Dinastía Xulio-Claudia

El nome dinastía Xulio-Claudia fai referencia a los cinco primeros emperadores romanos emparentaos con Xuliu César: Augustu, Tiberiu, Calígula, Claudiu y Nerón. Gobernaron l'Imperiu romanu del 27 e.C. al 68 d. C., cuando'l postreru de la llinia socesoria, Nerón, suicidóse. Estos cinco emperadores taben xuníos, por matrimoniu y adopciones, coles gens Xulia y Claudia. Anque dellos historiadores sostienen que la dinastía foi fundada por Xuliu César —quien nunca foi emperador, pero sí ostentó un poder cimero al d'ellos y tuvo conexones colos Claudios per mediu del matrimoniu d'Augustu con Livia y de dellos otros ente los sos descendientes—, otros atribúin el fechu al so sobrín nietu Augustu. Poles venes d'Augustu, Calígula, Claudiu y Nerón corría los sangre de Xuliu César. Los Xulio-Claudios tamién se topaben emparentaos con Marcu Antoniu.

Rellaciones dinástiques

Conocer a esta dinastía por Xulio-Claudia porque los sos miembros baxaben de dos xentes patricies de ranciu abolengu senatorial na Antigua Roma: los Xulios y los Claudios. Amás, la familia imperial incluyía ascendientes y cañes colaterales de les families Octavia de Velitrae, Claudia Marcela, Antonia, Vipsania, Domicia Enobarba, Emilia Lépida, Junia Silana y Valeria Mesala. Coles mesmes, el fechu de que les uniones matrimoniales endogámiques fueren comunes dientro d'esta estensa familia fai descomanadamente complicada la representación de les sos rellaciones familiares; ello ye que cuasi tolos matrimonios habíos nesta dinastía dir ente familiares más o menos cercanos.

Augustu, el fundador de la dinastía, yera un Octaviu de nacencia y un Xuliu por ser adoptáu pol so tíu-güelu, Xuliu César.

Tiberiu yera un Claudiu de nacencia pero, como Augustu primero que él, fíxose Xuliu al ser adoptáu pol so padrastru Augustu.

Calígula, sicasí, yera Claudiu, siquier pol so llinaxe paternu; y yera bisnietu por sangre d'Augustu. Convertir en Xuliu cuando'l so padre Xermánicu foi adoptáu por Tiberiu.

Claudiu yera un Claudiu, anque tamién baxaba de la familia Xulia per parte de la so güela materna Octavia la Menor —hermana d'Augustu—, que la so mesma güela materna yera Xulia la Menor, hermana de Xuliu César. Foi l'únicu que nun foi adoptáu nin direuta nin indireutamente por nengún emperador anterior, yá que foi proclamáu emperador polos asesinos del so sobrín Calígula.

Nerón yera un Domiciu de nacencia. Como Calígula, tamién compartía ancestros Xulios y Claudios. Tamién, de nuevu como Calígula, baxaba d'Augustu, porque yera'l so taranietu. Y como Tiberiu, foi adoptáu como fíu y herederu pol so padrastru Claudiu, quien amás yera'l so tíu güelu.

Ascensu y cayida de los Xulio-Claudios

Augustu

Tolos gobernantes responsables, sabiendo que nun son inmortales, traten d'escoyer un herederu políticamente dignu de manera cuidadosa, y Augustu nun foi distinta. Escareciendo d'herederu varón, casó a la so única fía natural Xulia con Marcu Claudiu Marcelu, el so sobrín per parte de la so propia hermana Octavia la Menor. Sicasí, Marcelu morrió al tomar alimentos envelenaos nel añu 23 e.C. Los rellatos d'historiadores posteriores qu'afirmen qu'esta y otres muertes posteriores fueron entamaes por Livia Drusila, esposa d'Augustu, nun tán comprobaos, y les pruebes nun son concluyentes.

Augustu casó entós a la so fía vilva col so amigu lleal, Marcu Vipsaniu Agripa. Esti matrimoniu produció cinco fíos, tres varones y dos muyeres: Gayu César, Luciu César, Vipsania Xulia, Agripina y Agripa Póstumu. Tolos fíos varones yeren herederos en potencia, especialmente los dos primeros, que fueron adoptaos pol emperador. Augustu tamién amosó'l so presto escontra los fíos de Livia nel so primer matrimoniu, Nerón Claudiu Drusu Xermánicu y el so hermanu Tiberiu Claudiu Nerón, líderes militares esitosos que llucharen contra les tribus xermániques.

