Espíritu Santu

Espíritu Santu
Información
Conexones	Divina providencia (es)
	[editar datos en Wikidata]

Na teoloxía cristiana, el Espíritu Santu —o espresiones equivalentes como son, ente otros, Espíritu de Dios, Espíritu de verdá o Paráclito o Menahem: aición o presencia de Dios, del griegu παράκλητον parákleton: 'aquel que ye invocáu', del llatín Spiritus Sanctus: Espíritu Santu— ye una espresión bíblica que se refier a la tercer Persona de la Santísima Trinidá. Ye, amás, una complexa noción teolóxica per mediu de la cual descríbese una realidá espiritual”^[1] suprema, que foi interpretada de maneres múltiples nes confesiones cristianes y escueles teolóxiques.

D'esta realidá espiritual falar en munchos pasaxes de la Biblia, coles espresiones citaes, ensin que se dea una definición única. Esto foi'l motivu d'una serie de discutinios que se producieron principalmente mientres tres periodos históricos: el sieglu IV como sieglu trinitariu por excelencia, les crisis cismátiques d'oriente y occidente asocedíes ente los sieglos IX y XI y, a lo último, les distintes revisiones doctrinales nacíes de la reforma protestante.

En redol a la naturaleza” del Espíritu Santu sostiénense básicamente cuatro interpretaciones:^{[ensin referencies]}

Según les interpretaciones de calter modalista, l'Espíritu Santu ye una fuercia o cualidá divina” a la manera de la sabiduría, la guapura, l'amor o la bondá. El unitarismu, magar guarda diferencies teolóxiques básiques col modalismo, comparte la visión d'un Espíritu Santu impersonal, qu'actúa siendo'l poder o fuercia activo de Dios. Sía que non, dambes corrientes coinciden en que l'Espíritu Santu ye “daqué” y non “daquién”.

Según les interpretaciones de calter arriano, l'Espíritu Santu ye una entidá espiritual” o naturaleza anxélica de condición escelsa, bien cercana a la divinidá, pero distintu a ella pola so condición de criatura.

Según les interpretaciones de calter triteísta^[2] l'Espíritu Santu ye “otru Dios”, quiciabes de calter inferior al Dios principal, pero que comparte con él la cualidá de ser increado.

Les interpretaciones de calter trinitariu –mayoritaries– consideren al Espíritu Santu como una persona divina”, noción cola que s'asume la deidá del Espíritu Santu, calteniendo, sicasí, la unicidá del principiu divín. Esta doctrina ye compartida por católicos, ortodoxos y la mayoría de les denominaciones protestantes.

Sobre la procedencia” del Espíritu Santu, esiste cierta unanimidá ente les distintes confesiones cristianes. Sacante la interpretación triteísta, qu'asume al Espíritu Santu como un ser increado ya independiente de Dios, les otres trés interpretaciones consideren que vien de Dios, anque s'estremen na forma. Nel modalismo, procede como “fuercia”, nel arrianismu como “criatura” y nel trinitarismo como “persona”. El trinitarismo enceta, amás, una cuestión adicional propia del so marcu teolóxicu. Estrema ente la procedencia del Padre y la procedencia del Fíu, cuestión conocida como clausa Filioque.

No referente a les cualidaes” del Espíritu Santu, teólogos cristianos asumen que ye portador de dones sobrenaturales bien diversos que pueden tresmitise al home pola so mediación. Magar la enumeración de los dones puede variar d'un autores a otros y ente distintes confesiones, esiste un ampliu consensu tocantes a la so excelencia y magnanimidad.

Anque la mayor parte de les Ilesies cristianes declárense trinitaries, esisten tamién Iglesias non trinitaries que confiesen dalguna de les otres modalidaes interpretatives.

Nomes, dones y frutos del Espíritu Santu

La Biblia contién un conxuntu d'espresiones qu'aluden a una realidá divina» na que creen el xudaísmu y el cristianismu. La siguiente ye una llista de tales espresiones:

Espíritu Santu,^[3] Espíritu de santidá,^[4] Espíritu de Dios,^[5] Espíritu Santu de Dios,^[6] Espíritu de la verdá,^[7] Espíritu rectu,^[8] Espíritu arrogante,^[9] Espíritu de Cristu,^[10] Espíritu d'adopción,^[11] Mente de Cristu,^[12] Espíritu del Señor,^[13] Señor mesmu,^[14] Espíritu de llibertá,^[14] Deu de Dios,^[15] Paráclito^[16]

De toes elles, «Espíritu Santu» ye la espresión principal, la más conocida y la que más s'usa nel cristianismu. El Llibru de Sabiduría caracteriza a esti Espíritu nos siguientes términos:

Espíritu intelixente, santu, únicu y múltiple, sutil, axilosu, caltriante, inmaculáu, claro, inofensivu, agudu, llibre, bienhechor, estable, seguro, tranquil, toupoderosu, omnisciente, qu'enfusa en tolos espíritus intelixentes puros sutiles. (Sabiduría 7:22-23)

Esiste una cita del profeta Isaías onde se numberen los dones del Espíritu Santu»:

Espíritu de sabiduría, intelixencia, conseyu, fuercia, ciencia, piedá, medrana de Dios. (Isaías 11:2)

Estos dones completar colos 7 «frutos del Espíritu»^[17] qu'apaecen na Epístola a los gálates:^[18]

«Mas el frutu del Espíritu ye: amor, gozu, paz, tolerancia [paciencia], benignidad, bondá, fe, mansedume, templanza; contra tales coses nun hai llei.»

Gálates 5:22-23

Toes estos nomes», «dones» o «frutos» van implícitos na espresión «Espíritu Santu» y faen d'ella una noción teolóxica bien rica. A pesar d'esta diversidá de nomes, na teoloxía cristiana dizse, sicasí, que nun esiste más qu'unu y un mesmu Espíritu, considerancia pa la que los teólogos aducen una cita de Pablo de Tarsu.^[19]

El pneuma divín

El vocablu «espíritu» traduz el griegu «πνευμα» (pneuma) y l'hebréu «ruaj». Trátase d'una traducción incompleta una y bones «ruaj» y «pneuma» tamién se traducen como «aire» (ej: pneumático). Anque los términos “aire” y “espíritu” son coses distintes anguaño, apaecíen rellacionaes nel griegu y l'hebréu antiguos. Lo qu'anguaño ye una doble acepción, nestos idiomes yera una identidá de conceutos.

Esisten dos importantes clases de teoloxíes sobre l'Espíritu Santu: les que resalten l'aspeutu «aire» y la que resalten l'aspeutu «espíritu». Diches teoloxíes coinciden a les traces cola xudía^[20] y la cristiana.^[21]

Bibliografía: Rodríguez Carmona: op. cit. páxs. 347-351 ; Mateo Secu: op. cit. páxs. 21-22 ; Reina Valera. Nota xunto a Ezequiel 2,2

Los dones

Nel xudaísmu y el cristianismu créese que l'Espíritu Santu puede averase a l'alma y tresmiti-y ciertes disposiciones que la perfeccionen. Estos vezos conócense como los dones del Espíritu Santu». La rellación de dones varia ente les distintes denominaciones cristianes. La teoloxía católica y l'ortodoxa reconocen siete dones pos siguen tradicionalmente la cita d'Isaías. De siguío numbérense estos siete dones.

Pa los cristianos, los dones del Espíritu Santu, según 1ªCorintios 12 son:

A unos Dios da-yos pol Espíritu pallabra de sabiduría; a otros, pol mesmu Espíritu, pallabra de ciencia; a otros, fe per mediu del mesmu Espíritu; a otros, y por esi mesmu Espíritu, dones pa sanar enfermos; a otros, el faer milagros; a otros, profecía; a otros, el discernir espíritus; a otros, el falar en diverses llingües; y a otros, l'interpretar llingües. (1 Co 12:8-10)

Bibliografía. Mateo Secu: op. cit. páxs. 258-270

El frutu

Na teoloxía cristiana, dizse que la cercanía del Espíritu Santu induz na alma una serie de vezos beneficiosos que se conocen como «el frutu del Espíritu Santu» y que consta na Epístola a los gálates 5, 22:

[...] el frutu del Espíritu ye amor, allegría, paz, paciencia, afabilidad, bondá, fidelidá, mansedume y dominiu de sigo, contra tales coses nun hai llei.

Pablo de Tarsu, Epístola a los gálates 5, 22
Traducción de la Biblia de Xerusalén

El frutu ye productu de la obra del Espíritu. El númberu de nueve citáu nel Nuevu Testamentu ye simbólicu pos, como afirma Tomás d'Aquino, «son frutos de cualquier obra virtuosa na que l'home allántase».^[22]

Bibliografía. Mateo Secu: op. cit. páxs. 270-274; Ver Dones del espíritu (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). ; Ver Compendiu del Catecismu de la Ilesia Católica, 390

L'Espíritu Santu na Biblia

Nesta seición tán axuntaos los pasaxes bíblicos básicos que falen avera del Espíritu Santu. Los trés primeros pertenecen al Antiguu Testamentu y son comunes, por tanto, al xudaísmu y al cristianismu. Los siguientes pertenecen al Nuevu Testamentu, en concretu a los evanxelios y a los Fechos de los apóstoles. A lo último, hai un curtiu estremáu dedicáu a les epístoles.

Poder creador y fuercia vital

El llibru del Xénesis menta delles vegaes el "espíritu de Dios" o'l "aliendu de Dios". Pal xudaísmu tratar d'una cualidá de Dios, non d'un ser autónomu pero pa la teoloxía cristiana estes son les primeres intervenciones del Espíritu Santu na hestoria bíblica. Nel rellatu de la creación del mundu'l versículu Gen 1:2 diz que «l'espíritu de Dios movía sobre la cara de les agües». Según los teólogos cristianos esta frase espresa la idea d'una actividá divina actuando sobre'l caos posterior a la separación de los cielos y la tierra» Gen 1:1 y alude al poder creador y formador del Espíritu Santu. Sicasí, la pallabra hebrea traducida por "espíritu" puede significar tamién "vientu", "soplíu" o "aliendu"^[23] polo qu'otru autores traducieron esti pasaxe como «un vientu de Dios aleteaba percima de les agües»^[24] o inclusive «un fuerte vientu diba y venía sobre les agües».^[23]

Esti rellatu remata cola creación d'Adán. Dios modela'l so cuerpu de la folla y insufla na so cara l'aliendu de la vida» Gen 2:7. Esti aliendu de vida» referir a la cualidá animadora del Espíritu. Per otru llau, nel llibru de Job este afirma que «L'espíritu de Dios fíxome, y el soplíu del Omnipotente diome vida» Job 33:4. Por ello'l Credo niceno diz del Espíritu Santu que ye «señor y dador de vida».

Los exegetas cristianos tamién identifiquen al Espíritu Santu na espresión «deu de Dios», qu'apaez en dellos llugares del Antiguu Testamentu. Les tables de la llei, por casu, fueron escrites pol deu de Dios» Éxodu. Tamién en Éxodu, no que fai a la tercer plaga d'Exiptu. Felicidad plaga produzse cuando Aarón cute la tierra cola so cayado y tol polvu convertir en mosquitos o pioyos. Dicha espresión simboliza la fuercia o'l poder de Dios obrando con imperiu sobre la naturaleza. Apaez tamién nel Nuevu Testamentu Lucas en rellación cola espulsión de demonios.

