Aguilar de Campoo

Aguilar de Campoo
Alministración
País España
Autonomía Castiella y Lleón
Provincia provincia de Palencia
Tipu d'entidá conceyu d'España
Alcaldesa d'Aguilar de Campoo Maria Jose Ortega Gomez
Nome oficial Aguilar de Campoo (es)[1]
Códigu postal 34800
Xeografía
Coordenaes 42°47′33″N 4°15′37″W / 42.7925°N 4.2602777777778°O / 42.7925; -4.2602777777778
Aguilar de Campoo alcuéntrase n'España
Aguilar de Campoo
Aguilar de Campoo
Aguilar de Campoo (España)
Superficie 30.62 km²
Altitú 892 m
Llenda con
Demografía
Población 6733 hab. (2023)
- 3262 homes (2019)

- 3482 muyeres (2019)
Porcentaxe 0% de provincia de Palencia
Densidá 219,89 hab/km²
Más información
Fundación 1255
Estaya horaria UTC+01:00
aguilardecampoo.es
Cambiar los datos en Wikidata

Aguilar de Campoo ye una llocalidá y conceyu na provincia de Palencia, dientro de la comunidá autónoma de Castiella y Llión.

Tien una superficie de 236,54 km² y cuenta con una población de 6.979 habitantes (INE 2016) y una densidá de 29,50 hab/km². El conceyu ye conocíu pola so industria galletera, la más importante del país, y porque nél atopa'l banzáu d'Aguilar.

Ye una de les llocalidaes del Camín de Santiago del Norte: Ruta del Besaya. Ellí crúciase col trazáu del Camín Escaecíu de Santiago.

Conceyos estremeros

[editar | editar la fonte]

Situación

[editar | editar la fonte]

Ta a una distancia de 99 km de Palencia, capital de la provincia, a 80 km de Burgos y a 102 km de Santander (Cantabria). #Atopar na ribera del ríu Pisuerga, na contorna del Monte Palentín y somorguiada nel territoriu históricu de la Merindad d'Aguilar de Campoo.

Topónimu

[editar | editar la fonte]

El topónimu Campoo provién del topónimu llatín Campodium. Campoo ye'l territoriu qu'ocupen los conceyos d'Hermandá de Campoo de Suso, Campoo de Enmedio y Campoo de Yuso y Reinosa, na Comunidá Autónoma de Cantabria. El términu Aguilar puede faer referencia a l'antigua colonia d'águiles presentes na zona, o a la montascosa configuración predresa del monte en que s'alza'l so castiellu defensivu.

Aguilar de Campoo tien un clima Csb[2] (templáu con branu secu y templáu) según la clasificación climática de Köppen.

División alministrativa

[editar | editar la fonte]

El conceyu d'Aguilar de Campoo ta formáu poles siguientes llocalidaes:

Plaza d'España d'Aguilar de Campoo.
Escudu d'Aguilar, na Puerta del Portalgu.
Área d'hostelería n'Aguilar.
Nome Población (2010)
Aguilar de Campoo 6.450
Barriu de San Pedro 12
Barriu de Santa María 46
Cabria 38
Canduela 35
Cordovilla d'Aguilar 9
Corvio 20
Cozuelos de Ojeda 46
Foldada 15
Gama 10
Grijera 19
Lomilla 45
Matalbaniega 8
Matamorisca 30
Mave 56
Menaza 29
Navas de Sobremonte 3
Nestar 46
Olleros de Pisuerga 53
Pozancos 28
Puentetoma 15
Quintanas de Formiguera 17
Quintanilla de Corvio 2
Renedo de la Inera 1
Santa María de Mave 32
Valdegama 8
Vallespinoso d'Aguilar 30
Valoria d'Aguilar 45
Villacibio 14
Villanueva de Henares 38
Villavega d'Aguilar 40
  • Barriu de San Pedro
  • Barriu de Santa María
  • Cabria
  • Canduela
  • Cordovilla d'Aguilar
  • Corvio
  • Foldada
  • Lomilla
  • Matalbaniega
  • Matamorisca
  • Mave
  • Menaza
  • Nestar
  • Olleros de Pisuerga
  • Pozancos
  • Puentetoma
  • Vallespinoso d'Aguilar
  • Valoria d'Aguilar
  • Villacibio
  • Villanueva de Henares
  • Villavega d'Aguilar

Demografía

[editar | editar la fonte]

A la revisión del padrón de 2013 cuntaba con una población de 7160 habitantes.

