Baixkiria
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Republica de Baixkortostán Республика Башкортостан Башҡортостан Республикаhы | |||||
| Republica de Rusia | |||||
| |||||
| Entidat • País • Districto federal • Rechión economica |
Republica RusiaDistricto d'o Volga Urals | ||||
| Capital | Ufa | ||||
| Idioma oficial | Ruso y baixkir | ||||
| Superficie • Total |
143 600 km² | ||||
| Gubierno • President |
Rostam Khamitov | ||||
| Población • Total (2016) • Densidat |
4 071 181 hab. 28.6 hab/km² | ||||
| ISO 3166-2 | RU-BA | ||||
| Relichión | Islam | ||||
| Catastre # | 02 | ||||
 Baixkiria en Rusia | |||||
A Republica de Baixkortostán u Baixkiria (Республика Башкортостан u Башкирия en ruso; Башҡортостан Республикаhы en baixkir) ye una republica d'a Federación rusa situata a lo sud d'os Urals.
A suya población ye de 4.104.336 habitants (2002), en una superficie de 143.600 km², con una densidat de población de 28,6 hab./km².
A capital d'a Republica ye a ciudat d'Ufa.
Terminolochía
[editar | modificar o codigo]A transliteración directa d'o nombre d'a republica en ruso ye Respublika Baxkortostán (Baxkiriya); en baixkir, ye Baxqortostan Respublikahy, a q se fa servir pa transliterar a letra ҡ que se pronuncia con una oclusiva uvular que acompanya a vocals como o fonema /o/ y que ye diferent d'a letra cirilica k, tamién present en baixkir pero con atras vocals. O nombre en tartaro ye Başqortostan Respublikası.
Cheografía
[editar | modificar o codigo]
O territorio de Baixkiria abraca parti d'os Urals meridionals y as planas adchacents.
La suya superficie ye de 143.900 km². A Republica muga per o norte con o krai de Perm, per o nord-este con l'oblast de Sverdlovsk, per l'este con l'oblast de Cheliábinsk, per o sud con l'oblast d'Orenburgo, per l'ueste con Tataria y per o norueste con Udmurtia.
Fuso horario
[editar | modificar o codigo]Baixkiria se troba en o fuso horario d'Ekaterimburgo (YEKT/YEKST). A compensación respective a lo UTC (Tiempo Universal Coordinato) ye de +0500 (YEKT)/+0600 (YEKST).
Hidrografía
[editar | modificar o codigo]Bi ha mes de 13.000 ríos en Baixkiria, estando-ne os prencipals o Belaya u Agidel, l'Ufa u Öfö y o Sakmara.
D'os 2.7000 lacos d'a Republica, o mes gran ye o laco Asylykül.
Monts
[editar | modificar o codigo]A punta mes alta de Baixkiria ye o mont Yamantau, de 1.638 metros d'altaria.
Recursos naturals
[editar | modificar o codigo]A Republica de Baixkortostán ye un d'os territorios mes ricos en recursos minerals d'a Federación rusa, com bels 3.000 chacimientos. Yera un d'os prencipals centros d'extracción de petrolio en a Unión Sovietica. Altros recursos destacatos son o gas natural, o carbón y as piedras preciosas.
Con mes d'un tercio d'o territorio baixkir cubierto per selvas, a fusta ye un altro d'os recursos naturals importants. Os árbols que i predominan son, d'entre altros, l'abetoch, o caixico u l'acirón.
Clima
[editar | modificar o codigo]A temperatura anyal de promeyo ye de 0,3 °C en os monts y de 2,8 °C en tierra baixa.
Divisions administrativas
[editar | modificar o codigo]As divisions d'a Republica de Baixkortostán que s'establioron siguen una clasificación complexa. As unidaz administrativas prencipals son os districtos (район), d'os cuals en bi ha 54, y os selsovets (сельсовет), d'os cuals en bi ha 953. As ciudaz baixo churisdicción d'a republica son:
- Ciudaz baixo churisdicción d'a republica
- Ufa (Уфа) (capital)
- Districtos d'a ciudat:
- Diemskii (Демский)
- Kalininskii (Калининский)
- 1 selsovet baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
- Kirovskii (Кировский)
- 1 selsovet baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
- Leninskii (Ленинский)
- Oktiabrskii (Октябрьский)
- 1 selsovet baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
- Ordzhonikidzievskii (Орджоникидзевский)
- 2 selsovets baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
- Sovietskii (Советский)
- Districtos d'a ciudat:
- Agidel (Агидель)
- Baimak (Баймак)
- Belebei (Белебей)
- Beloretsk (Белорецк)
- Birsk (Бирск)
- Blagovexchensk (Благовещенск)
- Davlekanovo (Давлеканово)
- Diurtiuli (Дюртюли)
- Iximbai (Ишимбай)
- Kumertau (Кумертау)
- 2 selsovets baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
- Meleuz (Мелеуз)
- 1 selsovet baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
- Neftekamsk (Нефтекамск)
- Asentamientos urbanos baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
- Energetik (Энергетик)
- 2 selsovets baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
- Asentamientos urbanos baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
- Oktiabrskii (Октябрьский)
- Salavat (Салават)
- Sibai (Сибай)
- 1 selsovet baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
- Sterlitamak (Стерлитамак)
- Tuimazi (Туймазы)
- Uchali (Учалы)
- Yanaul (Янаул)
- Ufa (Уфа) (capital)
Demografía
[editar | modificar o codigo]
Ufa ye o centro administrativo de Baixkiria y a suya ciudat mes gran. En 1990 os rusos etnicos i representaban o 58 %, os tartaros o 25 %, os baixkirs o 9 % y atras nacionalidaz o 8 %.
