Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
O baloncesto ye un esporte de pilota chugato con as mans entre dos equipos de cinco chugadors, que miran de meter-ie una pilota adintro d'a canasta esfendita por l'equipo contrario, con l'obchectivo de conseguir mas puntos que l'adversario, tot respectando as reglas d'o chuego. O suyo inventor estió James Naismith, profesor d'educación fisica d'a YMCA Training School (huei Sprinfild Colleg) d'Sprinfield, en l'aviento de 1891.[1]
Cal dicir que bels historiadors atribuyen a os mayas l'invención d'o baloncesto,[2] que chugaban un esporte ritual pareixito dito tlachtli.
Pero o chuego moderno tenió o suyo orichen en os Estaus Unius en l'anyo 1891, inventato por James Naismith,[3] que yera profesor d'educación fisica d'a YMCA Training School (huei Sprinfild Colleg) situata en Springfield (Massachusetts) y a qui s'encargó que inventase un esporte que se chugase a cubierto por que os hibiernos d'esa parti d'o país yeran muit fríos y no se podeba fer actividat fisica a l'exterior. Mientres o sieglo XX o baloncesto se fizo popular, primerament con l'arribada de militars americanos mientres a Primera Guerra Mundial que popularizó iste esporte en Europa y dimpués por a creyación d'a Federació Internacional de Bàsquet en l'anyo 1932,[4] y a suya inclusión en o programa d'os Chuegos Olimpicos como esporte olimpico dende os Chuegos Olimpicos de 1936 celebratos en Berlín,[5] terminaron de fer-lo popular por tot o mundo.
Pareixe que en zaguerias d'os anyos 1920 ya bi heba actividat baloncestistica en Zaragoza y concretament en o CN Helios pero no ye gaire claro. Una vegata pasata a guerra civil, en os anyos 1940 bi ha constancia de bels equipos como La Salle, Helios, Iberia y o Cerbuna en Zaragoza y d'a UD Huesca en Huesca.[6]
En a temporata 1958-59 partecipa o primer equipo aragonés en a Liga Espanyola de Baloncesto, o CD Iberia de Zaragoza y en a temporata siguient també puyaría de categoría a sección de baloncesto d'o CN Helios qui chugó nomás una temporata renunciando y a suya plaza fue ocupada por a sección de baloncesto d'o Real Zaragoza.
Obchetivo d'o chuego: L'obchetivo d'o chuego ye de ficar una pilota en una cesta posata a una altura determinata seguntes unas reglas y limitacions estableixitas.
Pista de Chuego: A pista a on se chuga ye un rectanglo de 12-15 metros d'amplaria y de 22-28 de largaria dividito en dos mitaz iguals. En o centro d'a linia bi ha un cerculo de 3,6 metros de diametro. Por dencima d'as linias de fondo a una altaria de 3,05 m y a una profundidat de 1,20 m estan situatas as cestas. Paralela y a 5,80 m d'a linia de fondo bi ha a linia de tiros libres. Bi ha una atra linia semicercular conoixita como linia de 3 puntos que dista 6,75 m d'a canasta.
Durada: Un partiu seguntes as reglas d'Europa, y as d'a FIBA, ye dividito en cuatre partis de 10 minutos cadagún dende a categoría cadete. Un partiu tien una durada total de 40 minutos de tiempo real sin de contar, os tiempos muertos, cuan a pilota sale fuera y atras interrupcions. En categorías de edaz inferiors a durada ye proporcional ta la edat d'os chugadors. En as ligas americanas ye de cuatre cuartos de 12 minutos a l'NBA y de dos partis de 20 minutos en a NCAA.
Equipos:
Chugadors: En a pista de chuegos nomás poden chugar 5 chugadors por equipo, y ye a cantidat minima ta prencipiar un partiu.
Suplents: Puet haber-hi-e dica 7 chugadors suplents con opción ta chugar registratos.
Entrenadors: A sobén bi ha dos entrenadors por equipo, un de principal y un atro ta funcions secundarias. En as millors ligas puet haber-hi mes, especializatos en aspectos d'os chuegos (esfensa, ataque, tacticas entre d'atras.)
Arbitros: En a mayor parti d'os partius dos arbritros son os encargatos ta dirichir o partiu, pero en as ligas mes importants bi ha tres. En categorias inferiors a sobén nomás bi ha un arbitro.
Mesa d'anotadors: A mesa d'anotadors y as personas que la componen son os encargatos de controlar totas as incidencias d'o partiu, puntuación, tiempos muertos, tiempo de chuego y faltas personals entre d'atras y fa l'acta d'o partiu.
Pasos: Ye una infracción que ye relacionata con o bote d'a pilota y l'abance de la persona que la porta. Dimpués de botar a pilota y agafar-la no se pueden dar mas de dos pasos sin soltar-la bien ta pasar-la o tirar a canasta. Tamién puet fer-se ista infracción dan un paso antis de botar a pilota.
Doples: Ista infracción es fa cuan un chugador bota a pilota con as dos mans, si bota agafa la pilota y la torna a botar sin que garra persona la toque antis y cuan un chugador salta con a pilota agafada y torna a o suelo sin pasar, tirar u soltar a pilota.
Campo atrás: L'equipo que ataca una vegata trescruza a linia d'o meyo campo con a pilota no puet tornar a pilota a suyo campo.
Faltas:
Falta personal: cuan un chugador contacta con cualsiquier parti d'o suyo cuerpo con un adversario y li causa una desventacha o ye beneficiato. Ista acción puet estar feta en ataque o en esfensa y estará penalizata con una falta personal y a pilota ta l'atro equipo, cuan un chugador arriba a cinco faltas será eliminato y no chugará mas en o partiu, en a NBA 6 faltas.
Falta antiesportiva:
Falta tecnica: Ye una infracción que penaliza o comportamiento indebito d'un chugador, entrenador o tecnico en un partiu de baloncesto. L'equipo contrario podrá fer un tiro libre y continuar con a posesión d'a pilota dimpués chungando-la dende a linia de banda u de fondo.
Falta descalificante: Ye una infracción considerata grave feita por cualsiquier miembro de l'equipo (chugadors, tecnicos y asistents), por cualsiquier acción considerata antiesportiva grave (barallar-se, insultar, etc.), tamién ye considerata una falta descalificant l'acumulación de dos faltas tecnicas. Ye penalizata con a descalificiación d'o responsable de l'acto y l'equipo contrario tirará un o dos tiros libres, dimpués chugará la pilota dende la linia de banda u de fondo.
Piez: Un chugador no puet tocar a pilota con os piez aconsiguiendo una ventacha, ista acción estará penalizata con a posesión de pilota ta l'equipo contrario.
Zona: Un chugador no puet estar mas de tres segundos en ista zona cuan o suyo equipo chuga en ataque. L'equipo sera penalizato con a perda d'a posesión d'a pilota.
A NBA (En anglés: National Basketball Association) ye una liga profesional de baloncesto d'os Estaus Unius y, seguntes bel especialista, a millor liga d'o mundo.
L'ACB, ye a primera división d'a liga de baloncesto profesional d'Espanya.