Vista panorámica de Puentetoma.
Vista panorámica de Puentetoma.
Colexata de San Miguel.
Interior de la Colexata de San Miguel.
Ilesia de Santa Cecilia.
Monesteriu de Santa Clara.

Llugar pobláu por cántabros, romanos y visigodos foi baluarte na dominación árabe (d'esta dómina solo queden los nomes de dellos pueblos: Cordovilla, Zalima...) y villa de gran importancia na Edá Media.

El 14 de mayu de 1255, siendo rey Alfonsu X el Sabiu y tando este n'Aguilar, declarolo Villa Realenga y señaló los sos términos. Este foi'l Primer Fueru Real de Castiella (dempués sería Sahagún), qu'anguaño forma parte de los fondos del muséu de la Hispanic Society of America (catálogu de 1953). La villa permanecería con esti privilexu hasta 1332.

Foi, de magar, cabecera de la Meryndat de Aguylar de Canpo, una división alministrativa de la Corona de Castiella, vixente mientres la Edá Media, que la so descripción figura nel llibru Magüetu de les Behetrías de Castiella[3] redactáu poles Cortes de Valladolid de 1351, cuando l'estamentu de los fidalgos solicitó al rei Pedro I la desapaición de les behetrías por aciu la so conversión en tierres solariegas. Esta merindad yera una de les más estenses y poblaes de Castiella y cuntaba con 262 llocalidaes, anguaño partíes ente les provincies de Palencia, Cantabria y Burgos. El so alfoz cuntaba con 34 aldegues.[4]

Pedro d'Aguilar, fíu illexítimu del rei Alfonsu XI el Xusticieru y de Leonor de Guzmán, foi titular del señoríu d'Aguilar ente 1332 y 1338, y de los términos de Llébana y La Pernía, pero finando esti infante siendo entá neñu y ensin descendencia, el Señoríu d'Aguilar de Campoo foi vueltu conceder pol mesmu rei Don Alfonsu XI a otru de los sos fíos, l'infante Tello de Castiella'l 10 de febreru de 1339, que foi Conde de Vizcaya, Señor d'Aguilar de Campoo, de Castañeda y de Lara, y fundador de les villes de Marquina, Elorrio, y Gernika. Caltuvo esti príncipe'l Señoríu d'Aguilar de Campoo hasta la so muerte en 1370, añu en que la soberanía sobre'l Señoríu de Vizcaya foi asumida definitivamente polos reis de Castiella. Sicasí, tanto'l Señoríu d'Aguilar de Campoo como'l de Castañeda fueron confirmaos polos socesivos reis de Castiella a los descendientes de Tello, siendo por tanto dichu infante'l proxenitor de la casa de los marqueses d'Aguilar de Campoo.

En 1480, los Reis Católicos instituyeron el Marquesáu d'Aguilar de Campoo (unu de los más antiguos marquesaos d'España) na persona del tataranieto del infante Don Tello, Don Garci Fernández Manrique de Lara, I Marqués d'Aguilar de Campoo, III Conde de Castañeda y de Buelna y Chanciller Mayor de Castiella. De magar, la historia d'Aguilar escurre a vida y obra de los sos marqueses hasta la desapaición del Antiguu Réxime nel sieglu XIX. El títulu de marqués d'Aguilar de Campoo foi estremáu en 1520 cola dignidá de Grande d'España, la más alta distinción nobiliaria europea, que da a los sos titulares la condición de "primos" del rei y el tratamientu de "Excelencia" según el derechu a permanecer cola cabeza cubierta en presencia del monarca.

