[12], rächtswidrig Drogè unter Landesgränzè drunter wèg z transferyrè bzw. um ènèm Gfängnis z entchò. Mitunter wörrèd Schinnè glait, um dè Transport vo Uusbruch z erlychtèrè. Z Mexiko isch vor Johrè è motorisyrts Dreirad für è Transportmittel bim Uusbruch von èm Drogèboss bruucht worrè.

I dè Lamprèchtshöölè im Land Salzburg isch vor Johrzeent èn Tunell gschprèngt worrè, un spôter mit èrè iisernè Dürè voschlièssbar gmacht wörrè, um èm Siphong umgòò z chönné, wellè temporär dè drochène Wäg voschperrèt hèt.

In Städt wörrèd mitunter Tunell als Fuèßgängerberych aaglait, um ganzjöhrig aagneemi "Ussè"temperadurè vor Gschäftslokal z schaffè. I dè oschtkanadischè Stadt Montréal schützt è Sischteem vo Tunell vor dè großè Kälti im Winter.

Kanaaltunell

Tunell am Rhy-Marne-Kanaal bi Arzviller

Als Kanaaltunell (Schiffstunell) wörrèd Bauwärch bezeichnèt, mit sellè cha èn schiffbarè Kanaal unter Höger odder Büggel durrègfüürt wörrè. Bi dè Blaanung vo Kanääl wörrèd Büggel, wo nit mit èm Gländeyschnitt z übberquerè sin, wenn immer möglich mit èrè längerè Streggi uff glychblybender Höchi umgangè odder mit Schleusereiè übberschrittè wörrèd. Wo beides nit in Frõg chunnt odder für è sebbi Lösung è z großi Massèbewegung erforderlich wär, cha dè Bau von èm Tunell diè wǜrtschaftlich optimali Variantè sy. Kanaaltunell bildèt in Kanääl mit è baar Schleusèschtufè èn Abschnitt vo dè Scheitelhaaltung.

Kanaltunell sind meischtens für einschpurigè Vokeer uusglait. Vor beidè Portal sin uusreichendi Warterüüm un Signaalyrichtungè für d Vokeersregelung erforderlich. In è baar Tunell wörd dè Wasserwäg von èm Bankett übber m Wasserniveau begleitet, wa für Kontrollgäng un s Treidlè vo Kään diènt. Dè èrscht Kanaaltunell wörd im 17. Johrhundert für dè Canal du Midi baut.

Uuswaal vo langè Kanaaltunell

• dè 7120 Meter lange Tunell vo Rove bi Marseille (nõch Deilyyschturz sit 1963 nimmi schiffbar)^[13]
• dè 5677 Meter lange Riquevaltunell i dè Picardy, Kanaal vo Saint-Quentin, Frankrych
• dè 5209 Meter lange Standedge-Tunell im Huddersfield-Narrow-Kanaal, Ängland
• dè 4880 Meter lange Mauvages-Tunell vom Marne-Rhy-Kanaal z Frankrych
• dè 4354 Meter lange Souterrain de Ruyaulcourt vom Nordkanaal, Frankrych
• dè 3490 Meter lange, inzwǜschè ygschtürzte Sapperton-Kanaaltunell vom Themse-Severn-Kanaal z Ängland
• dè 3333 Meter lange Scheiteltunell Voûte de Pouilly-en-Auxois vom Burgund-Kanaal z Frankrych
• dè 2836 Meter lange Norwood-Tunnel im Chesterfield-Kanaal, Ängland

Dè einzige schiffbare Tunell z Dütschland isch dè 195 Meter lange Weilburger Schifffaartstunell a dè Laan, wo am 18. Septembèr 1847 in Bedryb gangè isch.

Scheiteltunell un Basistunell

Tunell, wo durch Gebirge odder Bärg füürèd, chönnèd in Scheiteltunell, seltner Passtunell, un Basistunell ydeilt wörrèd.

Scheiteltunell

Scheiteltunell benamsèd Bauwärch, wo übber ZuÈfaartsrampè erreicht wörrèd un meischtens unter ènèm Gebirgspass durrèfüürèd. Dõdeby isch dè högschte Pungt vom Vokeerswäg – d Passhöchi – mèngs Mòl im Tunell dinnè.