Amás de too esto, l'Espíritu Santu tien una virtú santificadora que «enfusa en tolos espíritus intelixentes, puros, sutiles» (Sb 7, 23), esto ye, nos ánxeles y, por estensión, tou home qu'algame cierta pureza d'ánimu.

Cites bíbliques: Xénesis;Xénesis; Éxodu; (Sabiduría 7,23) ;Lc 11:20

Bibliografía. Granado Carmelo: op. cit. páxs. 33-36 ; Mateo Secu: op. cit. páxs. 21-23, 152

Espíritu guía de los Reis

Según el rellatu bíblicu, l'Espíritu Santu guio al pueblu xudíu escoyendo ya inspirando a los sos gobernantes. El primer llibru de Samuel 1Sa 8:4-5 rellata que los vieyos d'Israel esixeron un rei que los gobernara. Samuel, que yera xuez, consultó a Dios, quién señaló a Saúl col xestu d'arramar sobre él el so Espíritu 1Sa 10:6-7. Saúl foi aceptáu pol pueblu convirtiéndose asina nel primeru de los reis d'Israel. Dempués d'eso, Saúl foi refiertáu por Dios por causa del so mal comportamientu, y va retiráse-y l'Espíritu 1Sa 16:13-14 en favor de David. El Rei David ye l'arquetipu de gobernante predilectu por Dios. Nel Salmu 51 Sl 51, David llamentar de que puede perder el favor de Dios por causa de los sos pecaos y implora que nun se-y retire l'Espíritu Sl 51:12-14. El pecáu al que se refier ye'l d'inducir la muerte d'Urías nel campu de batalla pa quedase cola so muyer Betsabé (2 Samuel).

El Nuevu Testamentu afirma nos evanxelios sinópticos que l'espíritu inspirador de los reis ye'l mesmu Espíritu Santu de la tradición cristiana. Mr 12:36.

Cites bíbliques: 1 Samuel;1 Samuel;1 Samuel;Sl 51;Marcos;Mateo;Lucas;

Bibliografía. Mateo Secu: op. cit. páxs. 23 ; Rodríguez Carmona: op. cit. páxs. 347-351

Espíritu de profecía

La teoloxía xudeocristiana afirma que l'Espíritu Santu inspiró los dichos y les aiciones de los profetes bíblicos.^{[ensin referencies]} Los principales profetes bíblicos son Isaías, Jeremías, Ezequiel, Daniel. Amás, tán los conocíos como profetes menores Oseas, Joel, Amós, Abdías, Jonás, Miqueas, Najum, Habacuc, Sofonías, Ageo, Zacarías y Malaquías. El siguiente exemplu ta sacáu del llibru de Ezequiel:

Dempués de falar esa voz, l'Espíritu entró en mi y pudi escucha-y. (Ez 2,2)

Esti otru exemplu ye del Nuevu Testamentu:

Mientres celebraben l'oficiu, dixo l'Espíritu Santu: Acutar a Pablo y Bernabé pa la obra que-yos voi a encamentar. (Hch 13,2)

La tradición cristiana herieda del xudaísmu esta tradición. Nos Fechos de los apóstoles, l'Espíritu Santu va inspirar en numberosos pasaxes a los apóstoles. Pablo falaba del Espíritu Santu nes sos epístoles. Na primer epístola a los corintios encamentaba algamar, por casu, el don de profecía primero que el de llingües, y ello por ser más provechosu 1Co 14:1.

La creencia nel don de profecía del Espíritu queda reflexada nel credo cristianu cuando diz «...y que faló polos profetes».

Cites bíbliques: Isaías;Isaías;Mateo;Marcos;Lucas;Lucas

Bibliografía. Rodríguez Carmona: op. cit. páxs. 347-351; Granado, Carmelo: op. cit. páxs. 36-37

L'Espíritu Santu mientres la natividá ya infancia de Xesús

Lucas y Mateo, los evanxelistes de la infancia de Xesús,^[25] empiecen los sos escritos colos rellatos de la natividá y l'infancia de Xesús, onde se recueyen delles intervenciones del Espíritu Santu. La más importante de toes ye la Concepción del Verbu» nel senu de María. En redol a esti sucesu, Lucas estender cola narración de la concepción y nacencia, tamién estraordinarios, de Xuan el Bautista. Mateo, más curtiu, llindar a informar del sucesu al traviés d'un suañu que tien Xosé de Nazaré.

Nel rellatu de Lucas, amás de los dos anunciaciones que realiza l'ánxel Gabriel a Zacarías (Lc 1:11-17) y a María (Lc 1:26-38), l'Espíritu Santu obra la concepción d'esta postrera (Lc 1:35), y coles mesmes les inspiraciones que reciben Isabel, mientres l'episodiu de la «Visitación» (Lc 1:39-42), y Zacarías, tres la eleición del nome del so fíu (Lc 1:67). Esti rellatu completar cola inspiración que recibe'l sabiu Simeón, quién reconoz nel neñu Xesús mientres el so presentación nel templu al Cristu del Señor» (Lc 2:25-32). Polo xeneral, el rellatu de Lucas tien munches menciones al Espíritu Santu descrites con un estilu propiu que se caltién tamién nos Fechos de los apóstoles.

Cites bíbliques: Mt 1:18;Mt 1:20;Lc 1:15;Lc 1:35;Lc 1:41;Lc 1:67;Lc 2:25;Lc 2:26;Lc 2:27

Bautismu nel Xordán

El Bautismu de Xesús nel ríu Xordán da empiezu a la so vida pública. Los cuatro evanxelios dicen que, tando Xuan el Bautista bautizando, averar a él Xesús por que lu bautizara. Dempués de dalguna vacilación, Juan aportó y, nel momentu del bautismu, baxó sobre Xesús l'Espíritu Santu en forma de palombu. Esti pasaxe apurre'l motivu iconográfico más utilizáu pa representar al Espíritu Santu (el palombu).

Dempués del bautismu, l'Espíritu Santu inspira toles pallabres y aiciones de Xesucristu. La primer decisión del Espíritu ye retirar al desiertu a Xesús mientres cuarenta díes, onde va ser tentáu en trés causes Lucas. Tamién por inspiración so vuelve a Galilea Lucas onde va tener llugar l'episodiu de la sinagoga de Nazaret.

La rellación ente Xesucristu y l'Espíritu Santu enllargar más allá de la vida d'este, pos l'Espíritu Santu resucita a Cristu. Una vegada resucitáu, los evanxelios narren que Cristu da'l so «Espíritu» a los apóstoles.

Cites bíbliques: Lc 3:16;Lc 3:22;Mt 3:11;Mt 3:16;Mr 1:8;Mr 1:10;Jn 1:32;Jn 1:33;Mt 4:1;Lc 4:1;Lc 4:14;Mr 1:12

Bibliografía. Mateo Secu: op. cit. páxs. 50-53

La tresfiguración

Este ye un exemplu onde, a pesar de nun esistir nenguna mención esplícita al Espíritu Santu, el pasaxe ye interpretáu como tal. La narración bíblica coincide nos evanxelios sinópticos. Pedro, Santiago y Juan acompañen a Xesús de Nazaré hasta'l visu del monte Tabor. Una vegada ellí, la figura de Xesús tresfigúrase, quedando envolubrada nuna aureola resplandorienta. Al so llau, apaecen Moisés y Elías. Entós, una nube envolubrar y oise una voz que diz: «Este ye'l mio fíu amáu, escuchái-y».

En tol pasaxe nun se menta al Espíritu Santu. Sicasí, la Ilesia Ortodoxa interpreta'l pasaxe nun sentíu trinitariu, asumiendo que la voz que s'oi ye la del Padre y la nube que los envolubra, l'Espíritu Santu. La nube sería nesti pasaxe l'Espíritu Santu de forma análoga al palombu nel Bautismu del Xordán. La tresfiguración ye una fiesta bien envalorada na lliturxa ortodoxa como manifestación plena de la trinidá.^[26]

La tresfiguración ye un exemplu d'esperiencia mística.^[27] Espresiones como «la xubida al monte» o «el matrimoniu espiritual» tienen una llongura enraigono que se remonta a los Padres de la Ilesia. La nube» ye otru d'esos símbolos.^[28]

Cites bíbliques: Mt 17:5;Lc 9:34;Mr 9:7

Fórmula bautismal

Cada evanxeliu sinópticu conclúi cola misión evanxélica postrera que Xesús da a los apóstoles. Onde Lucas fala veladamente diciendo: «Vós vais dar testimoniu d'esto» (Lc 24, 48), Marcos apurre un mandatu firme: «Díi per tol mundu y predicái l'evanxeliu a toa criatura» (Mc 16, 15) que Mateo concreta no que se conoz como «la fórmula bautismal»:

«enseñái a toles xentes, bautizándoles nel nome del Padre, del Fíu y del Espíritu Santu» (Mt 28,19)

Esta fórmula tien una importancia capital una y bones se trata d'una enumeración que, siquier n'apariencia, paez oldear el papel del Padre, del Fíu y del Espíritu Santu nel Bautismu. La so importancia nos primeros sieglos del cristianismu queda atestiguada pola so mención esplícita na seición llitúrxica de la Didaké, en concretu en (VII, 1-4). Tres sieglos dempués, esta fórmula va aprovir a los trinitarios d'unu de los sos más sólidos argumentos.

La fórmula trinitaria convivió cola fórmula bautismal cristolóxica. Esta postrera acuñar nel rellatu de la conversión del eunucu d'Etiopía (Fechos). Ye ellí onde se pronuncia la versión más antigua del llamáu símbolu de los Apóstoles.

Yo creo que Xesucristu ye'l Fíu de Dios. (Hch 8,37)

A lo llargo de los sieglos impunxéronse les fórmules trinitaries.

Cites bíbliques: Lc 24:48;Mc 16:15;Mt 28:19

Bibliografía. El símbolu de los apóstoles nel Quasten ; La didaké nel Quasten ; Mateo Secu: op. cit. páxs. 235-239 ; Basilio de Cesárea: op. cit. páxs. 144-145

Día de Pentecostés

El llibru de los Fechos de los Apóstoles Fechos de los apóstoles foi llamáu «l'Evanxeliu del Espíritu Santu» pol so mapa y bayura de cites.^[29] El capítulu 2 rellata l'acontecimientu de Pentecostés:

Nel día de Pentecostés, y tando aconceyaos nun llugar, asocedió de sópitu que se produció un ruiu como del cielu paecíu a un vientu. Apaecieron entós llingües de fueu que se posaron sobre cada unu d'ellos, enllenándose toos del Espíritu Santu. Empezaron a falar en llingües estrañes. (Hch 2, 1-4)

La entrega a los discípulos del Espíritu de Dios» supón que, a partir d'esi momentu, l'Espíritu Santu va emponer les sos pallabres y los sos actos, a lo menos nos momentos capitales.

Hai precedentes de la entrega del Espíritu Santu nos Evanxelios, por casu, nel evanxeliu de Xuan, onde se diz:

Recibíi l'Espíritu Santu. A quién perdonarais los pecaos, van se-yos perdonaos. A quien-y los retener, serán-yos reteníos.

