Antínoo

Antínoo
Vida
Nacimientu	Bolu, circa 111
Nacionalidá	Antigua Roma
Muerte	Nilu y Antinoópolis ^(es) , 30 d'ochobre de 130 ^(greg.) (18/19 años)
Sepultura	Villa Adriana ^(es)
Causa de la muerte	afogamientu
Familia
Pareyes	Adrianu
Oficiu	valido ^(es)

Pa ver otros usos d'esti términu, Antínoo (dixebra).

Bustu de Antínoo de la Villa Adriana, en Tívoli. Anguaño nel Louvre.

Antínoo o Antinoo (en griegu Aντίνοος, llatinizáu como Antinous; Bitinio-Claudiópolis, Bitinia, 27 de payares d'ente 110 y 115 ^{[lower-alpha 1]}-ríu Nilu, xunto a Besa, 30 d'ochobre de 130, o pocu antes) foi un mozu de gran guapura, favoritu y amante del emperador romanu Adriano.^[1] Tres la so muerte foi divinizáu y rindióse-y cultu. Munchos de les semeyes que se fixeron d'él hanse calteníu hasta los nuesos díes. Dende'l Renacimientu hasta l'actualidá, Antínoo foi bien representáu nel arte, especialmente na escultura, y la so enigmática figura captó l'atención de numberosos artistes.

Vida y lleenda

Bustu de mármol d'Adriano, del sieglu ii. Güei nel Palazzo dei Conservatori.

Anque Antínoo ye en realidá un personaxe bien pocu conocíu, el so significáu actual nun depende tantu de los acontecimientos de la so vida como del so enaltecimientu posterior, del que llegaron numberosos testimonios hasta los nuesos díes. Yá na Antigüedá, los pocos datos auténticos alrodiu de la so vida entemecer con lleendes. La fascinación qu'hasta güei exerz Antínoo básase, fundamentalmente, na so rellación col emperador Adriano y nes numberoses obres d'arte que fueron creaes en memoria so. La personalidá que subyace a los escasos datos y les obres d'arte nun pudo ser reconstruyida por aciu la investigación histórica.

Saber con certidume que Antínoo nació en Bitinio-Claudiópolis, ciudá de la rexón de Bitinia, nel noroeste d'Asia Menor,^[2] ente los años 110 y 115.^{[lower-alpha 1]} Conocíu na hestoria como «l'emperador viaxeru», Adriano quedó impresionáu pol bellu adolescente n'unu de los sos viaxes. Na actualidá nun puede precisase si'l primer alcuentru ente los dos producióse yá mientres la primer estancia d'Adriano en Bitinia, en 121, o en 123/124.^{[3][lower-alpha 2]} Dende'l momentu del so alcuentru, y hasta la so muerte, Antínoo acompañó al emperador en tolos sos viaxes.

Mientres tola so vida, Adriano aspiró al ideal de vida griegu. Según la visión que del mesmu teníen los romanos, d'esti ideal de vida formaba parte la pederastia, na cual l'home adoptaba'l papel de mentor del neñu en tolos aspeutos de la vida.^[6] La tradición cristiana y l'interpretación moderna de la pederastia amenorgar xeneralmente al so componente sexual. Per otru llau, sábese que l'emperador taba descontentu del so matrimoniu cola so esposa Vibia Sabina.^[7]

Sobre la naturaleza precisa de les rellaciones ente Antínoo y Adriano la información ye bien escasa. El poeta Páncrates d'Alexandría, contemporaneu d'Adriano, fai referencia a un fechu que tuvo llugar nel desiertu de Libia. Según esti autor, Adriano dio muerte a un lleón con una xavalina poco primero de que atacara a Antínoo.^[8] Nel llugar en que'l sangre del lleón pingó sobre'l sable, surdiría la flor de Antínoo», el antinóeios (flor de lotu de color coloráu).^[9] Ye imposible saber si l'acontecimientu basar nun fechu que tuvo llugar realmente o si trátase a cencielles d'un agregu posterior pa enguapecer la vida del personaxe.