Agripa morrió'l 12 e.C. , y Augustu ordenó a Tiberiu divorciase de la so amada esposa Vipsania Agripina y casase colos dos vegaes enviudada Xulia. Drusu, l'hermanu del maríu, morrió en 9 e.C. al cayese d'un caballu. Tiberiu compartiría los poderes tribunicios con Augustu, pero pocu dempués, en 6 e.C. , partió a Rodes, n'exiliu voluntariu. Tres les tempranes muertes de Luciu (nel añu 2) y Gayu (nel añu 4), Augustu tuvo forzáu a reconocer a Tiberiu como'l siguiente emperador romanu. Augustu desterró al so nietu Agripa Póstumu por razones desconocíes pa nós (nos años 6 o 7) a la pequeña isla de Planasia. Tiberiu foi reclamáu en Roma y foi adoptáu oficialmente por Augustu. Yera la única eleición razonable restante.

Tiberiu

El 19 d'agostu de 14, Augustu morrió. Cumpliendo la so voluntá, Póstumu y Tiberiu fueron nomaos coherederos. Sicasí, el primeru nun tardó en ser executáu. Quién ordenó'l so muerte nun la sabemos, pero ta claro que yera la forma de que Tiberiu aportara a los mesmos poderes que'l so padrastru.

A pesar de la difícil rellación col Senáu, los primeros cinco años de reináu de Tiberiu fueron bonos polo xeneral. Permaneció fiel a los planes d'Augustu pa la socesión y favoreció al so fíu adoptáu, Xermánicu, sobre'l so fíu natural Drusu, como yá faía los pueblu. A pidimientu del emperador, Xermánicu viose compensáu col poder proconsular y asumió'l mandu de la principal zona militar de Xermania, onde suprimió una rebelión y lideró a les d'antiguo inquietes lexones na campaña contra les tribus xermániques de 14 a 16. Xermánicu morrió en Siria nel añu 19 y, nel so llechu de muerte, acusó al gobernador de la provincia, Cneu Calpurniu Pisón, d'asesinalo por orde de Tiberiu. Cola muerte de Xermánicu, l'emperador empezó a preparar al so fíu Drusu pa reemplaza-y. Por esti tiempu, Tiberiu dexara'l día ente día del imperiu en manes de Luciu Eliu Sexanu.

Sexanu creó una atmósfera de mieu en Roma,.Controlaba una rede d'espíes ya informadores que'l so incentivo p'acusar a los demás de traición yera faese con parte de les propiedaes del acusáu tres la so reclusión y muerte. Los xuicios por traición taben a la orde del día; pocos miembros de l'aristocracia romana taben a salvo. Los xuicios agravaron la creciente paranoya de Tiberiu, que fizo que tou dependiera dafechu de Sejano, según dexába-y esaniciar a los sos rivales en potencia.

Tiberiu, quiciabes asustáu de la so ambición, refugó la propuesta de Sexanu de casase con Livila en 25, pero dempués de retratase de les sos oxeciones a esa boda, enel añu 30 este foi prometíu a la fía de Livila, y nieta del emperador. La conexón de la familia de Sexanu cola casa imperial yera inminente, y nel 31 Sexanu llogró'l consuláu col emperador como l'otru cónsul, un honor que Tiberiu solo acutara pa los herederos a la corona. Cuando foi convocáu a una xunta nel senáu'l 18 d'ochobre del mesmu añu, probablemente esperaba recibir una parte del poder tribunicio. En llugar d'ello, el mensaxe de Tiberiu al Senáu sería la dafechu inesperada orde de destrucción de Sexanu y la so faición. Esto viose siguíu d'una purga na que Sexanu y los sos siguidores más prominentes morrieron.

El segundu emperador de Roma morrió na ciudá puertu de Misenum el 16 de marzu de 37, a la edá de setenta y ocho años y tres un reináu de ventitrés d'ellos. Suetoniu escribe que'l prefeutu de la Guardia Pretoriana Neviu Sutoriu Macru afogó a Tiberiu con una almuhada p'acelerar l'accesu al tronu de Calígula. Acordies con l'escritor, foi conocíu poles sos perversiones na islla de Capri onde forzaba a mozos nuevos a realizar actividaes sexuales y orxíes. Nuna ocasión cunta que cuando unu d'ellos quexóse, partió-y les piernes. Sicasí, les reclamaciones de Suetonio tienen de ser tomaes con ciertu escepticismu.