Jn 20, 23

Les numberoses receiciones del Espíritu que se narren nos fechos de los apóstoles son acompañaes polo xeneral de l'alministración del bautismu. Ye frecuente que bautismu y Espíritu lleguen xuntos anque non necesariamente. Na predicación realizada por Felipe en Samaria, esti solu bautiza. Han de venir dempués Pedro y Juan pa infundir l'Espíritu (Hch 8, 12-17). La conversión del centurión Cornelio va asoceder xusto al aviesu: primero va recibise l'Espíritu y depués va alministrase el bautismu.

Cites bíbliques: Hch 1:2;Hch 1:4;Hch 1:8;Hch 1:56;Hch 2;Hch 2:33;Hch 2:38;Hch 4:7;Hch 4:31;Hch 5:1-11;Hch 5:32;Hch 6:5;Hch 6:10;Hch 7:51;Hch 7:55;Hch 8:15-18;Hch 8:29;Hch 8:39;Hch 9:17;Hch 9:31;Hch 10:19;Hch 10:38;Hch 10:44;Hch 11:12;Hch 11:24;Hch 13:1;Hch 13:4;Hch 13:9;Hch 13:52;Hch 15:8;Hch 15:28;Hch 16:6;Hch 16:7;Hch 19:2;Hch 19:6;Hch 20:22-23;Hch 20:28;Hch 21:4;Hch 21:11;...

L'Espíritu Santu y la gentilidad

El capítulu 10 de los fechos de los apóstoles rellata la hestoria del centurión Cornelio. Cornelio foi'l primer cristianu non xudíu en recibir l'Espíritu Santu y ser bautizáu.

Entá taba Pedro diciendo estes pallabres cuando baxó l'Espíritu Santu sobre tolos que lu oyíen, quedando fora de sí los circuncidados de que'l don del Espíritu arramara sobre los xentiles porque-yos oyíen falar en delles llingües y glorificar a Dios.

Hch 10, 44-46

Con independencia de qu'esti episodiu seya históricu, alegóricu o cualesquier otra cosa, sí ye ciertu qu'a partir de ciertu puntu, el cristianismu degoló la esfera d'influencia de la sinagoga xudía y llevó la predicación a los ámbitos paganos. Esta decisión, que'l llibru de los Fechos atribúi a Pedro, foi desenvuelta típicamente por Pablo de Tarsu, quién al traviés de los sos viaxes per Asia y Europa, fundó les primeres comunidaes cristianes non xudíes. Tamién, de resultes d'esto, producióse la separación ya independencia del cristianismu respeuto del xudaísmu.

Cites bíbliques: Hch 13;Hch 14;Hch 15;Hch 16;Hch 17

Bibliografía: Becker, Jünger: op. cit. cap. 5

Les epístoles

A la izquierda, San Pablo por El Greco. A la derecha, un foliu del papiru

{\mathfrak {P}}

⁴⁶, que contién pasaxes correspondientes a la Segunda epístola a los corintios. Esa epístola paulina inclúi la bendición más antigua na qu'apaecen l'amor del Padre, la gracia del Fíu y la comunión del Espíritu Santu.

Les epístoles son un conxuntu d'escritos bíblicos de transición. Contienen les primeres reflexones sobre'l cristianismu y gocien de calter y autoridá apostólicos. D'especial importancia son les epístoles de Pablo de Tarsu que, auténtiques o non, desenvuelven los primeros xermes de la teoloxía cristiana.

La epístola a los romanos contién la principal esposición de la teoloxía paulina y numberoses menciones al Espíritu Santu. Ye unu de los sos principales escritos.

La primer epístola a los corintios contién unes reflexones bien tempranes que van tener una fuerte influencia n'autores posteriores. Los capítulos 2, 12 y 14 son testos clásicos no que al Espíritu Santu refierse.

2 Corintios tien la bendición más antigua na qu'apaecen l'amor del Padre, la gracia del Fíu y la comunión del Espíritu Santu.^[30]

La epístola a los gálates contién la cita sobre los frutos del Espíritu.^[31]

La epístola a los efesios tien una mención sobre l'aición del Espíritu Santu como un sellu^[32] y una alvertencia pa nun atristayar al Espíritu Santu de Dios».^[6]

La epístola a los filipenses referir al Espíritu Santu como «Espíritu de Dios»^[33] y fala de la donación del Espíritu de Xesucristu».^[34] Tamién fala d'aquellos que reciben «dalguna comunicación del Espíritu».^[35]

1 Timoteo tien un par de menciones.^[36]

2 Timoteo menta al Espíritu Santu en rellación coles virtúes cristianes.^[37]

Tito tien una referencia a la rexeneración pol Espíritu Santu.^[38]

La epístola a Filemón nun tien menciones. La epístola a los colosenses tien una mención menor aisllada.^[39]

Epístola a los hebreos Hebreos, por tratase d'una epístola empobinada a una comunidá próxima al xudaísmu, pon con frecuencia por testigu al Espíritu Santu. El capítulu primeru alderique la cuestión de si Cristu ye cimera a los ánxeles.

La primer epístola de Pedro menta que la resurreición de Cristu ye obra del Espíritu.^[40] La segunda epístola de Pedro reafita'l calter proféticu del Espíritu Santu.^[41]

La primer y segunda epístola de Juan contienen delles fórmules qu'esclúin al Espíritu Santu.^[42] Diz n'otru puntu que Cristu «..dionos del so Espíritu».^[43] Coles mesmes, l'Espíritu da testimoniu porque «l'Espíritu ye la verdá».^[44] Nada menta la tercer epístola de Juan, bien sucinta ella.

La epístola de Judas tien un senciellu encamientu d'orar nel Espíritu Santu.^[45]

L'Espíritu Santu nel xudaísmu

Na teoloxía xudía, l'Espíritu Santu ye mentáu como «Ruaj Hakodesh», espresión que puede traducise como l'aliendu de Dios» o «Espíritu de Dios». Dichu Espíritu ye una personificación del poder creador y vital divín al traviés del cual Dios participa na creación y opera sobre ella. Nunca se trata de daqué autónomu ya independiente, que tenga voluntá propia, sinón d'una cualidá de Dios, a la manera que la guapura o la sabiduría d'una persona opera y actúa como fuercia efectivo, ensin que puedan dixebrase sicasí del so portador. En cuantes que aliendu, puede dicise figuradamente que «fala». En cuantes que fuercia creador y vivificante, puede dicise que «crea» y «caltién creáu» el mundu.

Tal como se mentó enantes, otru aspeutu de la so «economía» ye la de dirixir a reis y profetes. Por él, los reis son unxíos y capacitaos pa gobernar. Por él, los profetes son inspiraos y comuniquen el mensaxe de Dios. Puesto que l'Espíritu Santu conocer tou, atribúyese-y el don de profecía. Coles mesmes ye'l vehículu de la revelación. Arriendes d'ello, l'Espíritu Santu ye l'inspirador de la Biblia hebrea.

L'Espíritu Santu, cuando habita nuna persona, la purifica alzando la so condición moral. Nesti sentíu, la persona ye «santificada» pola so aición. Coles mesmes, puede perdelo por causa de la so debilidá.

Bibliografía: Rodríguez Carmona: op. cit. páxs. 347-351

La frase en Idioma hebréu Ruaj hai-Kodesh (escritu n'alefbeth: רוח הקודש ,n'español pronunciáu: Ruaj hai Kodesh n'inglés aproximao como :Ruah (h)a Kodesh); siendo la pallabra Ruaj o Ruah equivalente a Espíritu, Hai al artículu español El y Kodesh l'axetivu que significa -en sentíu positivu- Santu o Sagráu], "espíritu santu" y tamién trescritu ruaḥ hai-qodesh) ye un términu usáu na Biblia hebrea (el Tanak) y los escritos xudíos pa referise al espíritu de YHWH (רוח יהוה). Lliteralmente significa "l'Espíritu de Santidá" o "l'espíritu del llugar santu". Los términos hebreos ruaḥ qodshəka, "el to santu espíritu" (רוּחַ קָדְשְׁךָ) y qodshō ruaḥ, "el so espíritu santu" (רוּחַ קָדְשׁ֑וֹ) tamién se producen (cuando s'añedir un sufixu posesivu al artículu definíu). L'en el xudaísmu polo xeneral, referir al aspeutu divín de la profecía y la sabiduría (חכמה jojmá) que'l so resultáu ye la conciencia o דעת daath (la principal riqueza que Dios donó al humanu). Tamién se refier a encomalo divina, la calidá, y la influyencia santa de Dios, l'universu o sobre les sos criatures, en determinaos contestos.^[46]^[47]

L'Espíritu Santu na teoloxía cristiana

En contra de lo que pudiera suponese, esta cuestión nun foi un meru discutiniu ente especialistes. Un autor del sieglu IV, Gregorio de Nacianzo, comentaba al respeutu:

En Constantinopla, si entrabes nuna masera pa mercar un pan, el panaderu, en cuenta de dicivos el preciu, poner a argumentar que'l Padre ye mayor que'l Fíu; el cambista aldericaba del Niciáu y del Eternu en cuenta de cuntate'l dineru; y si queríes tomar un bañu, ¡el bañero te aseguraba que'l Fíu vien de la nada!.^[48]

Esta situación puede dar idea del ambiente tan distinto y de la importancia qu'esta cuestión tuvo pa propios y estraños.

Contestu históricu

El cristianismu nació nel senu de la relixón xudía y estendióse pela zona d'influencia del Imperiu romanu. Estos dos términos condicionen la so teoloxía. Per una parte, heredó del xudaísmu un fuerte sentimientu monoteísta, que podría traducise nuna formulación: «Esiste un únicu Dios y, esi Dios, ye creador de toles coses». La so espansión, sicasí, producir nuna redolada marcada pola proliferación de relixones politeístes y sistemes filosóficos, frente a los que'l cristianismu tuvo que definise y estremase. Los trés sieglos que van dende l'empiezu de la predicación cristiana hasta la so institución como relixón del imperiu pueden interpretase como la forxa lento y paulatino d'una teoloxía qu'esploró toles variantes dexaes poles sos fontes teolóxiques y que foi decidiendo, casu a casu, lo que, a xuiciu d'aquelles comunidaes, taba d'acordies col sentimientu cristianu. La enllargada tensión ente ortodoxa y heterodoxa foi'l mecanismu selectivu que, nel sieglu IV, dio llugar a la concreción de fórmules concises, los símbolos o credos, que güei conocemos como la base teolóxica, más o menos estable y mayoritaria, de la relixón cristiana. Al llau de dicha ortodoxa, que tamién presenta los sos matices ente les principales denominaciones cristianes (católicos, ortodoxos y protestantes), subsisten lo que ye güei comunidaes cristianes afincaes en dalguna d'aquelles heterodoxes o nuevos movimientos relixosos que reediten dalgunes d'elles.

Bibliografía. Quasten: Patroloxía I y II ; Trevijano Ramón: Patroloxía

Interpretación modalista

Nes Escritures Hebrees, llamaes tamién Antiguu Testamentu polos cristianos, hai referencies al Espíritu Santu (el de Yavé) Sal 51:11 Joe 2:28,29 onde se diz que daquién puede enllenase de Espíritu Santu, qu'este puede venir sobre la persona y envolubrala Ex 31:3 Jue 3:10 Jue 6:34, que parte del Espíritu Santu de Dios puede quitáse-y a daquién y dar a otra persona Nú 11:17,25, y que'l Espíritu Santu puede actuar en daquién y facultalo pa faer obres sobrehumanes Jue 14:6 1Sa 10:6.