N'ochobre de 1517 permaneció per primer vegada n'Aguilar de Campoo, nel Palaciu de los Marqueses, el rei Carlos I y futuru Emperador Carlos V y la so hermana Doña Leonor, onde fueron recibíos y gasayaos pola nobleza nel so primer viaxe a España pa tomar posesión del heriedu de los sos güelos los Reis Católicos.

En siendo escoyíu Emperador, Carlos V desembarcó en Laredo (Cantabria) al so regresu d'Alemaña y quedóse per segunda vegada n'Aguilar de Campoo en xunetu de 1522. Mientres esta estancia visitó'l sepulcru de Bernardo del Carpio, valiente y esforciáu caballeru, vencedor de la batalla de Roncesvalles, que taba asitiáu xunto al Monesteriu de Santa María la Real, llevándose la so espada, que s'atopa anguaño na Real Armería de Madrid.

El 10 d'agostu de 1519 partió de Sevilla la espedición de Magallanes, al pie de Juan Sebastián Elcano y 236 marineros pa dar la primer vuelta al mundu. Unu de los 30 sobrevivientes que tornaron el 6 de setiembre de 1522 foi Juan Martín, natural d'Aguilar de Campoo, a quien la Villa tien dedicada una de les sos places.

La meyor fonte pa conocer Aguilar nel sieglu XVIII ye'l Catastru del Marqués de la Ensenada. Nesa dómina la so principal riqueza construianlas l'agricultura y la industria fariñero, con siete molinos (cuatro pertenecíen a Santa María La Real, unu al capitán Malla, unu al Turruntero y el llamáu darréu de la Fábrica de Farines que pertenecía a la marquesa d'Aguilar) y dellos batanes pa triar pañu y ropa.

A la cayida del Antiguu Réxime la llocalidá construyese en conceyu constitucional, conocíu entós como Aguilar de Rioló nel partíu de Cervera de Pisuerga, que nel censu de 1842 cuntaba con 186 llares y 967 vecinos.[5]

A principios del sieglu XIX, Aguilar de Campoo tamién sufrió les consecuencies de la invasión francesa, sobremanera el Monesteriu de Santa Clara, que foi quemáu poles tropes napoleóniques.

Nel añu 1833 cola división provincial de Javier de Burgos [Reináu d'Isabel II], camuda la situación provincial del conceyu, qu'hasta la fecha pertenecía a la división provincial de Cantabria y #añader a la provincia de Palencia.

En 1921, Miguel de Unamuno visitó Aguilar y escribió un artículu sobre la villa qu'incluyiría nel so llibru Andances y visiones españoles.[6]

Ente los años 50 y 60 construyóse'l banzáu d'Aguilar, inaugurándose en 1963.

De resultes del despoblamientu del mediu rural, nos años 1970 anexona los siguientes siete conceyos:[7]

  • Barriu de San Pedro,
  • Corvio,
  • Cozuelos de Ojeda,
  • Nestar,
  • Valdegama,
  • Valoria d'Aguilar
  • Villanueva de Henares.

Industria

[editar | editar la fonte]
La primitiva fábrica de Galletes Fontaneda, escontra 1920. Al fondu pueden apreciase la ilesia de Santa Cecilia y el castiellu d'Aguilar de Campoo.

Na historia más recién cabo destacar la industria galletero na villa. Na década de 1960 hubo n'Aguilar cinco fábriques de galletes: Gullón, Ruvil, Fontaneda, Tefe y Fontibre (9 de cada 10 galletes que se consumíen n'España salíen de les galleteres aguilarenses). Na actualidá esisten tres fábriques galleteres na villa: Galletes Gullón 1, Galletes Gullón 2 y Fornu de Galletas Aguilar (Grupu Siro). Nos últimos años punxéronse en marcha dos nueves fábriques d'alimentación que se xunen a les yá esistentes: una perteneciente al Grupu Siro - onde s'ellabora mayoritariamente pan de molde pa una conocida cadena de supermercaos, y otra perteneciente a Gullón - llamada VIDA - onde s'ellaboren productos dietéticos y saludables.