Tamién les circunstancies de la temprana muerte de Antínoo tán entemecíes con lleendes. Ta firmemente establecíu que'l mozu cayó al ríu Nilu el 30 d'ochobre de 130 o pocu antes, cerca de la ciudá de Besa, nel Exiptu mediu,^[3] y afogóse ante la mirada d'Adriano. Dion Casio y Aurelio Víctor, qu'escribieron en fecha bien posterior, espliquen que les circunstancies de la so muerte nun taben clares. Según una de les versiones recoyíes polos historiadores,^{[lower-alpha 3]} la muerte de Antínoo foi un accidente. Según otra versión, Antínoo sacrificaríase pol emperador, p'asegura-y, por aciu esti sacrificiu, una vida llargo y afortunao. Antínoo sabría por un astrólogu que'l so suicidiu brindaría al emperador la posibilidá de siguir viviendo dempués del plazu que-y fuera asignáu polos fados.^{[lower-alpha 4]} L'autor de la biografía d'Adriano na Historia Augusta —una escoyeta de biografíes d'emperadores escrita na Antigüedá Tardida, que los sos datos tienen de ser utilizaos col mayor procuru— suxer la posibilidá de que Antínoo pudiera haber decidíu suicidase pa escapar a les proposiciones sexuales d'Adriano.^{[lower-alpha 5]} Retrospectivamente, nun puede tampoco refugase la hipótesis d'una intriga palaciega. La esposa d'Adriano nun debió de quedar demasiáu aflixida pola muerte del so competidor.^[10]

Cultu relixosu y xuicios sobre Antínoo na Antigüedá

Darréu dempués de la so muerte, posiblemente inclusive dende'l mesmu día en qu'esta tuvo llugar, Adriano, fondamente dolíu, empezó l'enaltecimientu del so mozu compañeru. Nel mesmu escenariu del infortunado acontecimientu, a veres del Nilo, nel Exiptu Mediu, ordenó llevantar, según el modelu helenísticu, la ciudá d'Antinoópolis o Antínoe.^[11] La ciudá y los sos habitantes recibieron del emperador privilexos y favores dafechu inusuales.^[12] Na mesma ciudá llevantóse tamién, posiblemente, el monumentu funerariu del favoritu imperial.^{[lower-alpha 6]} La construcción ye mentada nuna inscripción xeroglífica sobre un obeliscu güei emplazado en Roma.^[13] Probablemente l'obeliscu taba orixinalmente asitiáu tamién en Antinoópolis, y simbolizaba el llugar de la renacencia del fináu, según les creencies del Antiguu Exiptu.

Antinous como Osiris. Copia d'una estatua perteneciente a la Coleición Albani, segunda parte del reináu d'Adriano, ca. 131-138 CE. L'orixinal exhibir nel Staatliche Sammlung Ägyptischer Kunst en Munich.

Relieve qu'amuesa a Antínoo como Dioniso, güei nel Palazzo Massimo alle Terme.

Darréu dempués de la muerte del nuevu, empezó la so adoración como divinidá o, siquier, como héroe. Los cultos a Antínoo estableciéronse sobremanera nes provincies orientales del Imperiu Romanu, de fuerte calquier griegu (nes provincies occidentales del imperiu tamién podía atopase esi tipu d'adoración, pero nunca consiguió establecese con tanta fuercia). Esto debió a delles razones. Yá dende'l periodu helenísticu esistía la tradición de divinizar a dellos homes dempués de la so muerte. Amás, delles ciudaes griegues deseyaben falagar con ello al emperador amigu de los griegos. Antínoo foi acomuñáu o identificáu con dioses como Dionisos. N'Exiptu, la so identificación con Osiris tuvo un significáu especial. Solo la muerte por afogamientu mientres la crecida sagrada del Nilo yá implicaba pa los exipcios la esaltación: tamién el dios Osiris afogárase nel Nilo, acordies cola mitoloxía exipcia,^[14] polo cual la consagración del nuevu como «Osiris-Antínoo» o «Osirantínoo» nun foi tan sorprendente. Como'l gran dios, dempués del so deificación, Antínoo podía recibir plegaries y curar a los enfermos.

En munches de les ciudaes del Imperiu empezó, pocu dempués de la muerte de Antínoo, la ereición de templos y l'institución de sacerdocios pal so cultu. Nel so honor entamaron unes competiciones musicales y deportives, similares a los Xuegos Panhelénicos, les Panateneas y los Ptolemaicos, les Antinóeia. Amás de Antinoópolis y de la ciudá natal de Antínoo, Bitinio-Claudiópolis,^[15] fueron centros del cultu de la nueva deidá les ciudaes d'Alexandría, n'Exiptu, y Mantinea, na rexón griega d'Arcadia, según Lanuvium, nel Lazio. Ellí celebrábense cada cuatro años los Grandes Xuegos de Antínoo. Por tol Imperiu afayáronse inscripciones nel so honor, amás d'en Roma, por casu en Lanuvium y en Tívoli.^[16] En numberosos llugares alzáronse estatues y acuñáronse monedes cola efixe del difuntu. El filósofu Numenio de Apamea escribió al emperador una Consolatio^[17] y los poetes Mesomedes,^[18] Atenéu^[19] y Páncrates compunxeron poemes sobre Antínoo. Amás hai constancia d'otru poema d'autor desconocíu.^[20] Probablemente'l puntu más altu na esaltación del nuevu de Bitinia llegó cuando se dio'l so nome a una constelación.