Fechos sobresalientes del Imperiu de Tiberiu

1. Concede la eleición de los maxistraos al senáu, en cuenta de los comicios
2. Como si la so autoridá fora vitalicia, nun anueva los sos poderes cada cinco años
3. Aumenta'l númberu de funcionarios subordinaos a la so autoridá.
4. Gobierna, al marxe del Senáu, dende'l so retiru na islla de Capri.
5. La muerte de Xermánicu llíbra-y d'un posible rival pol so prestíu y popularidá
6. P'asoceder a Tiberiu, Sexanu, prefeutu del Pretoriu, en ganándose el so enfotu, fai qu'envelenen a Drusu'l Menor. Tiberiu, decatáu de les intenciones de Sexanu, executar.

Calígula

Con Tiberiu muertu, otra calamidá empezó pa la dinastía col accesu de Calígula. Gayu Xuliu César Augustu Xermánicu, nacíu'l 31 d'agostu de 12 y más conocíu como Calígula, foi'l tercer Emperador romanu que reinó del 37 al 41.

Cuando Tiberiu morrió'l 16 de marzu de 37, Calígula taba nuna posición escelente pa faese col poder, a pesar de la torga de la voluntá del difuntu, que nomara a aquel y al so primu Tiberiu Ximielgu herederos conxuntos. Calígula ordenó la muerte de Tiberiu Ximielgu en cuestión de meses. Sofitáu por Neviu Sutoriu Macru, impunxo la so supremacía.

Los sos primeros actos fueron arrogantes d'espíritu: dio primes n'efectivu a la Guardia Pretoriana, declaró que los xuicios por traición yeren cosa del pasáu, reclamó a los exiliaos y ayudó a los perxudicaos pol sistema imperial d'impuestos. Foi queríu por munchos solu por ser el fíu del bienamado Xermánicu, gran xeneral de les lexones romanes. Amás, él yera, non como Tiberiu, un descendiente direutu d'Augustu. Tamién yera bisnietu de Marcu Antoniu.

Al convertise n'emperador, Calígula interpretó una espectacular farsa. Ordenó construyir una ponte temporalmente flotante usando barcos como pontones, estendiéndolo por dos milles de la so villa de branu, Baiae, al vecín puertu de Puteoli. Entós dio en acaballar nel so caballu por él, llevando la coraza d'Alexandru Magnu. Esto foi porque se propunxera desafiar a una predicción astrolóxica que-y dixo que "nun tendría oportunidá de convertise n'Emperador si nun montaba en caballu pol golfu de Baiae". Sicasí, tres esti favorable empiezu del so gobiernu, Calígula cayó seriamente enfermu n'ochobre de 37 (probablemente tamién carecía una severa epilepsia, descrita por dellos autores como les crisis de les llargues nueches)y "volvió como una bisarma de lluxuria y crueldá diabólica". Tan queríu foi-y al pueblu al empiezu como odiáu y tarrecíu a la fin del so reináu, y nes sos mentes la única posibilidá d'estremalo del tronu yera matándolo.

La combalechadura qu'acabó cola vida de Calígula foi una trama de los oficiales de la Guardia Pretoriana, munchos por razones puramente personales. El 24 de xineru de 41, el tribunu del pretorio Casiu Querea y otros homes de la guardia encetaron al emperador solu nun corredor retiráu del palaciu y degollar. Xunto con otru tribunu furiosu, Corneliu Sabín, mató a la muyer de Calígula, Milonia Cesonia y a la so pequeña fía Xulia Drusila topetando la so cabeza contra un muriu.

Fechos sobresalientes del Imperiu de Calígula

1. Devuelve la facultá d'eleición de los maxistraos a los comicios. Sicasí, promete gobernar acordies con el Senáu.
2. El Senáu confier-y tolos poderes y ratifícalu nel so nomamientu.
3. Por aciu socesivos impuestos y confiscaciones compensa les sos larguezas económiques.
4. El so calter vuélvese despóticu y tiránicu. Ordena la muerte de Tiberiu Ximielgu y Sertoriu Macrón.
5. Identifícase como dios sol títulu de Neos Helios.
6. Perez asesináu na combalechadura del tribunu Casiu Querea.