Toes estes declaraciones enzancaben la concepción de tal espíritu como una persona yá que nun resulta razonable dar parte d'una persona a otra. Amás, nun esisten pruebes de que los xudíos fieles consideraren al Espíritu Santu como una persona igual al Padre cuando Xesús tuvo na tierra. Nun adoraben nengún Espíritu Santu. Más bien adoraben namái a Jehová o Yavé.

La teoloxía modalista, defendida principalmente por Sabelio (y llamada de cutiu por ello sabelianismo), afirma que nun hai distinción ente les persones divines, y por tanto'l Padre, el Fíu y l'Espíritu Santu son una única entidá, Dios, que se manifiesta de diverses maneres (modalidaes). Por tanto, según esta teoloxía, l'Espíritu Santu nun ye más qu'una manera d'espresar l'aición de Dios mesmu nel mundu. Asina, Sabelio quería esclariar la rellación ente Padre, Fíu y Espíritu Santu ensin contradicir l'estrictu monoteísmu xudíu.

Interpretación arriana

Na biblia apaecen entidaes sobrenaturales qu'intervienen nos acontecimientos históricos. Nella, acútase'l términu ánxeles pa referise a aquellos seres que se topen n'harmonía con Dios y el de demonios pa los que tán n'oposición. Na teoloxía cristiana, toos estos seres, a pesar de la so elevada o degradada dignidá comparten col home y el restu de los seres naturales la so condición de «criatures», términu qu'alude al so calter de seres creaos, de seres qu'empiecen la so esistencia nun ciertu momentu del tiempu y antes del cual nun esistíen. Dichu empiezu ontolóxicu pue ser bien remotu, verdaderamente, pero esa apreciación cuantitativa pierde la so importancia frente a la manera intemporal d'esistencia que se-y atribúi a Dios. Lo carauterístico de Dios sería una cualidá dual. Per una parte, la de ser un principiu increado, eternu, y, por otru, un principiu creador d'otros seres. Santu Tomás espresar, diciendo: «Dios ye aquel en quien ser y esistir nun tán separaos».^[49]

Una distinción temprana, común a la teoloxía xudía y a la cristiana foi'l refugu del cultu a los ánxeles, por consideralo una forma d'idolatría. Anque los templos cristianos y la so lliturxa abonden en muestres d'allabancia y reverencia a los ánxeles, dambes teoloxíes consideren que'l cultu débese namái a Dios.

El arrianismu consiste en considerar al Fíu como la primera y más escelsa de les criatures o, dichu d'otra forma, como'l primeru de los ánxeles. El dilema que plantega l'arrianismu ye, por tanto, si'l fíu ye creáu o niciáu. Dambos términos espresen una procedencia del principiu Padre creador, pero nun casu dicha procedencia produzse somorguiada na esistencia temporal y nel otru non. La criatura supón que'l tiempu empezó. Non asina nel otru casu onde la procedencia realizar nun estáu que la lliturxa y la lliteratura cristianes describieron cola fórmula: «antes de tolos sieglos». Dichu tao atemporal sería previu a la creación mesma del tiempu.

L'enfrentamientu ente les tesis arrianistas y les encarnacionistas desenvolver a lo llargo del sieglu IV. Primeramente'l Conceyu de Nicea (325) adoptó un credo encarnacionista pero más tarde el sínodu de Rimini-Seleucia (359) decantar por un credo arrianu y l'emperador Constancio II fixo oficiales les sos tesis. L'arrianismu arrobinar a los pueblos xermánicos, ente los qu'espolletó hasta'l sieglu VI. Sicasí, nel Imperiu l'arrianismu foi perdiendo adeptos en favor de les tesis trinitaries y terminó siendo proscritu pol Conceyu de Constantinopla (381).^[50]

Una vegada ganáu l'arrianismu nel Imperiu, l'alderique centrar na segunda parte de la cuestión, que taba implícita y a la espera de que se resolviera la primera. Esa segunda cuestión consistía en pescudar con cuidu de qué naturaleza yera l'Espíritu Santu y cuál yera la dignidá que se-y debía. La teoloxía xudía tresmitía una interpretación del tipu «fuercia divina», pero la tradición lucana y llitúrxica suxeríen cierta divinidá del Espíritu. Yera obviu pa los Padres de la Ilesia que si l'arrianismu yera ciertu y el Fíu yera la primer criatura, al Espíritu Santu nun-y quedaba más remediu que ser cualidá divina, como afirmaba'l modalismo o, como muncho, segunda criatura o segundu ánxel. Al imponese les tesis encarnacionistas y por tanto resuelta'l discutiniu del Fíu en favor de la so divinidá, quedaron expeditas los cuatro interpretaciones mentaes al empiezu del artículu. La interpretación arriana, referida al Espíritu Santu en cuenta de al Fíu, desamarrar na segunda metá del sieglu IV y los sos partidarios fueron denominaos polos sos adversarios «pneumatómacos», los que «maten al Espíritu».

Bibliografía: Mateo Secu: op. cit. cap 4 ; Trevijano, Ramón: op. cit. páxs. 189-200; Arriu nel Quasten; Gregorio Nacianceno: op. cit. 5º discursu teolóxicu;

Interpretación triteísta

El triteísmo ye esautamente un politeísmu de tres dioses. Sobrentiéndese que nun valen tres dioses cualesquier sinón que tienen de ser los de más altu rangu y los responsables, a última hora, de la creación del mundu. Triteísmo y trinidá son dos términos teolóxicos bien precisos que suelen seya comoquier confundise. Brahmā, Shivá y Visnú son los dioses d'un sistema triteísta, pero nun formen una trinidá. La diferencia ye que nel sistema triteísta hai tres naturaleces bien distintes y nel trinitarismo hai trés persones. D'ende que'l triteísmo seya consideráu como una forma de politeísmu, pero'l trinitarismo non. El triteísmo apaeció na Ilesia nel sieglu III, en dellos autores que les sos doctrines la Ilesia refugó.

Bibliografía: El triteísmo na GER ; 5º párrafu

Interpretación trinitaria

*Santísima Trinidá* d'Andrei Rubliov (Galería Tretyakov, Moscú).

El dogma trinitariu foi fitu mayormente nel sieglu IV por Atanasio y los Padres Capadocios arriendes del discutiniu arriano. Dicha discutiniu foi'l motor d'una profundización sobre la naturaleza de la divinidá, a partir de les fontes teolóxiques cristianes y la tradición de les comunidaes. El dogma trinitariu quería, per una parte, dar respuesta a les dificultaes plantegaes y, por otra y n'igual midida, protexer el cristianismu contra tres tendencies que, d'acordies colos Padres, amenaciaben al cristianismu.

El primer enclín yera'l monoteísmu xudíu. La noción de Dios fechu home, Dios muertu y Dios resucitáu yera de partida incompatible con dichu monoteísmu, de marcáu calter patriarcal. Los intentos por conciliar dambes visiones traducir en diverses variantes teolóxiques que rebaxaben la dignidá de Xesucristu, considerándolo un home bien evolucionáu (ebionismo) o un ánxel escelsu (arrianismu). Esti acabamientu de la dignidá del Fíu y, como amestadura, de la del Espíritu Santu, ye'l primer enclín que quixo evitase.

El segundu enclín que quixo sortease foi'l politeísmu paganu, habitual nes relixones caldees, exipcia y grecorromana. Dende los sos empiezos, el cristianismu quedó espuestu a l'acusación de politeísmu per parte de los círculos xudíos por cuenta de la afirmación de qu'esiste un Dios Padre, un Dios Fíu y un Dios Espíritu Santu. Refutar tal acusación yera una prioridá pa los Padres.

El tercer enclín foi la escesiva intelectualización del cristianismu de resultes del so contautu cola filosofía griega. Entender o desentrañar el misteriu divín significara subordinar a Dios a la razón, daqué inaceptable pal sentíu teolóxicu de los Padres.

Con esti fin, la formulación del dogma trinitariu foi realizáu utilizando dos términos provenientes de la filosofía griega, a los que se dio un significáu teolóxicu bien precisu. Dichos términos fueron «ousía» (naturaleza o sustancia) y «hipóstasis» (persona). De forma bien senciella podría dicise que «ousía» alude a lo xeneral y «hipóstasis» a lo particular. Si tratárase, por casu, de caballos, la «ousía» del caballu sería más o menos la esencia, la idea o la especie caballu, ente que los sos «hipóstasis» seríen cada unu de los exemplares de caballu qu'esiste. Si tratar d'homes, la «ousía» del home sería lo que güei s'entiende por humanidá», ente que les «hipóstasis» seríen caúna de les persones o individuos.

Ye importante notar qu'estos términos fueron formulaos nuna dómina que tenía otru contestu intelectual. Anguaño, la humanidá o'l xéneru caballu son astraiciones intelectuales carentes de realidá. Lo real, sicasí, ye la persona cola que se fala o'l caballu que se ve. Esti allugamientu vital oldea fuertemente col platonismu pal que les idees yeren la verdadera realidá y los exemplares, la so solombra.

Ente estos dos postures estremes, los Padres de la Ilesia escoyeron un puntu entemediu, atribuyendo plena realidá a la idea y al exemplar, a la ousía y a la hipóstasis. La realidá de la humanidá quedó reflexada nel términu «Ilesia». La Ilesia» yera la comunidá en Cristu» y representaba esi venceyu esencial interior qu'unificaba la diversidá de comunidaes y persones. D'ende que, cola mayor naturalidá, falar d'ella como única y católica (universal). Nesti sentíu, la Ilesia, amás d'una institución, yera una realidá espiritual intanxible pero efectiva. Per otru llau, en rellación col pecáu orixinal, entendíase dichu pecáu como una corrupción de la «ousía» o naturaleza humana, heredada dempués por tolos sos exemplares, les distintes persones. Esta noción modeló la soterioloxía cristiana de la siguiente manera. Nun importa qué virtuosa fora una persona. Felicidad persona nun podía salvase mientres la naturaleza humana nun quedara redimida o lliberada de la so falla, quiebra, pecáu o corrupción, lo cual yera inasequible a les persones y solo posible a Dios. Per mediu de Cristu, Dios restitúi a la naturaleza humana la so dignidá espiritual faciendo posible, agora sí, que cada persona, por un esfuerciu personal, se salve. Nesti trabayu personal ye onde, según los Padres, intervién de manera decisiva l'Espíritu Santu.

Los Padres traspusieron los términos «ousía» y «hipóstasis» a la divinidá afirmando, qu'esiste una única ousía, naturaleza o esencia divina, pero trés persones o hipóstasis: el Padre, el Fíu y l'Espíritu Santu. Diches persones yeren «consustanciales» o «de la mesma naturaleza» (homoousios), de cuenta que, na so esencia, yeren el mesmu y únicu Dios. Otra manera, como persones o hipóstasis yeren distintes y estremables, d'una parte pola so economía»^[51] y, d'otra, por trés cualidaes intrínseques: «ser ingénito» (el Padre), «ser niciáu» (el Fíu) y «proceder del Padre» (l'Espíritu Santu).

L'afirmación d'una única «ousía» o esencia divina dexó evitar el politeísmu triteísta. D'ende que'l cristianismu considérese una relixón monoteísta. La esistencia de trés persones divines dexó sortear el monoteísmu xudíu y afirmar la plena divinidá del Fíu y del Espíritu Santu. La idea de trés persones divines nuna sola naturaleza, pola so mesma esencia contradictoria, blindó'l misteriu divín contra la especulación filosófica.