El cultu de Antínoo algamó'l so máximu desarrollu nos años trescurríos ente la so muerte (130) y la del so proteutor, Adriano (138). Nun llegó hasta nós cuál foi la opinión de los contemporáneos del emperador sobre esti cultu cuasi obsesivu a un home en realidá insignificante. Sicasí, la devoción paez ser en parte auténtica. Na parte oriental del Imperiu, Antínoo yera consideráu un héroe por causa de la so presunta muerte sacrificial en beneficiu del so amigu y proteutor. Los primeros autores cristianos, sicasí, ver de forma dafechu distinta. Nun fixeron referencia nin a la so supuesta muerte sacrificial nin a les misterioses circunstancies de la so muerte. Xulgar, sicasí, de forma bien crítica, non exenta de discutiniu. Per una parte vieron nél a un infeliz (infelix) dios míticu creáu pol home, y por otra, como a un efebu amigu del emperador, oxetu de les sos práutiques homosexuales. Antínoo, sobremanera pa los Doctores de la Ilesia del sieglu iv, convertir nun símbolu de la corrupción moral romana y de la irracionalidá de la so politeísmu. Sicasí, dellos autores cristianos tardíos valoraron positivamente'l so sacrificiu ya inclusive lo consideraron imaxe de la muerte redentora de Xesucristu.^[21][22]

Representaciones nel arte antiguo

Antínoo como Aristeo, afayáu nel sieglu xvii en Roma, güei nel Louvre.

Anque yera abondo infrecuente que persones que nun pertenecíen a la familia imperial fueren honraes de manera tan particular, esisten inda numberoses semeyes de Antínoo. Esto ye estraordinariu sobremanera porque'l so cultu caltener nel so apoxéu solu mientres los pocos años que mediaron ente la so muerte y la d'Adriano (130-138). Nun ta claru si Antínoo foi retratáu mientres la so vida: seya que non, el fechu ye que toles semeyes calteníes son posteriores a la so muerte. Solo no que se refier a escultures exentes, caltener anguaño unos 100 semeyes de Antínoo, a los qu'hai qu'añader unes 250 representaciones en monedes y, amás, les sos apaiciones n'obres d'arte menor (xoyes, camaféos, bronces y similares). Magar Antínoo nun desempeñaba nengún cargu públicu y polo tanto solo podía ser consideráu un particular, les sos semeyes nun tienen les carauterístiques de les semeyes privaes. Amás de pol so eleváu númberu, les obres son sorprendentes pola so variedá iconográfica. Solo pueden atopase paralelos nes semeyes imperiales romanos. Los distintos tipos de semeya, tantu na escultura como na numismática, combinen distintos aspeutos de la propaganda imperial.

Escultura

Les imáxenes de Antínoo fueron modelos a asonsañar pa la retratística de personaxes nuevos mientres el sieglu ii. Munches escultures realizaes a lo llargo de dichu sieglu tomaron como referencia les semeyes de Antínoo. Esta ye una de les razones poles cualos non siempres ye posible identificar con seguridá les semeyes de Antínoo.

Les escultures carauterizar poles sos traces nidies, un tanto arrondaos. Los llabios son gruesos, pero la boca nun ye bien grande. La ñariz ye bien recta, y les ceyes curvadas. La mirada ye xeneralmente daqué ausente y, sobremanera, murnia. Especialmente llamativos son los rizos, que cayen hasta la nuca. A la primer vista, paecen caóticos; sicasí, si reparar con atención, afayar que siguen un orde rigorosu. Según el tratamientu que se dea al pelo pueden estremase con facilidad dos estilos distintos, el denomináu tipu Mondragone, y el tipu exipciu.

Antínoo como sacerdote del cultu imperial, escultura descubierta en Cirene a mediaos del sieglu xix, güei nel Louvre.

Magar les cares de les estatues paécense enforma ente sigo, en cuanto al restu del cuerpu esistieron grandes variaciones. Supúnxose que'l prototipu del que deriven les copies basar nuna estatua del estilu severu de la primer etapa del clasicismu griegu. Puede ser qu'esi prototipu seya la escultura conocida como Apolo del Tíber.^[23] Del modelu clásicu tomaríen delles estatues, por casu, la posición arguta, el xiru de la cabeza, y les proporciones, sobremanera del torso. Sicasí, les semeyes contienen tamién elementos que yeren habituales en dómina d'Adriano. Les formes son más anches y más arrondaes, la frontalidad ye bien acentuada y el torso ta dafechu argutu. Tocantes a lo anterior, les semeyes d'esti tipu concuerden colos enclinos más clasicistes de la escultura de la dómina d'Adriano. Rescampla nestes semeyes la fusión ente elementos del clasicismu y de la escultura de la dómina d'Adriano: inténtase conxugar l'ideal de la guapura xuvenil na semeya clasicista con detalles naturalistes.^[24] Ente que los artistes griegos del periodu clásicu nun realizaben xeneralmente verdaderes semeyes, sinón imáxenes idealizaes, equí estes imáxenes de guapura ideal acomuñar coles verdaderes traces del difuntu.