Claudiu

Cuando llega al poder Calígula (unu de los periodos más escuros del Imperiu), este asignará-y el cargu de Cónsul, nel añu 37, y senador. La coxera, la tartamudez, el movimientu incontrolable de la so cabeza escontra cada costazu, según el so constante esbabayamientu (la so mesma madre llamar bisarma) posiblemente evitáron-y el fatal destín sufiertu por munchos nobles mientres les purgues de Tiberiu y l'irracional reináu de Calígula. Al ser Calígula asesináu, y parte de la so familia y la mayoría de los sos siguidores, por orde del comandante de la Guardia pretoriana, Casiu Querea, Claudiu quedó como l'únicu home adultu de la so familia. Atopóse-y escondíu ente unes cortines del palaciu imperial, esperando que tamién lo mataren a él. Pero los pretorianos al afayalo riéronse y decidieron llevalo al so campamentu. Ellí sería proclamáu unánimemente como emperador, cola aceptación del propiu Claudiu y darréu del Senáu.

Claudiu amosóse como un alministrador capaz y como un gran promotor d'obres públiques. Mientres los trelce años del so gobiernu, Roma vio la construcción de numberoses obres públiques. Asina y tres unes fames provocaes pol suministru pocu constante de granu a Roma, mandó ensugar el llagu de Fucia pa tresformar el terrén en campu. Mandó qu'estendiera'l puertu d'Ostia pa desembarcos ivernizos y ordenó construyir una canal navegable nel Tíber, amás ordenó que se construyeren más de 100 quilómetros d'acueductos.

A pesar de los sos grandes llogros na alministración del imperiu, la vida privada de Claudiu yera pocu afortunada. Tres dos matrimonios infructuosos (el primeru con Plautia Urgulanilla y el segundu con Elia Petina) casar nel añu 38 con Valeria Mesalina, de 15 años. Nunca quixo a Claudiu, pero naguaba'l poder. Nel 41 esta dio a lluz el so primer fíu, Británicu. Tres esto sentíase protexida frente a tolos ataques esteriores y aprovechó el so poder ensin escupulicios. Poco dempués tuvieron una fía, Octavia, pero Claudiu inoraba los sos numberosos alcuentros estramatrimoniales. Mesalina ra fogosa y rabelisca, y dedicóse por diversión a exercer la prostitución, apostando con toles prostitutes de Roma y ganando. Tan solo en 48, en habiéndose casáu secretamente Mesalina con Siliu, (el fíu d'un conocíu comandante militar y que tamién quería poder), y tarreciendo una revuelta, Claudiu ordenó a los pretorianos que mataren a Siliu y que nel mesmu actu tamién esaniciaren a Mesalina. La muerte d'esta foi bien tráxica yá que morrió en brazos de la so madre.

Nel 49 y con una llicencia especial del senáu, Claudiu casóse cola so sobrina Agripina la menor, fía d'Agripina la mayor (de la mesma fía de Marcu Vipsaniu Agripa, l'amigu y priváu d'Augusto) y el so hermanu Xermánicu, hermana de Calígula. Esto facilitó l'accesu al tronu del fíu de Agripina, Luciu Domiciu Nerón, en desterciu de Británicu, el fíu de Claudiu. Ello ye que ye probable que fuera esta la so cuarta esposa quien lu envelenara pa facilitar al so propiu fíu Nerón l'ascensión al tronu imperial. Según dellos historiadores apurrió-y una comida con cogordes venenoses. La primer dosis solo produció-y problemes intestinales. Asina Agripina obligó a Xenofonte, médicu personal del emperador, a apurri-y otra dosis de venenu. Tres esto Claudiu morrió na nueche del 13 d'ochobre del añu 54 d.C. Tenía 64 años. Dexó un legáu gloriosu y punxo los cimientos d'una edá d'oru del Imperiu.

Fechos sobresalientes del Imperiu de Claudiu

1. Escoyíu polos pretorianos, ye confirmáu pol Senáu.
2. Incorpórase Britania al territoriu romanu.
3. Casó con Mesalina y por influencia d'esta destierra a Luciu Anneu Séneca.
4. Condergada a muerte Mesalina, Claudiu casó con Agripina la Menor.
5. Muerre envelenáu por disposición d'esta.

Nerón

Na dómina en qu'aportó al tronu, Nerón yera nuevu y abandonó el poder en manes de la so madre, Agripina la Menor, el so conseyeru y tutor Séneca, y la cabeza de la Guardia Pretoriana, Sestu Afraniu Burru. Los problemes del Imperiu remanar con bon criteriu y el Senáu esfrutó d'un periodu d'anovada influencia nos asuntos del Estáu. Sicasí, los problemes llueu apaecieron na vida personal de Nerón y na creciente disputa pola influencia ente Agripina, Séneca y Burru.