Nel pensamientu teolóxicu sobre la Trinidá, l'aición del Fíu y del Espíritu Santu son indixebrables y complementaries. El Fíu dirixe la so obra escontra lo xeneral del home, al so «ousía», ente que l'Espíritu Santu obra sobre cada persona en particular. Cristu empresta la so persona divina a la naturaleza humana, faciéndose «cabeza de la Ilesia». L'Espíritu Santu empresta la so naturaleza divina a cada persona humana, divinizándola al traviés de la comunicación de dones sobrenaturales.

Interpretación unitarista

La teoloxía unitaria clásica basar nel refugu del dogma de la Trinidá. Anque dalgunos de los pioneros del Unitarismu, como Miguel Servet, defendíen una interpretación modalista de la divinidá cristiana, a partir de Fausto Socino va imponiéndose la concepción de que Dios ye una única persona, el Padre, polo que nin el Fíu nin l'Espíritu Santu pueden considerase entidaes divines nin modalidaes de Dios. Asina, l'Espíritu Santu ye interpretáu nel Catecismu Racoviano (1605) como'l poder de Dios (Cap. VI, seición V), procedente de Dios, y nun Dios mesmu. Esta enseñanza caltúvose nes Ilesies unitaries d'Europa Central,^[52] ente que l'Asociación Unitaria Universalista d'Estaos Xuníos da llibertá a los sos miembros en cuestiones teolóxiques.

L'Espíritu Santu na teoloxía mística

Una de les cañes tradicionales de la teoloxía cristiana ye la teoloxía mística. Nella, trátense aquellos aspeutos de la teoloxía que tienen que ver col perfeccionamiento y la deificación del home, entendiendo por deificación la so restitución a la dignidá espiritual perdida a raigañu del pecáu orixinal. Na mística cristiana, la deificación ye l'acercamientu ente dos términos, si non contrarios, a lo menos bien alloñaos ente sigo, como son la naturaleza humana y la divina. L'home tien de percorrer la parte del camín que ta na so mano percorrer y que consiste en purificar l'alma («vía purgativa»). Los distintos exercicios espirituales de meditación cristiana y la vida monástica polo xeneral aproven de téuniques y medios pa realizar dicha purgación. Del llau divín apróvense dos ayudes pa completar el camín, que son el Fíu y l'Espíritu Santu. La obra del Fíu, al traviés de la so encarnación, muerte y resurreición restitúi la naturaleza humana a la so dignidá orixinal, dirixendo la so aición (la so economía) a la humanidá en xunto y, non tantu, a cada persona individual. Puede dicise que'l Fíu asume como propiu l'arquetipu de la humanidá y faise modelu d'imitación pa tou home. Sobre la obra del Fíu y, solo porque dicha obra cumplir, puede actuar en plenitú l'Espíritu Santu. La so aición complementa la del Fíu porque se dirixe a cada persona individual y, non tantu, a la humanidá polo xeneral. La obra conxunta del Fíu y del Espíritu ye la que, como actu de gracia, dexa la deificación. Recibir l'Espíritu Santu al traviés del bautismu, nel contestu de la teoloxía mística, ye pasar de la vía purgativa a la vía iluminativa», ascensu que va ser completáu cola ulterior deificación o «vía unitiva». Nel momentu del llume, y per mediu del Espíritu, l'home recibe dones espirituales diversos. El siguiente pasaxe ta estrayíu de la obra de Basilio, unu de los trés Padres Capadocios.

La rellación del Espíritu cola alma nun ye cercanía [...] sinón alloñamientu de les pasiones, que más tarde atacaron a l'alma pol so amor a la carne y quitáronlo de la intimidá con Dios. Solamente va averase al Paráclito si se purifica de la malicia qu'adquirió pola maldá, y si llevantar hasta la guapura de la naturaleza y si restitúi a esa imaxe real la so forma primixenia al traviés de la purificación. Pos aquel, como un sol, prindáu por una mirada purificada, te amuesa en sí mesmu la imaxe de lo invisible. Na bonaventurada contemplación de la imaxe vas ver la inefable guapura del arquetipu. Por Él (recibimos) la elevación de los corazones, l'asistencia de los enfermos, la perfeición de los proficientes.^[53]
Este allumaba a los purificaos de toda mancha y pola mesma comunión con él volver espirituales. Y como (les partes) brilloses y diáfanas de los cuerpos, al caye-yos un rayu de lluz vuélvense resplandorientes y espublicen otra rellumada pro sí mesmes, asina les almes que lleven al Espíritu, allumaes pol Espíritu, elles mesmes faen espirituales y emiten la gracia pa los demás. Poro, la conocencia previa de les coses por venir, la ciencia de los misterios, la perceición de les coses ocultes, el repartu de los carismes, la ciudadanía celestial, la danza coral colos ánxeles, el gozu ensin fin, la permanencia en Dios, la semeyanza con Dios, la excelencia de les coses deseyaes, (la) vuelven dios.

Basilio de Cesarea. L'Espíritu Santu cap IX parr. 23.^[54]

Bibliografía. Lossky: op. cit. ; Teófilo Martín: op. cit. páxs. 196-200 ; Basilio de Cesárea: op. cit. 143-144

Historia de la pneumatoloxía

La hestoria de la pneumatoloxía nun tien unes fronteres definíes. Puede dicise qu'empieza cola formación de les primeres comunidaes cristianes y la redaición de los evanxelios nel sieglu I. Yá entós quedó plantegada de forma latente la cuestión. El sieglu II zarapicó con ella pero nun lu afondó porque tenía'l problema más acuciosu de defendese de les persecuciones. El sieglu III esploró'l problema y plantegar de forma teórica. El sieglu IV llevó esos planteamientos hasta'l final y produció un grupu d'heterodoxes bien conocíes y persistentes como fueron el arrianismu y la so consecuencia lóxica, el movimientu «pneumatómaco» o macedoniano. La cuestión quedó resuelta nos conceyos de Nicea y Constantinopla en favor de la tesis trinitaria.

Dende'l sieglu IV hasta'l sieglu XVI, la pneumatoloxía quedó absorbida como una parte de la trinitoloxía.^[55] El discutiniu nesos sieglos centrar en definir les rellaciones ente'l Padre, el Fíu y l'Espíritu Santu. La teoloxía occidental o llatina afondó nesa llinia asumiendo la tesis del «Filioque». Esti cambéu del credo niceno nun foi aceptada n'oriente, lo que se tradució nuna dixebra ente les actuales Ilesia Católica y Ilesia Ortodoxa. Ye lo que se conoz como Cisma d'Oriente y Occidente que perdura hasta los nuesos díes. Dambes ilesies declarar por tanto trinitaries, anque difieran nel matiz «Filioque».

Nel sieglu XVI y nel occidente centroeuropéu, naz el cristianismu protestante. Dende esi momentu y hasta'l sieglu XX formaron ensame de nueves ilesies que revisaron unos o otros aspeutos de la teoloxía cristiana. El cuerpu xeneral de les ilesies protestantes sostuvo la tesis trinitaria anque dalgunes d'elles retomaron les tesis modalistas, les arrianes y les triteístas. Tou ello y los intentos por averar les tesis católicu y ortodoxu caltienen viva esta cuestión.

Esbozu d'una pneumatoloxía naciente (sieglu II)

Los teólogos del sieglu II nun s'esmolecieron demasiáu por esta cuestión. Los autores apostólicos taben más pendientes de la organización de les ilesies y de les persecuciones. Hai qu'esperar a mediaos d'esi sieglu p'atopar les primeres reflexones no que fai a l'apologética cristiana.

Clemente de Roma ye unu de los padres apostólicos. Na primer epístola tien fórmules cristolóxiques^[56]^[57] y trinitaries.^[58]^[59]

Ignacio de Antioquía (m~110) escribió siete cartes a les comunidaes cristianes. Afirma explícitamente la divinidá del Fíu^[60]^[61] que «taba xunto al Padre antes de tolos sieglos». Alrodiu de la divinidá del Espíritu Santu nun esiste allugamientu esplícitu. Tien fórmules trinitaries^[62]^[63] y cristolóxiques.^[64]^[65] Tien tamién una confesión personal alrodiu de una revelación del Espíritu Santu.^[66]

Policarpo de Esmirna tampoco menta nada sobre l'Espíritu Santu. Estrema ente Dios y Xesús utilizando la fórmula «Dios y Padre del nuesu señor Xesucristu» (Flp XII,2), que tamién apaez en Efesios.

Papías de Hierápolis vivió nos años que siguieron a la muerte de los apóstoles de Xesucristu. Yera compañeru de Policarpo, del que se diz que foi discípulu del apóstol Juan. Papías escribió cinco libros pero la so obra sumió. Citar Ireneo de Lyon, del sieglu II y Eusebio de Cesarea, del sieglu IV. El fechu ye qu'entá se lleía la so obra nel sieglu IX. Anguaño solo queden fragmentos de los sos escritos, nos cualos nun diz nada del Espíritu santu.^[67]

El Pastor de Hermas paez concebir al Espíritu Santu nel sentíu del antiguu xudaísmu como un Espíritu de Dios. La so cristoloxía nunca utiliza espresiones como «Xesús» o «Cristu» y sí ciertes designaciones angelológicas: «Ánxel Santísimu», «Ánxel Gloriosu», «Miguel», etc.^[68]

Justino ufierta afirmaciones que paecen identificar al «pneuma» col «logos» anque acepta la fórmula trinitaria pa la celebración del bautismu.

Atenágoras d'Atenes evita'l subordinacionismo d'otros apologetas griegos. Tien una definición de la trinidá sorprendente pa la dómina.^[69]

Teófilo de Antioquía, sestu obispu de Antioquía ye'l primeru n'usar la espresión «trinidá» (trias).^[70]

Desarrollu de la pneumatoloxía (sieglu III)

A la fin del sieglu II y entamos del III les reflexones de los Padres de la Ilesia alrodiu de la fórmula bautismal qu'apaez en Mt 28 19-20 y la idea de la preesistencia de Cristu que Pablo afirma nos himnos cristolóxicos, llevaron a una creciente especulación avera del Espíritu Santu.

Tertulianu usa espresiones como «el tercer nome de la divinidá» o «terceru per rellación con Dios Padre y con Dios Fíu» (cf. Adversus Prax. 30 5) o tamién «fuercia vicaria del Fíu» (De praescr. haeret. 13 5). Define al Espíritu Santu como quien nos amuesa a Dios, fonte de toa revelación y les rellaciones ente'l Padre, el Fíu y l'Espíritu Santu como un tipu d'unión que nun ye identificación sinón más bien como les del raigañu, el tueru y el frutu d'un árbol y otres comparances asemeyaes (cf. Adv. Prax. 8 7). Él tamién acuñó la fórmula «trés personae, una substantia» (Adv. Prax. 8 9). Por tou ello, ye presentáu como unu de los primeros teóricos de la Trinidá (al paecer, la espresión «trinitas» en llatín ye usada primero por él anque yá esistía'l so correspondiente griegu «trias» usada por Teófilo de Antioquía en Ad. Autu. II 15 magar nesta trias, identificar al Espíritu Santu cola sabiduría). La so posición podría ser considerada como subordinacionista yá que entá cuando reconoz la divinidá de los trés persones, defende una cierta xerarquía ente elles. Vease, por casu, la siguiente cita:

«Nun tenemos de suponer qu'haya dalgún otru ser amás de Dios que nun seya niciáu nin creáu [...] ¿Como pue ser que daqué, sacante'l Padre, seya más vieyu, y por causa de esto más noble,que'l Fíu de Dios, la Pallabra unigénita y primoxénita? [...] Esi [Dios] que nun riquir un Facedor pa da-y esistencia,va tar muncho más alzáu en categoría qu'esi [el Fíu] que tuvo un autor que lu traxo a la esistencia» The Ante-Nicene Fathers, tomu III.