De cutiu les estatues teníen los atributos de les divinidaes coles cualos Antínoo tenía de ser identificáu o fundíu. Amás de Dioniso y Osiris, estos fueron, por casu, Apolo, Hermes y Vertumno.

Numismática

Dende 133/134 acuñar en diverses ciudaes del oriente griegu monedes cola semeya de Antínoo. De la parte occidental del Imperiu, ya inclusive de la capital, Roma, nun se conocen monedes nes qu'apaeza'l mozu bitinio. Les monedes pueden datase de forma relativamente precisa, yá que nes acuñaes n'Exiptu figura la fecha llocal. Los últimos acuñamientos tán documentaes nel añu de la muerte del emperador (138). Puede afirmase, poro, que fueron acuñaes monedes cola efixe de Antínoo mientres un periodu máximu de cinco años. Esto demuestra, una vegada más, qué grande tuvo de ser el dolor d'Adriano, o la veneración pol mozu nel Oriente, yá qu'en tan curtiu periodu acuñáronse 250 monedes distintes. Xeneralmente, los anversos taben acutaos al emperador, miembros de la familia imperial o divinidaes. Antínoo foi polo tanto una particular esceición, que taba xustificada, sicasí, pola so apoteosis.

Los acuñamientos de monedes de Antínoo tuvieron diversos centros, ente los que destaquen la rexón d'Arcadia, en Grecia, Bitinia, n'Asia Menor, y Alexandría, n'Exiptu. Amás, emitiéronse monedes d'elevada calidá en Esmirna. Les monedes acuñáronse puramente en bronce. Pueden estremase tres tipos distintos. En primer llugar esistieron monedes de gran tamañu, con semeyes finamente trabayaos, que tienen cuasi l'apariencia de medayes. El segundu tipu correspuende a monedes más pequeñes y ordinaries. Nel terceru intégrense monedes de bien pequeñu tamañu y d'inferior calidá. Xeneralmente, les monedes amuesen na so anverso la cabeza o'l bustu de Antínoo. Na inscripción esti ye identificáu como héroe o como dios. Les monedes d'Alexandría y Tarsu omiten esta inscripción, y señalen la condición divina del difuntu por aciu una corona HemHem o una estrella, símbolu de la naturaleza divina del personaxe reproducíu.

Tesela de plomu romana acuñada n'Alexandría. Anverso: Antínoo cola corona HemHem y la lluna creciente. Aviesu: Serapis con Kalathos y cetru.

La uniformidá de los anversos oldea cola mayor variedá iconográfica de los aviesos. Nes monedes acuñaes en Kyme, n'Asia Menor, apaez Atenea Promacos na cara posterior; nes emitíes en Tarsu, Dioniso acaballando sobre una pantera, una pantera sola o'l dios río local Cidno. En Nicópolis preséntase una vista de los edificios y les puertes de la ciudá o un toru; esti animal ta tamién presente nos acuñamientos de Mitilene. En Arcadia atópase un toru nos aviesos, y en Delfos unes trébedes. Más escases son les referencies direutes a Antínoo. Na so ciudá natal vése-y al llau d'un güe a la carrera, carauterizáu como Antínoo-Hermes; en Tarsu apaez como Dioniso-Osiris.

Non d'últimes, estos acuñamientos tuvieron d'atraer la benevolencia del emperador, asegurándo-y la llealtá de les ciudaes. Los fundadores de les ciudaes son de cutiu mentaos nes monedes acuñaes nelles, lo que respuende probablemente a una intención propagandística. Amás de les monedes, acuñáronse teseles de plomu.

Yá na Antigüedá fueron bien apreciaes les monedes del primer tipu antes citáu, asemeyaos a medallones. Sábese que fueron reutilizaes na Antigüedá como reloj de sol o espeyos de mano. Tamién s'emplegaron monedes como fiches de xuegu, lo que se reconoz polos sos aviesos fuertemente foliaos. Caltuviéronse tamién impresiones de les monedes en magre. Estes aplicaciones de terracota fueron aprovechaes como tables votivas o como ornamientos pa sarcófagos de madera. Inda güei estes monedes son pieces acobiciaes polos coleicionistes. Conócense tamién falsificaciones realizaes nel Renacimientu, denominaes paduanas.