Mes d'un ciento de nacionalidaz habitan Baixkiria, encara que os tres pueblos prencipals son os rusos (39%), os tartaros (28%) y os baixkirs (29%). O ruso ye parlato per tota la población. O tartaro lo parla un 30%, mientres que o baixkir ye parlato aparentment per un 20%.
Os habitadors de Baixkiria yeran uns 4.104.336 en 2002, con un porcentache mayor de población urbana (70,8%) y femenina (53,1%).
L'idioma baixkir, idioma turquico, tien en Baixkiria estatus de cooficialidat dende 1990 con o ruso. Os tartaros demandan dende alavez o mesmo ran de cooficialidat pa l'idioma tartaro.
Historia
[editar | modificar o codigo]Os primers asentamientos en Baixkiria se remontan ta o Paleolitico. Pero ye en a Edat de Bronce cuan i plegan as chents d'a cultura Abajevo, que podeban treballar o bronce ta fer armas, ferramientas y obchectos decorativos. Estioron os primers a establir asentamientos permanents a lo sud d'os Urals.
A denominación de baixkir se conoix per primer vegata en o sieglo IX. A relichión islamica s'esparde entre os baixkirs a partir d'o sieglo X, estando-ne ya en o sieglo XIV a relichión mas estendillata. Dica o sieglo XVI, Baixkiria ye estallata entre os khanatos de Kazán y de Siberia y a horda Nogai. As tribus que i viviban yeran gubernatas per bii (capecers tribals). Dimpués que Kazán se rendise a Iván o Terrible en 1554-1555, representants de tribus baixkirs occidentals s'amanoron ta o zar con a intención d'adhibir-sen d'implaz a lo Prencipau de Moscú.
Rancando d'a segunda metat d'o sieglo XVI, o territorio de Baixkiria encomenzó a prener forma como parti d'o estato ruso. En 1865 se forma la gubernación (guberniya) d'Ufa, paso important enta o reconoiximiento d'a identidat territorial baixkir.
Dimpués d'a revolución rusa, s'establix en 1919 a Republica Socialista Sovietica Autonoma Baixkir, dintro d'a URSS. A lo largo d'o periodo sovietico, s'atorgoron a Baixkiria dreitos d'autonomía, d'os primers ta os territorios sovieticos.
L'11 d'octubre de 1990, o Soviet Supremo d'a Republica adoptó a Declaración sobre a sobiranía d'o estato d'a Republica Socialista Sovietica Baixkir. O 25 de febrero de 1992 cambió lo suyo nombre per o de Republica de Baixkortostán.
En 1992 y 1994 se firmoron uns pactos per o estallo y a delegación d'autoridaz y poders entre os organos federals de poder d'a Federación Rusa y os organos de poder d'a Republica de Baixkortostán.
En l'actualidat (2006), o president de Baixkiria ye Mortaza Ghöbäydulla uly Räximev (Murtaza Rajimov), esleito lo 17 d'aviento de 1993. A suya reelección en aviento de 2003 estió contenata per a OSCE (Organización ta la Seguranza y Cooperación a Europa) en considerar que se i heban visto elementos de frau.
Cultura
[editar | modificar o codigo]Baixkiria ostenta una posiión privilechiata entre as republicas rusas en o respective a lo numero de museus y bibliotecas, asinas como una escuela de danza de prestichio internacional.
A Orquesta Simfonica Nacional d'a Republica de Baixkortostán fue fundata en 1992 y luego se tornó una d'as prencipals d'a Rusia de finals d'o sieglo XX.
O instrumento mes important y simbolo d'a musica baixkir ye o quray, feito con una canya especial a cual només se troba que en os monts Urals. Puede sentir-se igual en o folclor tradicional como en a musica popular muderna de Baixkiria.
Vinclos externos
[editar | modificar o codigo]
Se veigan as imáchens de Commons sobre Baixkiria.- Web oficial d'o Baixkortostán (En ruso, baixkir y anglés).
| Control d'autoridaz |
|
|---|
Datos: Q5710- Multimedia: Bashkortostan / Q5710