Hipólito de Roma afirma una concepción asemeyada del Espíritu Santu: ye la fonte de la conocencia de Dios y ye Aquel que ta en tou (cf. C. Noet. 12).

Sicasí, a Oríxenes débese una reflexón más amplia y sistemática sobre l'Espíritu Santu. Los problemes que s'aldericaben nesi entós teníen que ver col ser o non xeneráu del Espíritu Santu o si tratábase o non d'una sustancia. Oríxenes concibe la Trinidá como un tríu de círculos concéntricos, onde l'Espíritu Santu ye'l más pequeñu ya interior y que, afirma, tien dominiu sobre les realidaes espirituales (cf. De Princip. I 5 7) y realiza la so santificación (cf. De princ. praef. 3; I 1 3; 3 4; 5; 7; II 7 2; 11 5; IV 3 14). Llapada al Padre, al Fíu y al Espíritu Santu, «hipóstasis intelectuales» subsistentes de por sí (De Princ. I 1 3) siendo l'Espíritu Santu aniciáu per mediu del Fíu (In Joan. 2 10 70 a 12 90) y una realidá inferior tocantes a la so rellación con aquello de lo que procede (De Princ. I 3 5).

Novaciano, na so obra «De Trinitate» afirma que ye l'Espíritu Santu quien da dones a la so Ilesia p'afatala y perfeccionala sobre toles coses y en tou. Y afirma el so calter personal: «Ye Él quien –so forma de palombu– vieno y posóse sobre'l Señor dempués del so bautismu, habitando plena y totalmente solu n'Él, ensin llimitaciones, y depués foi espacháu y unviáu sobreabundantemente, de manera qu'otros pudieren recibir un fluxu de gracies» (De Trin. XXIX). Sicasí, la rellación ente les persones divines ta carauterizada por delles categoríes:

«Él diz 'una' cosa, entiendan los herexes qu'Él nun dixo 'una' persona. Porque 'unu' puestu en neutru da a entender la concordia social, non la unidá personal. [...] Amás, el que se diga 'unu' referir a alcuerdu, y a identidá de xuiciu, y a la mesma rellación cariñosa, pos, lóxicamente, el Padre y el Fíu son unu n'alcuerdu, n'amor y en ciñu». De Trinitate, cap. 27.

Estos teólogos fornieren n'ocasiones al Padre col Fíu y n'otres paecen afirmar una cierta subordinación del Fíu con al respeutive de Dios Padre. Y nengunu d'ellos afirmó que l'Espíritu Santu fuera igual al Padre o al Fíu. Oríxenes declara que'l Fíu de Dios ye «primoxénitu [...] de tola creación» y que les Escritures «saben d'Él que ye más vieyu que toles criatures».

Del conceyu de Nicea al de Constantinopla

El conceyu de Nicea

Les fórmules utilizaes por Orixe pa describir la Trinidá y el papel del Espíritu Santu xeneraron grandes discutinios, máxime porque los sos discípulos fueron esaxerando la so posición. Les crítiques veníen de quien consideraben que tal creencia de los círculos diba contra'l monoteísmu, pero tamién de quien identificaben al Espíritu Santu col Fíu o cola gracia o con una criatura (cf. Eusebio, De. Eccl. Theol. 3 6). El primer conceyu de Nicea, que buscaba esaminar les tesis d'Arriu y por tanto ocupar de la tema de la divinidá de Xesús de Nazaré, pronuncióse finalmente contra este y foi la base d'un estensu desenvolvimientu de la cristoloxía. El conceyu nun trató sobre la divinidá del Espíritu Santu pero l'esquema del credo niceno indica yá una cierta igualdá pos el testu afirma: πιστευομεν εις ενα Θεον, πατερα παντοκρατορα [...] εις ενα κυριον Ιησουν Χριστον [...] εις το αγιον πνευμα (Creemos nun Dios, Padre toupoderosu... nun Señor Xesucristu... nel Espíritu Santu). Hubo qu'esperar hasta l'añu 360 –inda en plenes disputes colos arrianos– por que les conclusiones arrianes aplicar a la pneumatoloxía. Quien menta esti fechu, ye Atanasio (cf. Epist. ad Seraph. I 1).

Tantu Cirilo de Xerusalén como Dídimo el Ciegu trataron del Espíritu Santu nes sos obres pero dende un puntu de vista pastoral o espiritual, ensin querer faer teoloxía.

Van Ser Atanasio y los trés mayores padres capadocios (Basilio el Grande, Gregorio de Nacianzo y Gregorio de Nisa) quien van encetar un estudiu fondo y detallao del Espíritu Santu dende'l puntu de vista teolóxicu.

Atanasio ataca a quien interpreten los testos pneumatológicos en sentíu figuráu», afirmando que la realidá del Espíritu Santu hai de ser considerada dientro de la Trinidá, con un sentíu de movimientu circular que llama «perijóresis» (en llatín «circuminsessio intratrinitaria») y consubstancial al Padre y al Fíu.

Arrianos y pneumatómacos

El desenvolvimientu natural del pensamientu arriano desaguó na negación per parte de los siguidores d'Arriu de la divinidá del Espíritu Santu. Anque primeramente la disputa foi solo cristolóxica, hacia l'añu 360 dalgunos empezaron a afirmar que l'Espíritu Santu yera «non solo una criatura, sinón unu de los espíritus que sirven [a Dios], y que nun s'estrema de los ánxeles sinón solo por grau» (esto escribió Atanasio refiriéndose a los que llamó «tropistas» na so carta a Serapión, obispu de Thmuis, Exiptu; vease Ad. Serap. I 1). Al paecer, en Constantinopla, a partir del añu 360, estos arrianos empezaron a ser conocíos col nome de pneumatómacos. Nel añu 367 xunir a los «homousianos»^[71] y tomaron por líder a Eustacio de Sebaste.

Mientres el conceyu de Calcedonia, los principales pneumatómacos yeren Eleusio de Cízico, Marcianu de Lampsaco y Maratonio de Nicomedia (que dio nome a los maratonianos). Les disputes volviéronse intenses y violentes debíu a la crecedera de los grupos de pneumatómacos yá que teníen grupos de monxos qu'atraíen munchos siguidores pola so austeridá. Dende l'añu 373 hai una cadena cuasi ininterrumpida d'escritos contrarios a esta doctrina: Basilio na so obra sobre l'Espíritu Santu, la carta de Anfiloquio de Iconio, el «Panarion» d'Epifanio de Salamis, los «Anatematismos» del Papa Dámaso. Sicasí, la doctrina pneumatómaca siguía faciendo prosélitos inclusive en Constantinopla polo que Gregorio de Nacianzo usó los sos Discursos teolóxicos» pa intentar una confutación definitiva (vease, por casu, el capítulu V númberu 5).

El Conceyu de Constantinopla anatematizó nel so primer canon a los semi-arrianos o pneumatómacos: «Nun hai de ser violada la fe de los 318 padres que s'axuntaron en Nicea de Bitinia; más bien, esta hai de caltenese firme y estable, y haise de anatematizar toa herexía, y especialmente la de los eunomianos, anomianos, arrianos, eudoxianos, macedonianos y de los pneumatómacos, y de los sabelianos, y marcelianos, y fotinianos y apolinarianos» (Dz 85).

A pesar de la condena formal del conceyu, los pneumatómacos siguieron creciendo y gociaron de cierta llibertá de cultu (cf. Sócrates, Historia de la Ilesia V 20). Por ello, Dídimo d'Alexandría atacó-yos nel llibru II del so «De Trinitate». Escontra fines del sieglu IV, los pneumatómacos inda tuvieron disputes con Teodoro de Mopsuestia y hacia l'añu 48 Nestorio llogró del emperador midíes represives (yá que teníen una ilesia inclusive en Constantinopla) qu'obligaron a munchos a pasar al credo nicenoconstantinopolitano. Nun hai noticies históriques de los pneumatómacos tres estes lleis.

Los padres capadocios

Basilio el Grande escribió nel añu 376 un tratáu sobre l'Espíritu Santu pa combatir la heterodoxa arrianu-pneumatómaca. Na so obra centrar en primer llugar na distinción de les siguientes fórmules:

«De quien tou foi fechu», referíu al Padre.
«Por quien tou foi fechu», referíu al Fíu.
«En quien tou foi fechu», referíu al Espíritu Santu.

Estes formulaciones yeren utilizaes polos pneumatómacos pa establecer la distinción de naturaleces ente les persones divines. El so argumentu yera: «si de cada persona falar de forma distinta, ye que son distintes». Basilio refuta esta tesis, basándose nun estudiu cuidadosu de les espresiones bíbliques y amosando con exemplos que nes escritures: «les espresiones intercambiar d'improviso, al albur de la necesidá».^[72]

La segunda exa de la so argumentación basar nos usos llitúrxicos tradicionales. No que fai a la fórmula bautismal de Mateo: «Díi y bautizái a toles naciones nel nome del Padre, del Fíu y del Espíritu Santu», argumenta que si nesa fórmula'l Padre nun refalga la comunión col Fíu y l'Espíritu, dixebralos en naturaleces distintes ye dir contra la voluntá del Padre,^[73] fechu del que depués afirma que ye la verdadera «blasfemia contra l'Espíritu Santu». Afirma que l'Espíritu merez el mesmu honor (ομοτιμος) que se tributa al Padre y al Fíu pos tán nel mesmu nivel (συντεταχθαι) y que se numberen xuntos (συναριθμεισθαι).

Gregorio de Nisa nos sos discutinios contra Eunomio y los macedonianos, apurre la definición doctrinal de mayor ésitu nos testos socesivos: a partir de les operaciones (ενεργειαι) de les persones trinitaries –que seríen distintes pero d'una sola sustancia ουσια– afirma que l'Espíritu Santu provién del Padre y foi recibíu pol Fíu (De Spir. Sanc. 2). Por ello, al Padre llámase-y «Omnipotente», el Fíu ye'l poder del Padre y l'Espíritu Santu ye l'espíritu del poder del Fíu. Por tou ello, al Espíritu Santu tamién correspuende la máxima adoración (προσκυνεσις)

Gregorio de Nacianzo tamién caltuvo fuertes discutinios contra los detractores de la divinidá del Espíritu. Parte de les sos argumentaciones tomar de los otros capadocios. So ye sicasí la so peracabada habilidá como polemista y comunicador que demostró nos cinco discursos teolóxicos onde trata la tema. Na so obra foi onde acuñó la espresión «procesión del Espíritu» pa nomar la rellación ente'l Padre y Espíritu.