Receición posterior

Cuasi en paralelu al redescubrimientu del arte antiguo, mientres la Renacencia diose tamién un redescubrimientu de Antínoo. Al empiezu l'atención tuvo centrada solo na so representación nel arte, y non na persona o la lleenda del mozu bitinio. Pa esti redescubrimientu foi decisivu qu'esistieren numberoses obres d'arte nos dominios de la escultura y la numismática, xustamente los ámbitos en qu'empezó la investigación del arte antiguo. Amás, pescudóse tamién bien llueu que'l tipu de Antínoo representaba una muestra particularmente clásica de la escultura de l'Antigüedá. Col tiempu llegaríen inclusive a ser tomaes por semeyes de Antínoo delles estatues qu'en realidá representaben a dalguna otra divinidá. Dos de los más importantes semeyes de Antínoo, que tuvieron una gran importancia na receición posterior de la so imaxe, son los conocíos como Antínoo del Belvedere, de los Museos Vaticanos, y Antínoo Capitolino, nel Muséu Capitolino de Roma.

El Antínoo del Belvedere y el Antínoo Capitolino

Antínoo Capitolino (Sala del Gladiador de los Museos Capitolinos).

El Antínoo del Belvedere ye mentáu per primer vegada en 1543, polo que se cree que foi afayáu solo pocu tiempu antes. Ulisse Aldrovandi escribió en 1556 que la estatua fuera afayada nel Esquilino, nes proximidaes de la ilesia de Santa Martino. Michele Mercati, otra manera, anotó na década de 1580 que la escultura fuera topada nun xardín próximu a Castel Sant'Angelo. Nicolaus de Palis, en que la so propiedá fuera atopada la estatua, foi'l primeru en mentar por escritu l'afayu, y vendió la escultura al papa Pablo III por diez mil ducáus. La obra, bien apreciada pola so guapura, foi asitiada nel Patiu del Belvedere del Vaticanu, d'onde toma'l nome pol que ye conocida. Yá en 1545 realizóse'l primer molde de la escultura. La estatua foi llueu identificada como una semeya de Antínoo; otres interpretaciones posibles, como la que la faía imaxe del xeniu de dalgún príncipe, nun llegaron a espolletar. Mientres los años siguientes, la estatua foi incorporada al canon universal del arte antiguo. Ye mentada en cuasi toles obres importantes de la Edá Moderna. Artistes como Gian Lorenzo Bernini, François Duquesnoy y Nicolas Poussin aprendieron d'ella les práutiques escultóriques de l'Antigüedá. Les cases reales d'Inglaterra, España y Francia ordenaron faer copies en bronce o en mármol. Johann Joachim Winckelmann apreció la estatua pola so guapura, anque criticó ciertes imperfecciones nes piernes y l'embelicu. Winckelmann interpretó equivocadamente la estatua como una representación de Meleagro. Sicasí, tamién la so identificación como Antínoo resultaría ser falsa, magar la estatua foi de gran importancia pal estudiu de les semeyes de Antínoo. Ennio Quirino Visconti interpretar a empiezos del sieglu xix como una representación de Mercuriu. Esta identificación resultó convincente, y ye la predominante hasta l'actualidá. Dempués de que s'afayara nuna tumba de la islla d'Andros una estatua asemeyada, esti tipu d'estatues ye conocíu col nome xenéricu de Hermes Andros-Farnesio.

Una importancia asemeyada tuvo'l descubrimientu del Antínoo Capitolino, tamién llamáu Antínoo Albani. Atopábase, siquier dende 1733, na coleición privada del cardenal Alessandro Albani. Nun catálogu que se caltuvo dizse que la estatua cuntar ente les más destacaes obres d'arte de l'Antigüedá. En 1750 Pierre-Jean Mariette informaba de que la estatua sería escaecida nos trenta años anteriores si nun fuera reconocida como una imaxe ideal pal estudiu de les proporciones. El Antínoo del Belvedere y el Capitolino seríen de cutiu comparaos tantu na so estética como nel so estilu. Les opiniones resultáu de la comparanza de dambes estatues fueron bien diverses. Duquesnoy y Poussin estudiaron tamién con detalle esta segunda estatua. Winckelmann opina delles vegaes y refechamente nes sos obres alrodiu de les distintes representaciones de Antínoo, pero non, sicasí, avera del Antínoo Capitolino. Solo nuna carta declara, incidentalmente, que nun envaloraba la estatua, sacante la cabeza. Al igual que'l Antínoo de Belvedere, d'esta estatua fixéronse numberoses copies. Ente otros llugares, una copia topar na corte francesa. Por toa Europa circularon, principalmente, reproducciones de menor tamañu. Sicasí, tamién del Antínoo Capitolino pudo Ennio Quirino Visconti probar que nun yera n'absolutu una representación de Antínoo, sinón que se trataba, de nuevu, d'una imaxe de Hermes.