Cabo reseñar les importantes revueltes na primavera de 2003 cuando la multinacional United Biscuits, que mercara la fábrica de Galletes Fontaneda cinco años antes, quixo cerrala dexando ensin trabayu a cerca de 300 persones (destacar que nel ERE de los años 90 yá hubo 300 despidos y que na fábrica llegó a haber hasta 1000 obreros). Los trabayadores de Fontaneda recibieron el sofitu de tola provincia, y el so símbolu d'una galleta na que se lleía "Fontaneda ye d'Aguilar" (la pallabra AGUILAR taba troquelada en toles galletes María) percorrió toa España.

Esta actividá, qu'empezó a partir de los reposteros locales que les ellaboraben col trigu de Castiella y l'azucre y otros productos de les antigües colonies españoles, importaos pol puertu de Santander, sigui constituyendo una de les principales industries d'Aguilar de Campoo.

Aguilar siempres tuvo bien venceyada a la industria alimentaria, pero tamién cabo destacar una empresa dedicada a la industria químico siendo de les más llonxeves de la villa. Loga Coles y Adesivos permanez instalada dende mediaos de los años 1950, orixinariamente dedicada a la fabricación de xabones.

El conceyu alluga tamién un importante banzáu, el banzáu d'Aguilar, qu'ocupa una superficie próxima a les 1650 hectárees y tien una capacidá de 249 millones de metros cúbicos d'agua. Esti banzáu dexa la producción d'enerxía llétrica y la práutica de deportes náuticos.

El turismu cultural y rural atópase anguaño nuna fase de gran espansión nesti conceyu y la so contorna, como'l FICA, Festival Internacional de Curtiumetraxes d'Aguilar, que lleva yá más de #venti años llevándose a cabu, o'l veteranu Alcuentru Internacional d'Artistes Caleyeros (ARCA) que n'agostu de 2009 celebró la so cincuentena edición.

Patrimoniu histórico-artísticu

[editar | editar la fonte]
Claustru del Monesteriu de Santa María la Real.

La villa d'Aguilar de Campoo tien un importante patrimoniu artísticu y cultural nel que destaquen bien notables edificaciones de calter relixosu, civil y militar d'estilos románicu, góticu y renacentista, según les razonablemente bien calteníes ruines d'elementos defensivos y militares. La villa d'Aguilar de Campoo foi declarada Conxuntu Históricu-Artísticu'l 20 de xineru de 1966.[8] Ente les sos edificaciones destaquen:

  • Monesteriu de Santa María la Real
Antiguu cenobiu de la orde Premonstratense, qu'acueye la sede de la Fundación homónima, el Centru d'Estudios del Románicu y el Muséu del Territoriu y del Románicu.[9]
  • Colexata de San Miguel
  • Castiellu medieval
Castiellu d'Aguilar de Campoo.
  • Muralles medievales
Caltiénense entá seis del siete puertes que n'orixe tuvo la villa. Estes son la Puerta de Reinosa (caltién una llábana hebrea), la de la Tobalina, la de Barbacana o Paséu Real, la del Portalgu, la de la Cascajera y la de San Roque.[10]
  • Plaza Mayor
Amás de la Colexata, atópense dellos palacios, ente ellos el de los Marqueses d'Aguilar (d'estilu barrocu), el de los Fontaneda, casones d'estilu señorial cántabru (con amplies galeríes mirando escontra'l sur), la casa de los Siete Llinaxes, etc.
  • Palaciu de los Marqueses d'Aguilar de Campoo
Caltiénse una de les sos ales.
  • Ilesia de Santa Cecilia
Ilesia de Santa Cecilia.
Monumentu Nacional.[11]
  • Monesteriu de Santa Clara
Monumentu Nacional.[12]
  • Ilesia de Santa Clara
  • Pontes sobre'l ríu Pisuerga
Cabo destacar la Ponte Mayor y la ponte del Portalgu, dambes d'orixe medieval; la ponte del Molín Turruntero; la ponte de les Tenerías; y la ponte de la Teja. Amás d'otres de moderna construcción como la pasarela de madera que coneuta'l Paséu del Sotu y el Polideportivu col Paséu del Llocu montada a finales d'avientu de 2.008 sobre'l cuérnago del Pisuerga.
Ponte Mayor sobre'l ríu Pisuerga.
Ponte del Portalgu sobre ríu Pisuerga.
Pasarela del Paséu del Llocu.