Bibliografía. Basilio de Cesárea: op. cit. cap 5-8; Gregorio Nacianceno: op. cit 5º discursu; Mateo Secu: op. cit. páxs. 121-137

El conceyu de Constantinopla

Nel conceyu de Constantinopla asumiéronse les espresiones de Gregorio de Nisa nos siguientes términos: πιστευομεν [...] εις το πνευμα το αγιον, το κυριον και ζωοποιον, το εκ του πατρος εκπορευομενον, το συν πατρι και υιω συμπροσκυνουμενον και συνδεξαζομενον, το λαλεσαν δια των προφητων (creemos [...] nel Espíritu Santu, señor y dador de vida, que procede del Padre, y col Padre y el Fíu ye adoráu y glorificado, y que faló polos profetes).

Sicasí, el Conceyu de Constantinopla nun completó la doctrina del 'dogma' trinitariu.

"Ye interesante que 60 años dempués de Nicea I, el Conceyu de Constantinopla I [de 381 d.C.] evitó 'homoousios' na so definición de la divinidá del Espíritu Santu".

New Catholic Encyclopedia.

"Hai eruditos a quien asoró la evidente llandiura d'espresión d'esti credo, por casu, l'ausencia de la pallabra homoousios pa dicir Espíritu Santu ye consustancial al Padre y al Fíu".

New Catholic Encyclopedia.

El Tomu de Dámaso

El Papa Dámaso nel añu 382 d. C. nun conceyu celebráu en Roma, presentó una serie d'enseñances, que quedaron afiguraes nel documentu llamáu Tomu de Dámaso, que recueye la doctrina trinitaria. En cuanto al Espíritu Santu, dixo:

«Si dalgunu nun dixera [...] que l'Espíritu Santu ye siempres, ye herexe». «Si dalgunu nun dixera que l'Espíritu Santu [...] ye [...] verdaderu Dios, [...] poder tou y tou lo sabe [...], ye herexe». «Si dalgunu nun dixera ser trés persones verdaderes [...] y la del Espíritu Santu iguales, siempres vivientes que tou lo contienen, lo visible y lo invisible, que tou lo pueden, [...] ye herexe». «Si dalgunu al llamar [...] y Dios al Espíritu Santu, llamar dioses [...] y non [...] una sola divinidá [...] ye herexe». El Maxisteriu de la Ilesia.

Padres posteriores al conceyu de Constantinopla

Dempués de la pronunciación del conceyu nun hubo un desenvolvimientu importante dende'l puntu de vista doctrinal anque sí haya profundización espiritual y comentarios de dellos autores. Mario Victorino, a partir de l'antropoloxía neoplatónica (tripartición de l'alma humana en ser, vivir y entender) aplicaba la noción del “entender” al Espíritu Santu nel ser de Dios Trino.

Agustín d'Hipona parte de la identidá de sustancia y la distinción de les persones divines p'afirmar que tal distinción deber a les sos respeutives operaciones que, anque son comunes a los trés persones, son adjudicables. Asina l'Espíritu Santu ye'l don común del Padre y del Fíu (cf. De Trinit. V 12 13; 15 16; 16 17). La categoría filosófica que-y dexa superar el triteísmo ye la de rellación y por ello, afirma que l'Espíritu Santu ye “communio consubstantialis et aeterna” (comunión consustancial y eterna) o “carines” recíproca del Padre con respectu al Fíu y viceversa. Asina ye l'Espíritu Santu quien con más propiedá recibe l'apellativu d'amor usáu pela primer carta de Juan (De Trinit. VI 5 7; XV 17 30s).

Nel símbolu Quicumque, o del Pseudo-Atanasio, —que se cree compuestu mientres el sieglu V compéndiase la enseñanza de los teólogos y padres tres les disputes trinitaries: "Alía est enim persona Patris, alía Filii, alía et Spiritus Sancti; sei Patris et Filii et Spiritus Sancti una est divinitas, aequalis gloria, coaeterna maiestas [...] Pater a nullo est factus, nec creatus, nec genitus; Filius a Patre solu est, non factus nec creatus, sei genitus. Spiritus Sanctus a Patre et Filio, non factus nec creatus nec genitus, sei procedens" (Una ye la persona del Padre, otra la del Fíu y otra la del Espíritu Santu; más una ye la divinidá del Padre, del Fíu y del Espíritu Santu, la mesma gloria, coeterna maxestá [...] El Padre nun foi fechu por naide, nin creáu, nin niciáu; el Fíu vien solo del Padre, nun foi fechu nin creáu, sinón niciáu. L'Espíritu Santu vien del Padre y del Fíu, nun foi fechu, nin creáu nin niciáu, sinón que procede).

Bibliografía: Los testos en bona parte tán tomaos de la coleición "Ante Nicene fathers" que se cita na bibliografía a la fin. Los comentarios y el desenvolvimientu del llibru de Congar.

El discutiniu sobre'l «Filioque»

Nun primer momentu, el credo niceno afirmó que l'Espíritu Santu «procedía del Padre». Esta afirmación foi tomada d'un versículu de Juan y como tal foi trespuesta. La rellación ente'l Padre y l'Espíritu Santu conozse como «procesión del Espíritu».

Nel sieglu V, l'equilibriu alcanzáu cola fórmula niceno-constantinopolitana empezó a evolucionar so la presión de nuevos teólogos. Mientres la celebración del Conceyu de Calcedonia produciéronse discutinios y disputes sobre la procesión del Espíritu Santu. Esti discutiniu enfrentó primero a Teodoro de Mopsuestia con Cirilo d'Alexandría pos los siguidores del primeru llegaron a afirmar una procesión solo del Padre, que yera considerada nestorianista por Cirilo.

Nel sieglu VI, y mientres la celebración d'un conceyu, la Ilesia d'Occidente camudó la fórmula nicena y añadió «que procede del Padre y del Fíu». Esta fórmula foi refugada n'oriente, dando llugar a lo que se conoz como cuestión del «Filioque» (espresión llatina que significa «y del Fíu»).

Nel añu 876 d. C. un sínodu en Constantinopla condergó al Papa por non correxir la herexía de la clausa Filioque». Estes disputes tomaron gran fuercia por cuenta de que nun se consideraba idéntica la preposición «ex» y la de «dia» y los teólogos bizantinos proponíen que la primera fuera usada pal Padre y la segunda pal Fíu. La idea yera afirmar que l'Espíritu Santu procedi (εκπορευεσθαι) del Padre pol Fíu. Sicasí, el testu aprobáu del Conceyu yera "ex Patre Filioque procedit" (procede del Padre y del Fíu).

Nel añu 1054 d. C. el representante del Papa escomulgó al Patriarca de Constantinopla, quién, de la mesma, punxo so maldición al Papa. «El discutiniu Filioque» sigue siendo un puntu de disputa ente la Ilesia d'Occidente y la d'Oriente.^[74]

En 1101, dempués del Sínodu de Bari, Anselmo de Canterbury compunxo «De processione Spiritus Sancti» col que defende que la fórmula «Filioque» sofitar nes escritures y nun yera n'absolutu una innovación de la teoloxía d'occidente como afirmaben los teólogos d'oriente. N'otros puntos de la so obra tratara tamién cuestiones relatives a la trinidá.^[75]

Escolástica

Nel sieglu XIII, Bonaventura fala del Espíritu Santu como d'un amor comunicativo (Coment. a les Sent. I d.10 q.1). L'Espíritu ye la rellación, el nexu ente'l Padre y el Fíu, pero una rellación sustancial. Agora bien, escontra nós, tratar d'un don. Asina: «Espíritu dizse principalmente en rellación cola fuercia que lo produz; Amor principalmente en cuanto a la manera de la so emanación, ye dicir como nexu; Don tocantes a la rellación que sigue d'él […] foi fechu pa xuninos» (Coment. a les Sent. I d.18 a.1 q.a ad 4).

Tomás d'Aquino asumió dafechu nes sos obres la noción d'Espíritu Santu como rellación d'amor ente'l Padre y el Fíu. Retoma imáxenes agustinianas pa esplicar la divinidá del Espíritu Santu: «Dios en cuanto esiste nel mesmu ser natural, Dios en cuanto esiste nel so entendimientu, Dios en cuanto esiste nel so amor son una sola cosa, anque cada unu de los trés seya una realidá subsistente» (Contra Xentiles IV 26). Tal amor esiste «hipostatizado», esto ye, como persona subsistente.

El catarismo espublizar mientres los sieglos XI a XIV. Les creencies cátaras yera un amiestu de dualismu oriental y de gnosticismu. Ente los cátaros había dos grupos: los Perfectos» y los Creyentes». Entrar na categoría de los Perfectos por aciu un ritu de bautismu espiritual llamáu «consolamentum». Esti efectuar por aciu la imposición de manes dempués d'un añu de prueba. Pensábase qu'esti ritu llibraba al Creyente del dominiu de Satanás, lo purificaba de tolos sos pecaos ya impartía-y l'Espíritu Santu. Na doctrina cátara la salvación nun dependía del sacrificiu redentor de Xesucristu, sinón del consolamentum o bautismu n'Espíritu Santu, pa los que fueren purificados asina, la muerte significaba desafiase de la materia. L'Espíritu Santu nel catarismo yera pos un don o poder.

Reforma y Contrarreforma

Pa entender la concepción que Martín Lutero tenía del Espíritu Santu, esta haise d'encuadrar en tola so teoloxía. La Escritura esplicar por sigo mesma faciendo reconocer a Cristu como Salvador: El principiu de discernimiento d'un testu inspiráu ye que fale de Xesucristu. Agora bien, esti reconocencia fai posible pola aición del Espíritu Santu na alma del creyente.

Xuan Calvino sostién una tesis similar anque matizao: ye'l testimoniu interior del Espíritu Santu lo que dexa estremar la pallabra verdaderamente divina (esto ye, inspirada) y lo que nun lo ye. Asina, por casu, afirmar na Institución de 1541:

“Hemos de tomar l'autoridá de la Escritura como más alta que toles razones o nicios o conxetures humanes. Esto significa que la fundamos sobre'l testimoniu interior del Espíritu Santu […] Por tanto, iluminador pol so poder, non a partir del nuesu xuiciu nin al de los demás, consideramos que la Escritura vien de Dios” (Opera Calvini en Corpus Reformatorum III páx. 368).

La teoloxía de la reforma protestante empunxo una anovada atención a la tema de les fontes de la revelación. Asina, de primeres, los teólogos católicos dedicar a sorrayar la insuficiencia de les Escritures ensin la guía d'una interpretación fayadiza. Por ello y al contrariu de los reformadores que proponíen qu'esta interpretación yera obra del Espíritu Santu, los teólogos católicos sorrayaben que la Escritura tenía de lleese na Ilesia pos nella habita l'Espíritu Santu. D'esta miente, l'Espíritu Santu quedaba como garante de la enseñanza del maxisteriu y de les sos decisiones, y, poques gracies, de la interpretación de la Biblia.