El Antínoo-Jonás y el relieve de Villa Albani

El Antínoo Farnesio, posible inspiración del Antínoo-Jonás (Muséu Arqueolóxicu Nacional de Nápoles).

Posiblemente, la imaxe más significativa de Antínoo na escultura posterior sía'l llamáu Antínoo-Jonás, de la Capiya Chigi, diseñada por Rafael a partir de 1513, y emplazada na ilesia romana de Santa María del Popolo. Lorenzo Giovanni di Ludovico realizó, siguiendo un proyeutu de Rafael, una estatua de Antínoo qu'utiliza les traces de la escultura antigua pa representar a un personaxe dafechu distintu. Rafael nun escoyó a nenguna divinidá del mundu clásicu, sinón al profeta bíblicu Jonás, colo cual cristianizó la figura de Antínoo. Jonás nun ye representáu equí como l'habitual vieyu profeta barbáu, sinón como un home nuevu, inclusive un tanto sonce, qu'acaba d'escapar de la muerte. Desnudu, solo arropáu por una túnica, ta sentáu sobre la ballena. La obra ta ensin dulda inspirada nes antigües imáxenes de Antínoo. Puesto que cuasi toles representaciones de Antínoo fueron desenterraes en dómina más tardida, lo más probable ye que tanto Rafael como l'executor de la escultura, Lorenzo Giovanni di Ludovico, s'haber inspiráu nel Antínoo Farnesio, yá conocíu daquella, que formaba parte nesa dómina de la coleición d'Agostino Chigi, y qu'anguaño s'atopa nel Muséu Nacional de Nápoles.

Relieve de Villa Albani, dibuxu del sieglu xix.

En 1734 foi desenterráu nes cercaníes de la Villa Adriana un relieve conocíu como Relieve de Villa Albani. Dende pocu dempués del so descubrimientu, foi consideráu nos círculos especializaos una obra d'arte d'especial importancia.

Cabeza Mondragone de perfil (Muséu del Louvre).

Xunto cola Cabeza Mondragone, otra semeya de Antínoo, el relieve foi consideráu por Winckelmann como «la gloria y la corona del arte d'este y de tolos tiempos».^{[lower-alpha 7]} El relieve amuesa con claridad rasgo individuales de Antínoo. Otra manera, la Cabeza Mondragone ye un exemplu de representación idealizada. La cabeza formaba parte probablemente d'una colosal estatua de Antínoo, destinada al so cultu. El personaxe ye amosáu equí como Dionisos-Osiris, portando una diadema, seique un uraeus. La cabeza foi topada en 1720 y espuesta nun principiu na Villa Mondragone, cerca de Frascati, razón pola que ye conocida con esti nome. Winckelmann describir como, «dempués de la del Apolo del Vaticanu y el Laoconte, la más formosa que llegó hasta nós».^{[lower-alpha 8]} Winckelmann reconoció acertadamente estes dos obres como de dómina d'Adriano, y basaes en modelos griegos clásicos.

Dende la segunda metá del sieglu xvi hasta finales del xix espublizáronse enforma los bustos y estauínes de Antínoo, xeneralmente en bronce. Munches d'estes miniatures, obres derivaes empobinaes a satisfaer el gustu de la dómina, son consideraes kitsch dende'l puntu de vista actual.

Antínoo na lliteratura

Sicasí, la influyencia de Antínoo y de la so rellación con Adriano nun s'amenorga al arte antiguo y a la so recreación y nueva interpretación. Magar l'interés espertáu pol personaxe nel mundu de la lliteratura foi bastante tardíu y solo empecipióse nes décades finales del sieglu xix, son dellos los autores que s'ocuparon de Antínoo, ente ellos la bien conocida escritora belga Marguerite Yourcenar, autora de la célebre novela histórica Memories d'Adriano (1951), na que, a la fin de la so vida, l'emperador rellata, ente otros munches alcordances, l'intensu amor que sintió por Antínoo y la so tráxica muerte.^[27]

Otres noveles que s'ocuparon del personaxe son Antinous. Historischer Roman aus der römischen Kaiserzeit (1880), de George Taylor; Antinous, des Kaisers Liebling. Ein Seelengemälde aus dem Alterthume (1888), de Oscar Linkes; Der Kaiser (1890) del exiptólogu alemán Georg Ebers; Antinous oder die Reise eines Kaisers (1955), de Ernst Sommers; y Antinous, Geliebter! Ein Schicksalsjahr für Kaiser Hadrian, de Ulrich Stöwer (1967). Ente les más recién ta Memories de Antínoo (2000), del arxentín Daniel Herrendorf.

