Países Baixos

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Países Baixos Nederland Nederlân
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: Je maintiendrai (Francés; «Mantendré»)
Himno nacional: Het Wilhelmus
Situación d'os Países Baixos
Capital  • Población	Amsterdam^1 750.000
Mayor ciudat	Amsterdam
Idiomas oficials	Neerlandés y frisón
Forma de gubierno Rei Primer ministro	Monarquía constitucional Guillén-Aleixandre Dick Schoof
Independencia  • Declarata  • Reconoixita	d'o Imperio espanyol 26 de chulio de 1581 30 de chinero de 1648
Superficie  • Total  • % augua Mugas	Posición 131º 41.548 km² 18,41% 1.027 km
Población  • Total  • Densidat	Posición 59º 17.180.000(2018) 413.50 hab/km²
PIB (PPA)  • Total (2007)  • PIB per capita	Posición 23º US$ 530.564 millons US$ 32.500
Moneda	Euro (€ EUR)^2
Chentilicio	Neerlandés/a[1]
Zona horaria  • en Verano	UTC+1 UTC+2
Dominio d'Internet	.nl
Codigo telefonico	++31
Prefixo radiofonico	PAA-PIZ
Codigo ISO	528 / NLD / NL
Miembro de: UE, OTAN, ONU, OCDE, OSCE
^1A seu d'o gubierno se troba en Den Haag ^2 Antis de 2001: florín neerlandés

Os Países Baixos (en neerlandés: Nederland, en frisón: Nederlân) ye un país europeu, que fa parte d'a Unión Europea (UE). Situato en a desembocadura d'os ríos Rin y Mosa, muga con a Mar d'o Norte, Alemanya e Belchica.

Os Paísos Baixos fan parti chunto con as islas caribenyas d'Aruba, Curaçao y Sint Maarten d'o Reino d'os Países Baixos. Tamién fa parti chunto con os países vecins de Belchica y Luxemburgo d'o Benelux.

Como diz o suyo nombre, o territorio d'o país ye formato por tierras baixas d'as que, alto u baixo, una tercera parti son situatas a o livel d'a mar u por debaixo d'ista.^[2] A sobén y de manera no oficial, iste país ye conoixito metonimicament, por o nombre d'a suya rechión historica mas influyent u relevant, Holanda, situata en a parti occidental d'o país. Asinas o suyo idioma tamién ye conoixito tradicionalment como holandés, encara que o suyo nombre oficial ye neerlandés.

Cheografía

Ríos d'os Países Baixos.

O nombre d'o país, Nederlanden «Tierras baixas», se debe a o feito de que una parti d'o norte y ueste d'o territorio d'o país se troba por debaixo d'o livel d'a mar. A o sudeste d'o país s'estendillan os ditos Países Altos Superiors, que se troban una mica por sobre o livel d'a mar. Un complexo sistema de drenache d'augua, a construcción d'o cual prencipió en a epoca medieval, ha feito que s'haiga puesto incrementar a superficie d'o país en mas d'un 20%. Sin d'un drenache constant a metat d'os Países Baixos serían inundatos por a mar y por os numerosos ríos que trescruzan o suyo territorio, como ye o caso d'o Rin que desemboca en Rotterdam, y que ha feito d'ista ciudat o puerto de mayor movimiento en tot o continent.

Ríos

O país ye dividito en dos partis prencipals por os suyos tres ríos mas grans, o Rin (en neerlandés Rijn) y o suyo prencipal afluent, o Waal, asinas como o Mosa (en neerlandés Maas). Istos ríos fan a función de barrera natural entre as tierras d'o norte y as d'o sud.

A parti sudueste d'os Países Baixos ye formata por un gran delta que forman istos ríos y o Escalda (Scheldt), que se divide en dos brazos, o Westerschelde y l'Oosterschelde. Nomás un brazo d'o Rin, o IJssel, desemboca mas a o nord-este en o estanyo d'IJsselmeer, l'antigo Zuiderzee (mar d'o sud).

Inundacions

Arias d'os Países Baixos que son por debaixo d'o livel d'a mar.

Con o paso d'os sieglos, a linia de costa d'os Países Baixos han cambiato prou como resultato d'a intervención humana u desastres naturals. A mas notable en termins de perduga de tierra estió a tronada de 1134, que prevocó a creyación de l'archipielago de Zelanda a o sudueste. A inundación de St. Elizabeth de 1421 y a mala chestión posterior destruyó o pólder inundando grans partis d'o centro-sud d'o país. Mas recientment, partis de Zelanda s'inundoron mientres a inundación d'a Mar d'o Norte de 1953, a consecuencia d'a cual s'executoron os treballos d'o dito "Plan Delta".