Byschpill für Passroutè mit Scheiteltunell:

• Strõß übber dè Col du Galibier: diè 1890 bauti Strõßè gòt unter m 2645 m hoche Pass mit ènèm Scheiteltunell vo 363 m Längi durrè, in dèm d Strõß è Höchi vo 2556 m erreichè duèt.
• Tauerètunell a dè Tauernbaan durch dè Alpèhauptkamm, baut 1901–1906, Scheitelhöchi bi 1226 m ü. A.
• Großglockner-Hochalpèschtrõß: Diè 1930 bis 1932 bauti Strõß gòt unter m 2576 m hoche Hochdor mit èm Scheiteltunell vo 311 m Längi durrè, dèm sin högschtè Pungt uff 2504 m lyt.

Basistunell

Mit Basistunell wörrèd Tunellbauwärch benamst, wo ooni Rampè mit minimer Stygung durch è Gebirge füürèd, dõdefür wesèntlich länger un uffwändiger im Bau sin wiè Scheiteltunell.

Byschpill für Basistunell i dè Alpè:

• Mont-Blanc-Tunell: Dè 11,6 km lange Strõßètunell isch 1965 in Bedryb gangè.
• Tauerntunell: Dè 6,4 km lange StrõßÈtunell vo dè Tauern-Autobaan A 10 isch 1975 eröffnet worrè.
• Arlbärgtunell: Dè 13,9 km lange Strõßètunell vo dè Arlbärg-Schnèllschtrõß S 16 isch 1978 uffgmacht worrè.
• Gotthard-Basistunell: Dè 57 km lange Ysèbaatunell isch am 1. Juni 2016 im Bedryb gangè.

Gmeinsamkeitè

Scheitel- wiè Basistunell chönnèd zimli lang si, um d Höhèmeter a dè Zuèfaartè z minimyrè. Um d Vokeerswäg möglichscht leischtungsfähig z gschtaltè, sin meischtens Lösungè gwäält worrè, wo mit dè dõmòligè Technig graad no machbar gsi sin un a d Gränzè vo dè Finanzyrungsmöglichkeitè gschtoßè sin. Bi dè langè Tunell, wo nu mit dè Entwässerung nötigè Gfäll volaufèd, git s meischens kei guèti Entlüftung, well dè högschte Pungt vom Tunnel im Bärg lyg. Sèll füürt byschpillswys bim Furka-Basistunell zuè dè Bildung vo Nèbel, wo d Schinnè korrodyrè lõt, so dass si vorzitig uusduuscht wörrè müèn.^[14] Sicherheitstechnisch sin diè langè Tunell è bsunderi Herussforderung, well si oft in entlegènè Gebièt ligèd un d Rettungsdiènscht langi Anfaartswäg bi Störfäll im Tunell hèn. Im Mont-Blanc- un im Tauerntunell hèt s 1999 schweri Tunelbränd gää, welli Maßnaamè für d Vobesserung vo dè Tunellsicherheit nõch sich zogè hèn.

Unterwassertunell

Unterwassertunell chönnèd für s Unterquerè vo Wasserflächè ygsetzt wörrè. Generèll sin Unterwassertunell koschtschpyliger als Bruggè, chönnèd dõdèfür abber größeri Dischtanzè übberwindè, wo selbscht Hängebruggè nimmi witter chömmèd. Bi Schifffaartswäg chönnèd Bruggé oft nu ygschränkt ygsetzt wörrè, well si d Schifffaart behindèrèd. Byschpill für Tunell, wo us Schifffaartsgründ a Stell vo Bruggè baut worrè sin, sin dè Holland- un Lincoln-Tunell zwǜschè New Jersey un Manhattan, sowiè dè Elizabeth-Tunell zwǜschè Norfolk un Portsmouth z Virginia.

Unterwassertunell chönnèd wiè Absènktunell baut wörrè, idèm vorgfertigti, zimli schwèri Elemänt is Wasser glõ wörrèd, wo einèwäg mitènand vobundè, abdichtet un leer bumpt wörrèd.

Tunellbau

Dè Bau von èm Tunell isch koschtèintensyv un huufig è Hèrussforderig a d Ingenieurschunscht. Langi Tunell wörrèd üblicherwys vo beidè Seitè hèr im Gegèortvordryb baut, sèll gildèt vo allem i dè Bärg odder unter m Meer. Inzwǜschè git s Bauwärch, bi dennè èn Zwǜschèaagriff vo Bohrungè i diè uugfääri Mitti vom kümpftigè Tunell uus in beidi Richtungè startet wörd (als Byschpill dè Gotthard-Basistunell).