Nerón, según sabemos, taba insatisfechu col so matrimoniu con Claudia Octavia y tendía a desoyela, y asina empezó una rellación con Claudia Actea, una antigua esclava. A pesar de qu'esto nun yera anormal na corte imperial, resabióse sobre si la rellación yera por daqué más que por prestu sexual. En 55, Agripina trató d'intervenir en favor de Octavia y pidió-y al so fíu qu'escaeciera a l'amiga. Burru y Séneca, per otra parte, escoyeron sofitar a Nerón y a la so decisión de resalvar los conseyos de la so madre. Como la roxura de Nerón crecía pol poder non oficial qu'exercía la so madre, empezó a conspirar sobre'l so asesinatu, xustificándose cola acusación de qu'ella conspiraba contra él, lo que nun yera ciertu.

Cuando Popea Sabina, la so amante favorita, quedó embarazada, Nerón decidió casase con ella, pero'l so matrimoniu con Octavia tenía de ser anuláu antes d'eso. De primeres recurrió a l'acusación d'adulteriu; sicasí, yera Nerón quien tenía yá la fama ente que la so muyer yera tomada pola muyer romana ideal. Yá que nun pudo atopase nenguna evidencia d'ello, Nerón decidió basase nel so infertilidad, quedando llibre pa casase con Popea y tener al fíu. Sicasí, calculara mal la reaición qu'esto produciría nel pueblu. El falsu rumor de que pretendía reclamar a Octavia fixo a los sos partidarios celebralo abiertamente, y les festividaes acabaron nun motín nel que l'ensame afaró les semeyes de Popea mientres cargaba con Octavia triunfalmente sobre los costazos. Nerón allegó a encomalo pa eslleir la revuelta y desfacer de la esposa. Dempués de too, salió victoriosu na demanda por adulteriu gracies a una "confesión" del so almirante Anicetu, que foi compensáu con un alcontradizu exiliu mientres Octavia foi sumariamente executada. Nerón quedó llibre pa xunise a Popea, que dio a lluz a la so fía. Sicasí, la neña morrió prematuramente, y Nerón llueu la divinizó. Cuando Popea finalmente morrió mientres otru embaranzu, los rumores maliciosos señalaron que fuera por causa d'abusos físicos per parte de Nerón, magar esti ye un tópicu nes biografíes de los gobernantes tiránicos y tien de ser tomáu con ciertu escepticismu. Comoquier, divinizar y la momificó a los costume exipcia primero que incinerarla. La blasfemia contra la divinizada Popea convertir na acusación recurrente ente los sos enemigos políticos, un fechu qu'ensin dulda ayuda a esplicar l'amargosa hostilidá de los historiadores escontra él.

La nueche del 18 al 19 de xunetu del 64, na qu'españó la gran quema de Roma, Nerón polo que conocemos taba de folganza na so Anzio natal pero tuvo que volver con precipitación; el fueu duró una selmana. Circuló'l rumor de que Nerón tocara la so llira y cantáu, a lo cimero del Quirinal, mientres la ciudá amburaba. El pueblu acusar de ser el responsable y hai dellos nicios de que realmente lo foi, unu d'ellos, inmortalizar el so nome llamando a Roma "Nerópolis", otres, los testimonios que dan los historiadores de la dómina, ente ellos, Suetoniu. Nerón intentó desesperadamente esviar l'atención de sigo y acusó a una pequeña secta oriental llamada cristianismu. Ordenó que los cristianos fueren refundiaos a los lleones, ente que crucificó a otros munchos. Nerón probablemente fuera'l responsable de la quema, yá que dalgunes de les sos aiciones siguientes al desastre lo evidencian. Anque promulgó prudentes regulaciones pa la reconstrucción de la ciudá, darréu dempués de la catástrofe apoderar d'una enorme porción de terrén nel corazón de la mesma Roma pa edificar el so nuevu palaciu, el Domus Aurea ('Casa dorada').