Istos desastres fuoron potenciatos en parti por a influencia humana. A chent heba drenato as tierras altas paulencas ta poder ser emplegatas como cautivos. Iste drenache prevocó que a torba fértil se comprimise y que o ran d'a tierra baixara. Ta protecher-se d'as inundacions se construyoron una serie d'esfensas en contra de l'augua. Como o ran d'o terreno baixaba, os diques habioron de creixer formando un sistema integrato. En o sieglo XIII, os molins de viento fuoron emplegatos ta quitar augua d'arias por debaixo d'o livel d'a mar. Os molins de viento s'emplegoron dimpués ta drenar lacos, creyando os famosos polders. En l'anyo 1932, l'Afsluitdijk fue rematato, zarrando asinas l'antigo Zuiderzee (mar d'o Sud) d'a Mar d'o Norte, creyando o laco IJsselmeer. Fació parti d'os ditos treballos d'o Zuiderzee a on que cuatre pólders fuoron quitatos a la mar con un total de 2.500 km².^[3][4]

Clima

A dirección d'o viento predominant en os Países Baixos ye d'o sudueste, lo que prevoca un clima oceanico moderato, con veranos frescos y hibiernos moderatos. As tablas sigüients son basatas en temperaturas moderatas d'o instituto KNMI en a estación meteorolochica de De Bilt entre 1971 y 2000:

Mes	Chi	Feb	Mar	Abr	May	Chn	Chl	Ago	Set	Otu	Nob	Abi	Anyo
Temp. maximas mey. (°C)	5.2	6.1	9.6	12.9	17.6	19.8	22.1	22.3	18.7	14.2	9.1	6.4	13.7
Temp. minimas mey. (°C)	0.0	-0.1	2.0	3.5	7.5	10.2	12.5	12.0	9.6	6.5	3.2	1.3	5.7
Temp. meyana (°C)	2.8	3.0	5.8	8.3	12.7	15.2	17.4	17.2	14.2	10.3	6.2	4.0	9.8

Mes	Chi	Feb	Mar	Abr	May	Chn	Chl	Ago	Set	Otu	Nob	Abi	Anyo
Precipitacions mey. (mm)	67	48	65	45	62	72	70	58	72	77	81	77	793
Horas de sol mey.	52	79	114	158	204	187	196	192	133	106	60	44	1524

Subdivisión administrativa

Mapa municipal d'os Países Baixos.

Provincias d'os Países Baixos.

A efectos administrativos os Países Baixos son dividitos en 12 rechions administrativas, ditas provincias, cadaguna baixo un gubernador, ditos Commissaris van de Koning (Comisarios d'o Rei), excepto en a provincia de Limburg a on que o Comisario se diz Gouverneur (Gubernador). Totas as provincias se dividen en municipios (gemeenten), 380 en total (1 de chinero de 2018). O país tamién se divide en districtos acuaticos (waterschap u hoogheemraadschap), cadagún d'os cuals tien autoridat en materia d'augua. A 17 de mayo de 2018 bi'n heba 21. A creyación d'istos organismos data de 1196.

Bandera Provincia Capital Ciudat mas gran Superficie (km^2) Población[6] Densitat (por km^2) Brabant Septentrional Den Bosch Eindhoven 4,916 2,419,042 492 Drenthe Assen Assen 2,641 486,197 184 Flevoland Lelystad Almere 1,417 374,424 264 Frisia Ljouwert Ljouwert 3,341 642,209 192 Gelderland Arnhem Nimega 4,971 1,979,059 398 Groningen Groningen Groningen 2,333 573,614 246 Holanda Meridional Den Haag Rotterdam 2,814 3,455,097 1228 Holanda Septentrional Haarlem Amsterdam 2,671 2,613,070 978 Limburg Maastricht Maastricht 2,150 1,127,805 525 Overijssel Zwolle Enschede 3,325 1,116,374 336 Utrecht Utrecht Utrecht 1,385 1,190,604 860 Zelanda Middelburg Middelburg 1,787 380,497 213

Amás dende o 10 d'octubre de 2010 bi ha tres municipios con o estatus de municipio especial d'os Países Baixos: Bonaire, Saba y Sant Eustaquio, que se troban situatos en as Antillas Neerlandesas. Encara no fan parti de denguna d'as provincias d'os Países Baixos, pero a provincia de Holanda Septentrional ha ofreixito a os municipio fer parti oficialment d'ella.

Luengas

Os Países Baixos tienen dos luengas oficials: o neerlandés (en tot o territorio) y o frisón (en a provincia de Frisia, amás d'o neerlandés).