La tráxica hestoria de Antínoo foi tamién fonte d'inspiración pa numberosos poetes, ente los que destaca sobremanera'l portugués Fernando Pessoa. El so poema Antinous, escritu n'inglés, publicar en 1918. Oscar Wilde aludió tamién a Antínoo nunos versos del so poema The Sphinx (La esfinxe):

Sing to me of that odorous green eve when crouching by the marge

You heard from Adrian's gilded barge the laughter of Antinous
And lapped the stream and fed your drouth and watched with hot and hungry stare

The ivory body of that rare young slave with his pomegranate mouth!

Fálame d'aquel verde y goliosu atapecer, cuando tendida xunto a la ribera

Escuchasti la risa de Antinoo dende la barca dorada d'Adriano
Y cómo llambisti la corriente aselando la to sede y contemplasti con ardor y avidez

El cuerpu de marfil d'aquel mozu y singular esclavu, ¡con una granada nos llabios!

Orixinal n'inglés y traducción al asturianu

Antínoo na televisión

A principios de mayu de 2016, la cadena italiana RAI emitió un documental sobre les estrañes circunstancies nes que finó'l preferíu del emperador. Cristoforo Gorno plantega les numberoses hipótesis sobre'l tráxicu acontecimientu de la cayida del bellu nuevu nel cruceru del Nilo: accidente, homicidiu o sacrificiu voluntariu.^[28][29]

Esposiciones

Nos últimos años, Antínoo volvió ser centru d'atención del mundu académicu gracies a dos exposición. Una d'elles, titulada Antinoos – Geliebter und Gott ('Antínoo, amáu y dios') tuvo llugar nel Muséu de Pérgamo de Berlín, del 3 d'avientu de 2004 al 1 de mayu de 2005.^[30] L'Institutu Henry Moore entamó tamién otra esposición na ciudá de Leeds col títulu de Antinous: the face of the Antique ('Antínoo: la cara de l'antigüedá'), ente'l 25 de mayu y el 26 d'agostu de 2007.^[31]

Notes

1. Rudolf Hanslik, Der Kleine Pauly, vol. 1, p. 385, indica l'añu 110; Annika Backe (ver bibliografía), un periodu ente 111 y 115; avera del 27 de payares como día de la so nacencia: Inscriptiones Latinae Selectae 7212.
2. Birley indica qu'Adriano pudo visitar la ciudá de Bitinio-Claudiópolis inclusive antes, en 117, anque lo considera abondo improbable.^[4]Lambert cunta que foi en 123.^[5]
3. Alrodiu de les distintes versiones sobre la muerte de Antínoo, vease Birley, pp. 315-318, onde comenta la información que sobre esti asuntu ufierten Dion Casio, Aurelio Víctor y la Historia Augusta.
4. Esta versión de los fechos ye la verdadera según l'historiador Dion Casio, LXIX, 11; el testu puede trate equí en traducción al inglés); el restu de les fontes nun se pronuncia nun sentíu o n'otru.
5. «Antinoum suum, dum per Nilum navigat, perdidit, quem muliebriter flevit. De quo varia fama est aliis eum devotum pro Hadriano adserentibus, aliis, quod et forma eius ostentat et nimia voluptas Hadriani». (Vita Hadriani, (De Vita Hadriani Aelii Spartiani XIV, 5-6 (testu en llatín). Traducción averada: «Mientres saleaba pol Nilo perdió al so Antínoo, a quien lloró mujerilmente. Sobre lo cual hai dellos rumores, afirmando unos que se sacrificaría por Adriano, y otros por causa de la so guapura [de Antínoo] y de la inmoderada voluptuosidad d'Adriano» (trad. Wikipedia).
6. Sobre la tumba de Antínoo nel Nilo, vease Hannestad: Über das Grabmal des Antinoos. Topographische und thematische Studien im Canopus-Gebiet der Villa Adriana, en: Analecta Romana Instituti Danici 11 (1982), pp. 69-108.
7. «die Ehre und die Krone der Kunst dieser sowohl als aller Zeiten»^[25]
8. «nach dem vaticanischen Apollo und dem Laokoon das Schönste, was uns übrig ist»^[26]