De vuelta en Roma, Nerón atopó un ambiente más que fríu. Gayu Xuliu Vindex, el gobernador de la Gallia Lugdunensis, remontóse, y esto llevó a Nerón a una paranoica busca de planes de traición; nesti estáu mental ordenó la eliminación de los patricios que-y resultaron sospechosos. El so antiguu fiel sirviente Galba, gobernador de la Hispania Tarraconense, yera unu d'esos nobles peligrosos, asina que l'emperador ordenó la so execución. Galba, a falta d'otra alternativa, declaró la so llealtá al Senáu y a nun reconocer más el poder de Nerón sobre'l pueblu. Amás, empezó a entamar la so propia campaña pa faese col Imperiu: como resultancia, Luciu Clodiu Macru, mandáu de la Legio III Augusta n'África, remontóse y dexó d'unviar el granu a Roma. Ninfidiu Sabín sobornó a la guardia imperial, que se volvió contra l'emperador cola promesa de pagu monetariu per parte de Galba. El senáu depunxo a Nerón, que se suicidó'l 9 de xunu de 68. Cola so muerte, la dinastía Xulio-Claudia llegó al so fin.

Fechos sobresalientes del Imperiu de Nerón

1. Escoyíu emperador, ye retardáu'l fíu de Claudiu, Británicu.
2. Séneca d'encarga de la so educación, xunto con Sestu Afraniu Burru, prefeutu del Pretoriu.
3. Agripina, perdida la so influencia cerca del so fíu Nerón, averar a Británicu y a Octavia, esposa de Nerón.
4. Perecen toos ellos por orde de Nerón. Nuevu matrimoniu con Popea.
5. Quema Roma, atribuyíu por Nerón a los cristianos. Primer persecución cristiana.
6. Hostilidá de les clases elevaes: combalechadura de Pisón afayada. Por causa de ella, suicídase Séneca.

Sobrinos nietos

Ye interesante la frecuencia en que la rellación sanguínea tíu güelu a sobrín nietu dar ente los gobernantes de la dinastía Xulio-Claudia.

1. Augustu yera sobrín nietu de Xuliu César (y el so fíu adoptivu).
2. Calígula yera sobrín nietu de Tiberiu.
3. Claudiu yera sobrín nietu d'Augustu.
4. Nerón yera sobrín nietu de Claudiu (fíu so por adopción).

La otra rellación recurrente ye la de padrastru y fiyascu, que nun lo ye de sangre pero sí por alianza matrimonial:

1. Tiberiu yera fiyascu d'Augusto.
2. Nerón, según yera sobrín nietu de Claudiu yera tamién el so fiyascu (la so madre Agripina foi sobrina de Claudiu, y tamién la so cuarta esposa).

La rellación tíu a sobrín tamién destaca: Tiberiu yera tíu de Claudiu, Claudiu yera tíu de Calígula y esti postreru tíu de Nerón.

Nengún emperador Xulio-Claudiu foi descendiente sanguineu direutu del so predecesor. Tiberiu y Claudiu teníen socesores de sangre (el nietu de Tiberiu, Tiberiu Ximielgu, y el fíu de Claudiu, Británicu) disponibles pa la so socesión, pero prefirieron a los sos sobrín nietos.

El fechu de que la socesión ordinaria padre-fíu (o güelu-nietu) nunca se diera contribuyó a la imaxe de la dinastía Xulio-Claudia presentada na novela I Claudius de Robert Graves: un mundu peligrosu en que los miembros de la familia, conspiradores, taben siempres dispuestos a asesinar a los herederos direutos p'algamar ellos y los sos familiares inmediatos, o los sos amantes, la socesión al tronu. Tamién s'aprecia lo mesmo na miniserie A.D. Anno Domini.

Emperadores de la dinastía

1. Augustu (27 e.C. –14 d. C.)
2. Tiberiu (14–37)
3. Calígula (37–41)
4. Claudiu (41–54)
5. Nerón (54–68)

Predecesor: República romana

Dinastía Xulio-Claudia 30 edC – 69 dC

Socesor: Dinastía Flavia

Ver tamién

• Imperiu romanu

Bibliografía

• Barrett, Anthony A. Agrippina: Sex, power, and politics in the early Empire.
• Holztrattner, Franz. Poppaea Neronis Potens: Studien zu Poppaea Sabina, Berger & Söhne: Graz-Horn, 1995.
• Kamm, Anthony. The Romans: an Introduction.
• Llectura y notes de la CLCV 1003A (Classical Roman Civilization); Carleton University.
• Matyszak, Philip. The Sons of Caesar: Imperial Rome's First Dynasty. London: Thames & Hudson, 2006 (tapa gruesa, ISBN 0-500-25128-2).
• N.A. Octavia, traxedia caltenida nos escritos de Séneca.
• Suetonio. Vida de los doce Césares (n'inglés).
• Tácito. Añales.
• Wood, Susan. The Incredible, Vanishing Wives of Nero (n'inglés).

Referencies

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre la dinastía Xulio-Claudia.