Amás, tanto o limburgués como una serie de dialectos d'o baixo saxón (groningués, drentés, stellingwerfés, sallandés, twentés, veluwés y achterhoekés) tienen o reconoiximiento de "luenga rechional".

Bellas 17.500 personas emplegan a luenga de signos neerlandesa, que encara aspera reconoiximiento oficial.

En o mundo d'a empresa y a educación l'uso de l'anglés ye muit estendillato. Asinas por eixemplo o segundo ciclo d'a mayoría de carreras universitarias (4^eno y 5^eno cursos, ditos Master) se fa en anglés y no pas en neerlandés.

D'atra man, a presencia de muitos inmigrants ha levato muitas atras luengas a o país. I son notables o malayo y o criollo sranan, papiamentu (d'entre as luengas provenients d'antigas colonias u actuals territorios asociatos a o Reino d'os Países Baixos), y o turco, o kurdo, l'arabe y o berber (d'entre as luengas trayitas por inmigrants d'o Norte d'Africa u Anatolia).

Esporte

O esporte ye una parte muit important d'a cultura en os Paises Baixos. Os esportes mes practicatos son o fútbol y o ciclismo.

En fútbol a suya selección nacional masculina bi ha aconseguito bels exitos internacionals como l'Eurocopa de (1988) y tres medallas de bronce en os Chuegos Olimpicos de Londres de 1908, Estocolmo de 1912 y Anvers de 1920. A suya competición de clubs mes important ye primera división anomenata Eredivisie, y os equipes mes importants estan l'Ajax d'Amsterdam y el PSV Eindhoven. Entre os millors chugador de fútbol bi ha que destacar d'entre d'atros a Johan Cruijff, Marco van Basten, Ruud van Nistelrooy, Edwin van der Sar, Frank de Boer, Ruud Gullit, Ronald Koeman, Johan Neeskens, Frank Rijkaard, y Wesley Sneijder que estioron bels d'os millors chugadors a livel mundial d'a suya epoca.

En atletismo bi ha que destacar a l'atleta Lornah Kiplagat, d'origen kenyata pero nacionalizata, que tien en a actualidat o récord d'Europa de meya maratón.^[7]

Se veiga tamién

• Selección femenina de fútbol d'os Países Baixos.
• Selección masculina de fútbol d'os Países Baixos.

Referencias

1. (an) Diccionario aragonés-castellano-catalán. Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de 2024.
2. (es) Países Baixos, europa.eu
3. www.sdu.nl, Kerngegevens gemeente Wieringermeer
4. www.sdu.nl, Kerngegevens procincie Flevoland
5. (nl) [1] Statistics Netherlands, Regionale Kerncijfers Nederland
6. (nl) [2] Statistics Netherlands, Bevolking per regio naar leeftijd, geslacht en burgerlijke staat
7. (en) Records d'aria d'a meya maratón en a pachina web de l'IAAF.

Vinclos externos

• (en) Overheid.nl Gubierno d'os Países Baixos.
• (nl) Government.nl Gubierno d'os Países Baixos.
• (en) Holland.com Oficina de turismo.
• (en)/(nl) Reyal Asociación de Fútbol d'os Países Baixos.

Os países constituyents d'o Reino d'os Países Baixos
Aruba | Curaçao | Sint Maarten | Países Baixos

Estaus d'Europa

Abkhasia^3 | Albania | Alemanya | Andorra | Armenia^2 | Austria | Azerbaichán^1 | Belarrusia | Belchica | Bosnia y Herzegovina | Bulgaria | Cazaquistán^1 | Croacia | Cheorchia^1 | Chipre^2 | Chipre d'o Norte^2, 3 | Chequia | Dinamarca | Eslovaquia | Eslovenia | Espanya^1 | Estonia | Finlandia | Francia^1 | Grecia | Hongría | Islandia | Irlanda | Italia^1 | Kosovo^3 | Letonia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgo | Macedonya d'o Norte | Malta | Moldavia | Mónegue | Montenegro | Noruega | Osetia d'o Sud^3 | Países Baixos | Polonia | Portugal | Reino Uniu | Rumanía | Rusia^1 | San Marino | Serbia | Suecia | Suiza | Transnistria^3 | Turquía^1 | Ucraína | Vaticano

Dependencias: Åland | Akrotiri y Dhekelia | Chibraltar | Guernési | Isla de Man | Islas Feroe | Jèrri | Svalbard

^1 Parti d'o suyo territorio ye difuera d'Europa. ^2 Se troba en Asia, pero tien relacions historico-culturals con Europa. ^3 Parcialment reconoixiu. ^4 No reconoixito