Dè Bau vo Tunell cha mò i dè gschlossenè odder i dè offenè Bauwys durrèfüürè. Bi dè gschlossenè Bauwys wörd d Hèrschtellung bärgmännisch i dè Neuè Öschtrychischè Bauwys mit Bohr- un Sprèngvordryb bezièungswys Baggeruusbruch odder maschinèll mit èrè Tunellbohrmaschinnè. Bim Tunellbau i dè offnè Bauwys wörrèd Tunellbauwärch in èrè offenè Baugruèb hèrgschtellt, welli aaschlièßend widder uffgfüllt wörd.

Bi längerè Tunell i dè Bärg un im Hochgebirge chunnt oft nu dè Gegèortvordryb, eventuèll ergänzt um witteri Vordryb vo Zwǜschèaagriff uus, als Bauwys in Frõg, um d Bauzit uff è wǜrtschaftlich sinnvolli Zitduèr z begränzè. D Grundlaag für èn erfolgrychè Tunellbau isch è präzisi Vomessung vom Tunell, wo baut wörrè soll.

Bim Bau vom Tunell wörrèd Lokomotyvè mit diselelegtrischèm Aadryb un optimalè Traktionseigèschaftè ygsetzt.

Tunell vo dè IND Second Avenue Line bim Bau vo (New York City)

Bi nèm langè Tunell (mit graadlinigèm Streggèvolauf) wycht d Linniè vom konschtantè Gfäll scho dütlich von èrè Graadè ab. Sèlli Linniè lyt wèg dè Èrdchrümmung näherungswys uff eim Chrais mit èm Erdradius. D Abwychung vo dè Graadè bedrait uff 10 km Längi schu 8 m. Öppè ab 1 km langè Bauwärch isch sèllèwäg Höcheri Geodäsy nötig, um uusreichendi Gnauigkeit z haa. Dè feschtgeschtellte Vomessungsfääler bim Zämmèdräffè vo dè beidè je öppè 10 km langè Richtschtollè vom Simplontunell hèt öppè 22 Zentimeter uusgmacht.

Dè Bau vo Tunell isch zimli inveschtitionsintensyv. Asè schlaat z Dütschland èn zweischtreifigè Strõßètunell, wo bärgmännisch in mittelschwèrè Boddèvohältnis hèrgschtellt wörd, im Schnitt mit 20.000 Euro pro Meter z Buèch. Sèll isch nu èn Durchschnittswärt, wo nõch unnè, vo allem stark nõch obbè hy abweichè cha. D Uusschtattung vom Tunell machèd öppè 15 bis 20 Brozènt uus, zum Byschpill d Belüchtung, Notruèfsüülè. Näbbè dè zum Deil enormè Baukoschtè isch dè Unterhalt vom Tunell ebbèfalls zimli koschtschpillig. Im Schnitt wörd mit jöhrlich 180.000 Euro Folgekoschtè pro Kilometer Tunellschtreggi grèchnèt.

Dòmit Mènschè im Vordrybsschtollè Sicht un vonünftigi Luft zum Atmè bi akzeptabler Füèchti un Temperadur hèn, un au um us èm Bärg uusdrèttends Gas abzfüürè, isch Belüftung nötig, wo mit èrè a dè Stollèdeggi abghängti Luttè odder übber èn Parallelschtollè un Querschlaag odder èn quer volaufendè Lüftungsschtollè gmacht wörd. Sèbbi Stollè biètèt auch è Fluchtmöglichkeit im Brandfall, für desèll au dichti Schutzkabinè ygrichtet sy chönnèd.

Èn großè Uufall, wo vomiddè wörrè muè, isch au d Havary von èrè Vordrybsmaschinnè.

Tunellsicherheit

Notruèfnièschè im Autobaatunell vo dè A 17 bi Dresdè

Baulichi Maßnaamè

Luèg au: Baulicher Brandschutz in Tunnelbauwerken

Ausgang aus em Stuttgarter S-Bahn-Tunnel

In Tunell cha nè fungtionyrends Sicherheitssischteem bi Uufäll odder Bränd Läbbè rettè. Folgendi baulichi un technischi Maßnaamè erhöhèd d Sicherheit in Tunellaalagè:

• Abflusssischteem für brènnbari Flüssigkeitè,
• Aalaag für dè automatischè Branddetegtion (Brandmelder),
• Aalaag für dè Sichtdrüèbungsmessung,
• Aalaag für d Windgeschwindigkeitsmessung,
• Lüftungsaalaag mit Straalventilatorè un eventuèll Belüftungsschächt,
• nõch Faartrichtungè drènnti Tunellröörè (Richtungsvokeerstunell, „Zwillingsröörè“ im Gegèsatz zuè Gegèvokeerstunell),
• Notuusgäng für Fluchtwäg, meischtens bildet durch Querschlääg (Querschtollè) zuè dè benõchbòrtè Tunellröörè,
• zuèsätzlichi Rettungsschtollè, wo hauptsächlich als Fluchtwäg, abber auch als Zuègang für Iisatzchräft bruucht wörrè chönnè,
• Fluchtwèghywys mit Entfèrnungsaagaab un Fluchtwègbelüchtung,
• Notbelüchtung bi Ysèbaatunell,
• Nothaltebuchtè bi Strõßètunell,
• Notruèfnischè mit Notruèfaalaag un mit Brandmelder un Feuerlöscher,
• Sprinkleraalaag un für d Füèrweer Löschwasserentnaamèschtutzè,
• Videoübberwachungsaalaag,
• Lutschprecheraalaag für Sprõchdurchsagè durch Leitwartèpersonal un Füèrweer, besunders für Evakuyrungsuffforderungè im Brandfall un witteri Sicherheitshywys. Sit 2009 wörd z Dütschland für Strõßèvokeerstunell fascht nu nò diè vo dè Bundesaaschtalt für Strõßèwesè (BAST) empfolleni sǜnchronisyrti Längsbeschallung (SLASS-Technig = synchronized longitudinal announcement speaker system) mit Gränzflächèhornlutschprecher inschtalliert, mit sèbbè èrschtmòls trotz dè ekstreemè akustischè Vohältnis è akzeptabli Sprõchvoschtändlichkeit vo söttigè Durchsagè realisyrt wörrè cha.

Sicherheitsmanagement

Bi Tunellbauwärch isch è intensyvs Sicherheitsmanagement nötig, wo s Erschtellè vo Alarmblään un Durchfüürè vo Übungè mit dè aasässigè Füèrweerè beiihaltet. Füèrweerè, in dènnè irèm Schutzgebièt Tunellbauwärch für Vokeerswäg ligèd, wörrèd Portalfüèrweerè dauft. Si vofüègèd übber spezièllo Uusrüschtung für dè Ysatz im Tunell. Zaalrychi schwèri Uufäll in Tunell zeigèd, dass èn Huufè Tunell nu übber è schlèchts Sicherheitssischteem vofüègèd.

Schinnèvokeer

È baar Ysèbaauufäll in Tunell sin i dè Lischtè vo schwèrè Uufäll im Schinnèvokeer uffgfüürt.

Strõßèvokeer

Um d Sicherheit in Strõßètunell z erhöhè, wörrèd laufend Teschts vo dè Vokeersclubs durrègfüürt, bi dènnè uugfäär 30 Tunell in ganz Europa mitènand verglichè wörrèd. Durch Publikation vo dè Resultat söll uff d Tunellbedryber öffentlichè Drugg uusgüèbt wörrè. 2005 hèt s d Sicherheitsbrojèkt EuroTAP (European Tunnel Assessment Programme) vom ÖAMTC aagfangè, wo vo dè Europäischè Union gförderèt wörd un sich zee witteri Länder beteiligè düèn. Diè Europäischi Union hèt für d Vobesserung vo dè Tunellsicherheit d Richtlinniè 2004/54/EG erlõ, dènnè iri Umsetzung i dè Mitglydsschtaatè bis zum 30. April 2006 abgschlossè sy muè. Z Öschterrych isch dezuè s Tunellsicherheitsgsetz erlõ worrè, wo sit èm 1. Mai 2006 gültig isch un alli Strõßètunell uff dè Autobaanè un Schnellschtrõßè mit èrè Längi übber 500 Meter bedrǜfft.

Trotz allè söttigè Maßnaamè cha vo allem in Strõßètunell kei hundertbrozèntigi Sicherheit garantyrt wörrè. Au d Benutzer müèn sich dè Gfòòrè bewusst sy un sich a d Reglè haaltè, wiè:

• Amplè unbedingt beachtè
• Autoradio mit Vokeersfunk yschaltè
• Niè hinter nèm brennendè Faarzüüg no i dè Tunell yfaarè. Dè Qualm cha dÈ Motoor zum Abschterbè bringè, wa nè Flucht us èm Tunell dütlich schwèrer macht
• Gschwindigkeit reduzyrè
• Faarzüügbelüchtung yschaltè
• Sicherheitsabschtand yhaltè
• nit stò bliibè im Tunell
• d Umschtellung vo dè Lichtvohältnis vo dè Augè beachtè
• bi Uusfaart mit stark voändertè Wettervohältnis rechnè: Iis, Näbbel.