Esposición temporal Les Edaes del Home 2018

[editar | editar la fonte]

'Mons Dei'

[editar | editar la fonte]

‘Mons Dei' va ser el títulu de la XXIII edición de la esposición de Les Edaes del Home, que se celebró n'Aguilar de Campoo ente los meses de mayu y payares de 2018.[13]

Patrimoniu Xeolóxicu

[editar | editar la fonte]

La UNESCO declaró al espaciu xeográficu de Las Loras –allugáu nes provincies de Palencia y Burgos- nuevu Xeoparque Mundial, tres la xunta del so Comité Executivu celebráu (05 mayu 2017) esta mañana.

D'esta manera, l'espaciu de Las Loras conviértese nel primer Xeoparque de Castiella y Lleón -y el 11ᵘ de toa España- qu'entra a formar parte de la Rede Mundial de la UNESCO.[14]

Redes Sociales

[editar | editar la fonte]

L'equipu de fútbol del conceyu, el C. D. Aguilar, milita la temporada 2012/13 nel Grupu VIII de la Tercer División d'España.

Persones destacaes

[editar | editar la fonte]
  • Bernardo del Carpio, caballeru vencedor de la batalla de Roncesvalles. En xunetu de 1519 Carlos V aprovechó la so estancia na bien noble y lleal villa d'Aguilar de Campoo pa visitar la tumba d'esti personaxe y llevóse d'ellí la so espada, qu'anguaño #atopar nel muséu de la Real Armería de Madrid.
  • Matías de Torres (1635-1711), pintor na corte de Carlos II.
  • Ursicino Martínez (1932-2007), escultor.
  • José María Pérez González, Peridis (1941-), arquiteutu y dibuxante. Presidente y precursor de la Fundación Santa María la Real.
  • Alberto Fernández (1955-1984), La Galletes, ciclista profesional muertu en 1984 n'accidente de tráficu en recoyendo'l premiu al meyor deportista español del añu.

Ver tamién

[editar | editar la fonte]
  • Gastronomía de la provincia de Palencia
  • Marquesáu d'Aguilar de Campoo
  • Colexata de San Miguel
  • Monesteriu de Santa María la Real
  • Conventu de Santa Clara d'Aguilar de Campoo

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
  2. aemet.es, Atlas climático ibérico.
  3. Quaderno de las meryndades de Villa Diego e de Agilar de Canpo e de Lieuana e Pernia e de Soldanna, de los derechos qu'ay en los lugares de la dicha meryndat que sopieron por carta del Rey Ioan Alfonsu de Paredes e Ihoan abar de Villa Nacriel
  4. Gonzalo Martínez Díez Estudio y Texto crítico, páxina 84
  5. Municipio Código INE -34004
  6. Unamuno y Aguilar de Campoo, frente a frente. “Belar se debe la vida de tal suerte que quede vida en la muerte”
  7. Ente'l censu de 1970 y el de 1981.
  8. Ministerio de Educación, Cultura y Deporte. «Consulta a la base de datos de bienes inmuebles». Consultáu'l 8 d'ochobre de 2015.
  9. Ministerio de Educación, Cultura y Deporte. «Consulta a la base de datos de bienes inmuebles». Consultáu'l 8 d'ochobre de 2015.
  10. Ministerio de Educación, Cultura y Deporte. «Consulta a la base de datos de bienes inmuebles». Consultáu'l 8 d'ochobre de 2015.
  11. Ministerio de Educación, Cultura y Deporte. «Consulta a la base de datos de bienes inmuebles». Consultáu'l 8 d'ochobre de 2015.
  12. Ministerio de Educación, Cultura y Deporte. «Consulta a la base de datos de bienes inmuebles». Consultáu'l 8 d'ochobre de 2015.
  13. «'Mons Dei'».
  14. «El Xeoparque de Las Loras, nombrado xeoparque mundial por la UNESCO». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-12-29.