Referencies

1. «Una esposición en Roma homenaxa al amante del emperador Adriano». Consultáu'l 9 de xunu de 2016.
2. Lambert, 1984, p. 15.
3. Backe, 2005, p. 4.
4. Birley, 2005, p. 209.
5. Lambert, 1984, p. 60.
6. Lambert, 1984, páxs. 90-93.
7. Lambert, 1984, p. 39.
8. Lambert, 1984, páxs. 118-121.
9. Atenéu 15,677d-f = Die Estace der griechischen Historiker 625.
10. Moormann y Uitterhoeve, 1998, páxs. 13-14.
11. Pausanias, 8,9,7.
12. Michael Zahrnt: Hadrian, en: Manfred Clauss: Die römischen Kaiser. 55 historische Portraits von Caesar bis Iustinian, C. H. Beck, München 1997, pp. 133ss.; sobre los privilexos vease tamién Zahrnt (bibliografía).
13. Avera del obeliscu, vease H. Meyer (1994, ver bibliografía).
14. Lambert, 1984, páxs. 144-145.
15. Pausanias 8,9,7; Supplementum epigraphicum Graecum 31, 1060; Inscriptiones Latinae Selectae 7212.
16. CIL VI,1851; XIV 3535, y otres.
17. Suda 3,481,21.
18. Suda 3,367,9.
19. 15,677.
20. PIR (Prosopographia Imperii Romani) A 737; en W. D. Lebek: Ein Hymnus auf Antinoos, en Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 12 (1973), pp. 101-137.
21. Backe, 2005, p. 6.
22. Galli, 2010, páxs. 57-58.
23. Backe, 2005, p. 13.
24. Henig, 1985, p. 101.
25. Backe, 2005, p. 21.
26. Backe, 2005, p. 22.
27. Moormann y Uitterhoeve, 1998, p. 15.
28. RAI Hestoria.. «Cronache dall`Antichità - Adriano y Antinoo, un giallo irrisolto». Consultáu'l 9 de xunu de 2016.
29. «Adriano y Antinoo, un giallo irrisolto: a Cronache dall'antichità, 9 maggio Rai Storia - Mainfatti». Consultáu'l 9 de xunu de 2016.
30. «Antinoos - Geliebter und Gott». Staatliche Museen zu Berlin. Consultáu'l 7 de xunu de 2016.
31. «Antinous: the face of the Antique». Henry Moore Institute. Archiváu dende l'orixinal, el 2016-04-22. Consultáu'l 7 de xunu de 2016.

Bibliografía

• Backe, Annika (2005). Antinoos: Geliebter und Gott (n'alemán). Berlín: Staatliche Museen zu Berlin, Stiftung Preußischer Kulturbesitz. ISBN 3-88609-495-2.
• Birley, Anthony Richard (2005). Adriano: la biografía d'un emperador que camudó'l cursu de la historia. Barcelona: Península. ISBN 84-96333-36-1.
• Clairmont, Christoph W. (1966). Die Bildnisse des Antinous. Ein Beitrag zur Portraitplastik unter Kaiser Hadrian (n'alemán). Roma: Schweizerisches Institut.
• Galli, Marco (2010). «La paideia d'Adriano: alcune osservazioni sulla valencia politica del cultu eroico», Marco Rizzi: Hadrian and the Christians (n'italianu). Berlín: De Gruyter. ISBN 9783110224719.
• Henig, Martin (1985). L'arte romano. Una revisión de les artes visuales del mundu romanu. Barcelona: Destino. ISBN 84-233-1367-0.
• Herrendorf, Daniel. Y. (1999). Memories de Antinoo. Buenos Aires: Random House - Mondadori.
• Lambert, Royston (1984). Beloved and God: The Story of Hadrian and Antinous (n'inglés). Londres: Weidenfeld & Nicolson. ISBN 9780297780458.
• Meyer, Hugo (1991). Antinoos. Die archäologischen Denkmäler unter Einbeziehung des numismatischen und epigraphischen Materials sowie der literarischen Nachrichten. Ein Beitrag zur Kunst- und Kulturgeschichte der hadrianisch-frühantoninischen Zeit (n'alemán). Múnich: Fink. ISBN 3-7705-2634-1.
• Meyer, Hugo (1994). Der Obelisk des Antinoos. Eine kommentierte Edition (n'alemán). Múnich: Fink. ISBN 3-7705-2913-8.
• Moormann, Eric M.; Uitterhoeve, Wilfried (1998) D'Adriano a Zenobia. Temes de la hestoria clásica na lliteratura, la música, les artes plástiques y el teatru. Madrid: Akal. ISBN 84-460-0876-9.
• Vout, Caroline; Curtis, Penelope (2006) Antinous: the face of the Antique (n'inglés). Leeds: Henry Moore Institute. ISBN 9781905462025.
• Zahrnt, Michael (1988). «Antinoopolis in Ägypten. Die hadrianische Gründung und ihre Privilexen in der neueren Forschung» (n'alemán). ANRW II.10.1:  páxs. 699-706. ISBN 9783110118933. 

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Antínoo.

• Muséu Virtual: Semeyes de Antínoo.
• Templu de Antínoo Cultu Modernu de Antínoo.
• Sitio sobre Antínoo (n'alemán).
• Monedes de Antínoo (n'inglés).
• Antinous, poema de Fernando Pessoa, escritu orixinalmente n'inglés.
• Esposición nel Institutu Henry Moore (n'inglés).
• Antínoo nel Muséu del Prado