Diè längschtè Tunell vo dè Wält

Diè längschtè un scho für dè Vokeer freigäènè Tunell uff dèrrè Wält sin:

• Gotthard-Basistunell, 57,1 Kilometer, Schwiz, Ysèbaan
• Seikan-Tunell, 53,9 Kilometer, Japan, Ysèbaan
• Eurotunell, 50,5 Kilometer, Frankrych/Großbritanniè, Ysèbaan
• Lötschbärg-Basistunell, 34,6 Kilometer, Schwiz, Ysèbaan
• Neuè Gaunjiao-Tunell, 32,6 Kilometer, China, Ysèbaan
• Guadarrama-Tunell, 28,4 Kilometer, Spaniè, Ysèbaan
• Taihang-Tunell, 27,8 Kilometer, China, Ysèbaan
• Hakkōda-Tunell, 26,5 Kilometer, Japan, Ysèbaan
• Iwate-Ichinohe-Tunell, 25,8 Kilometer, Japan, Ysèbaan
• Lerdalstunell, 24,5 Kilometer, Norwegè, Strõß

Luèg au

• Lischtè vo dè Schwizer Tunell

Literadur

• Ralf Roman Rossberg: Sicherheit hat Ihren Preis. Teure Tunnel. In: eisenbahn magazin. Nr. 4/2011. Alba Publikation, April 2011, ISSN 0342-1902, S. 26–29. 

Weblingg

• adac.de, EuroTAP-Tunneltest: ADAC-Tunelltescht: Erfreulichi Ergèbniss (2015)
• bast.de: Lautsprecheranlagen und akustische Signalisierung in Straßentunneln
• ffb.kit.edu: Brandversuch im Röfix-Tunnel (PDF-Datei; 1,1 MB)
• oeamtc.at: Tunell
• tunnel-online.info

Einzelnõchwys

1. Tunnel, der. In: Duden. Archiviert vom Original am 22. November 2015; abgruefen am 8. Oktober 2015. 
2. DIN 1076:1999-11: Ingenieurbauwerke im Zuge von Straßen und Wegen. Abs. 3, Begriff.
3. tunnel (noun). In: Online Etymology Dictionary. Abgruefen am 8. Oktober 2015 (änglisch). 
4. Tunell, das. In: Duden. Abgruefen am 8. Oktober 2015. 
5. Tunnel für Drogenschmuggel an US-Grenze entdeckt. In: NZZ. 8. April 2015, abgruefen am 8. Oktober 2015 (siehe Bildlegende). 
6. Ergebnisse der vierten Befragungsrunde: Tunnel (Genus). Im: Atlas der deutschen Alltagssprache. Philologisch-Historischi Fakultät vo dè Universidät Augschburg, 5. Novembèr 2009.
7. Ergebnisse der vierten Befragungsrunde: Tunnel (Betonung) In: Atlas der deutschen Alltagssprache. Philologisch-Historischi Fakuldät vo dè Universidät Augschburg, 5. Novembèr 2009.
8. Holger Sonnabend: Mensch und Landschaft in der Antike. J.B. Metzler'schi Volaagsbuèchhandlung un Carl Ernst Poeschel Volaag, Stuègètt 2006, ISBN 3-476-02179-3, S. 569. 
9. Holger Sonnabend: Mensch und Landschaft in der Antike. J.B. Metzler'schi Volaagsbuèchhandlung un Carl Ernst Poeschel Volaag, Stuègètt 2006, ISBN 3-476-02179-3, S. 570. 
10. Holger Sonnabend: Mensch und Landschaft in der Antike. J.B. Metzler'schi Volaagsbuèchhandlung un Carl Ernst Poeschel Volaag, Stuègètt 2006, ISBN 3-476-02179-3, S. 571. 
11. Bern-Zürich: Mitten durchs Land. In: Beobachter. Band 2007, 7. Novembèr 2007, Beobachter 23, ISSN 1661-7444 (Link [abgerufen am 8. Oktober 2015]). 
12. Dièb hèn Tunell unter èrè Bank im Zèntrum vo Mailand orf.at, 13. Auguscht 2016, abgruèfè 13. August 2016.
13. Tunnel du Rove. In: Structurae. 14. Auguscht. 2009.
14. Gustav Peter, Marc Ladner, René Muntwyler: Baustofflehre. Springer-Volaag, 2013, ISBN 978-3-322-86783-4 (Google Buèch [abgerufen am 8. Oktober 2015]). 

Normdate: GND: 4061212-0 | LCCN: sh85138674

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Tunnel“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.