L'Espíritu Santu na teoloxía de Miguel Servet

Miguel Servet (1511-1553) apurrir a la xera de restaurar lo qu'entendía como verdaderu Cristianismu, non tracamundiáu poles especulaciones filosófiques, particularmente les relatives a la Trinidá. Por ello dedicóse a estudiar el testu bíblicu y refugó toa doctrina que tuviera en conflictu coles Escritures. Nel so llibru más importante, Restitución del Cristianismu, describe l'Espíritu Santu como esencia de Dios en cuantes que se comunica al mundu, según una manera sustancial divín, qu'en sí mesmu ye pura deidá y plenitú de Dios en Cristu. Sicasí, non [ye] una tercer entidá metafísica.^[76] Con éses na teoloxía servetiana, l'Espíritu Santu ye la manera divina nel que Dios intervién nel mundu y particularmente nel ser humanu (según la so famosa descripción de la circulación menor, l'Espíritu enfusa nel cuerpu pola respiración y, al traviés de la so entrada nel fluxu sanguíneo polos pulmones, vivifica el cuerpu y refai l'alma), pero nun ye una entidá específica nin una de les Persones componentes d'una trinidá divina.

El Espíritu Santu nes creencies de los Hermanos Moravos del Pequeñu Partíu

Dellos movimientos relixosos contribuyeron a la formación de la Unión d'Hermanos o Hermanos Moravos a mediaos del sieglu XV. Unu d'ellos foi'l de los Valdenses, que se remontaba del sieglu XII. Otru grupu influyente foi'l movimientu deriváu de los husitas, siguidores de Juan Hus. Los Hermanos Moravos tamién tuvieron influencies de grupos quiliastas lo mesmo que de escrituarios. Petr Chelcický, foi un escrituario y reformador checu que taba familiarizáu con enseñances valdenses y husitas. Refugó a los husitas pol sesgu violentu que tomara'l movimientu y estremóse de los valdenses poles concesiones que fixeren nes sos doctrines. En 1440, Chelcický afiguró les sos enseñances nel llibru tituláu Les redes de la fe. Les enseñances d'esti escrituario tuvieron una gran influencia en Gregorio de Praga, hasta'l puntu de qu'abandonó'l movimientu husita. En 1458, Gregorio persuadió a pequeños grupos por que lo siguieren , establecer na ciudá de Kunvald onde fundaron una comunidá relixosa. Ente 1464 y 1467,aquel incipiente grupu celebró dellos sínodos y aceptáronse diversos resoluciones que definíen el so nuevu grupu. Toes fueron meticulosamente rexistraes nun conxuntu de llibros, conocíos como Acta Unitatis Fratrum. Biforcar en dos grupos: 'unu mayoritariu' y 'un pequeñu partíu'. Esto asocedió en 1494, nuna zona de l'actual República Checa. El grupu mayoritariu yera de tipu prerreformista-ortodoxu. El pequeñu partíu, sicasí, yera prerreformista-heterodoxu. Esti grupu predicaba que teníen de caltenese firmes na so postura contraria a la política y al mundu, apegándose firmemente a les Escritures. Los miembros del pequeñu partíu dientro de les sos creencies teníen el conceutu del Espíritu Santu, nel sentíu de: Deu de Dios y apurrida de Dios, un consuelu, o'l poder de Dios, que'l Padre da a los creyentes sobre la base de los méritos de Cristu. Rexístrense les sos creencies na so obra cume Acta Unitatis Fratrum (Actes de la Unión d'Hermanos).

Teoloxíes contemporánees non ortodoxes

Los Testigos de Xehová consideren y argumenten que l'Espíritu Santu nun ye una persona de la Santísima Trinidá.^[77]
Nes ilesies unitaries nun hai un dogma oficial que tengan de siguir tolos sos miembros. P'aquellos que s'identifiquen como parte del cristianismu, l'Espíritu Santu nun ye una persona divina sinón la potencia y presencia de Dios en cada persona y nel mundu.^[78] Aquellos unitarios que nun s'identifiquen como cristianos suelen interpretar l'Espíritu Santu como una simple metáfora del amor y l'aceptación mutua nes rellaciones humanes.^[79]

Los mormones (denominación oficial: La Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes) creen que l'Espíritu Santu tien como misión testificar, en primer instancia, del Padre y del Fíu;^[80] revelar, emponer y enseñar,^[81] según reconfortar y santificar les almes.^[82] Sicasí, anque dicen que ta en plenu alcuerdu col Padre y el Fíu, en realidá ye un ser distintu, y a diferencia d'estos, escarez de cuerpu, yá que ye solu espíritu.^[83]^[84]

L'Espíritu Santu na iconografía

Les principales imáxenes del Espíritu Santu desenvolver al intentar representar la Santísima Trinidá o los episodios del Bautismu de Xesús, de l'Anunciación o Pentecostés.

Dende'l sieglu X yera costume representar a la Trinidá con trés formes humanes masculines. Esta imaxe llogró caltenese —metanes disputes ya interpretaciones de too tipu— hasta'l sieglu XVI. Puede trate, por casu, nel retablu mayor de la Cartuxa de Miraflores de Burgos, talláu por Gil de Siloé a finales del sieglu XV, o na pintura de la Coronación de la Virxe de Hans Holbein el Viejo. Sicasí, el papa Benedicto XIV prohibió toa representación en forma humana del Espíritu Santu nel añu 1745.

De magar, prefirióse usar el símbolu del palombu que ye mentada con motivu del Bautismu de Xesús (cf. Jn 1:32) y que yá se venía usando abondosamente nel arte: por casu, Piero della Francesca nel so Bautismu (1440-45). El palombu apaez tamién en representaciones de la Santísima Trinidá (Rafael Sanzio en Perugia (1504), en representaciones d'episodios del Nuevu Testamentu (los Casamientos de la Virxe y san José y, especialmente, na Anunciación a María) y n'escenes de la vida o lleenda de ciertos santos (la Coronación de la Virxe, Gregorio Magno escribe inspiráu pol palombu o san Remu recibe d'ella'l crisma pa bautizar a Clovis).

La forma de llingües de fueu mentada nos Fechos de los Apóstoles (cf. Hch 2:3) úsase solo en representaciones de soceder en Pentecostés. Aun así, les más antigües pintures de Pentecostés solíen poner un palombu (vease por casu el Evangeliario de Rabula de Florencia).

Notes

↑ Nesti artículu usa la frase "realidá espiritual" pa evitar términos, como naturaleza, entidá, fuercia o ser, qu'implicaríen favorecer una o otra de les diverses interpretaciones esistentes sobre l'Espíritu Santu.
↑ El triteísmo ye un politeísmu d'esautamente tres dioses. Ye un términu teolóxicu qu'utilicen los Padres de la ilesia. “¿Por qué nos llamáis «triteístas»?...¿Nun sois vós «diteístas»?”. Gregorio de Nacianzo: op. cit. páxs. 237.
↑ Sal 50:13
↑ Rm 1:4
↑ Gn 1:2, Rm 8:14,1Jn 4:2
↑ ^6,0 ^6,1 Ef 4:30
↑ Jn 15,26
↑ Sal 50:12
↑ Sal 50:14
↑ Rm 8:9,1Pe 1:11
↑ Rm 8:15
↑ 1Co 2:16
↑ Sb 1:7
↑ ^14,0 ^14,1 2Co 3:17
↑ Lc 11:20
↑ Jn 14:16
↑ Ver Frutos del Espíritu
↑ Ga 5:22-23
↑ 1Co 12:4
↑ Cita lliteral: Nes llingües semites, «ruaj» refierse orixinalmente a una serie d'esperiencies col aire y l'espaciu aereu... Na Biblia, rellaciónase'l conceutu con Dios y esto da-y un sentíu orixinal: ye l'aliendu» de Yahvé. Rodríguez Carmona op. cit. páxs. 347.
↑ A les traces porque'l modalismo ye una interpretación aérea».
↑ Summa Theologiae I-II q70 a3.
↑ ^23,0 ^23,1 Reina Valera. «Traducción de la Xénesis al castellán. Nota b del versículu 1:2». Consultáu'l 2008.
↑ «Biblia de Xerusalén, llibru de la Xénesis». Consultáu'l 2008.
↑ La infancia de Xesús ye tratada en dos de los cuatro evanxelios canónicos y dellos apócrifos. Marcos y Juan nun s'ocupen d'esta etapa.
↑ Lossky, Vladimir. op. cit. páxs. 110
↑ Lossky, Vladimir: op. cit. páxs. 165
↑ Sírve-y de guía nesti pasu «la nube», pallabra que significa pa los nuesos antepasaos «gracia del Espíritu Santu». Gregorio de Nisa: op. cit. páxs. 241 Tamién en Mateo Secu: op. cit. páxs. 152
↑ Mateo Secu: op. cit. páxs. 18 nota 4
↑ 2Co 13:14
↑ Gal 5:22-23
↑ Ef 1:13
↑ Fil 3:3
↑ Fil 1:19
↑ Fil 2:1
↑ 1Ti 3:16;1Ti 4:1
↑ 2Ti 1:7;2Ti 1:14}
↑ Tit 3:5-6
↑ Col 1:8
↑ 1Pe 3:18
↑ 2Pe 1:20-21
↑ 1Jn 1:3; 2Jn 1:9
↑ 1Jn 4:13
↑ 1Jn 5:6-8
↑ Jud 1:20
↑ John R. Levison The Spirit in First-Century Judaism 2002 p65 "Relevant Milieux : Israelite Literature : The expression, holy spirit, occurs in the Hebrew Bible only in Isa 63:10-11 and Ps 51:13. In Isaiah 63, the spirit acts within the corporate experience of Israel…"
↑ Emir Fethi Caner, Ergun Mehmet Caner. More than a prophet: an insider's response to Muslim beliefs about Jesus and Christianity ISBN 978-0-8254-2401-4, 2003, p. 43. In Surah al-Nahl (16:102), the text is even more explicit: Say, the Holy Spirit has brought the revelation from thy Lord in Truth, in order to strengthen those who believe and as a Guide and glad tidings to Muslims."
↑ Basilio de Cesarea: op. cit. páxs. 24
↑ La traducción lliteral cola terminoloxía téunica propia de la filosofía tomista sonaría asina: «En Dios nun ye una cosa la so esencia o quididad que la so ser» (In Deo non est aliud essentia vel quidditas quam suum esse) (Summa contra Xentes 1, 22).
↑ RUBENSTEIN, Richard E. (1999). When Jesus Became God. : Harcourt. ISBN 0-15-100368-8.
↑ Términu que na teoloxía describe lo rellacionao cola particular aición y misión de cada persona
↑ Vease, por casu, el Catecismu de la Ilesia Unitaria d'Hungría Archiváu 2007-08-10 en Wayback Machine, seición V.
↑ «Proficientes» o «aprovechaos» ye'l segundu de los graos místicos de perfeición.
↑ Traducción facilitada por RoyFocker a partir del orixinal griegu.
↑ La trinitoloxía ye la caña de la teoloxía cristiana que trata sobre la trinidá.
↑ «Los Apóstoles predicáronnos l'Evanxeliu de parte del Señor Xesucristu; Xesucristu foi unviáu de Dios. En resume, Cristu de parte de Dios, y los Apóstoles de parte de Cristu» (1 Cle XLII:1-2)
↑ «Otra manera, el Dios que tou lo ve, el Dueñu de los espíritus y Señor de toa carne, el qu'escoyó al Señor Xesucristu y a nós por Él pa pueblu peculiar so,conceda a toa alma qu'invoca'l so magníficu y santu nome, fe, amor, paz, paciencia, longanimidad»(1 Cle LXIV:1)
↑ «¿qué ye, que nun tenemos un únicu Dios, un únicu Cristu, un únicu Espíritu de Gracia que foi esparnáu sobre nós...?» (1 Cle XLVI.6)
↑ «...Porque vive Dios y vive el Señor Xesucristu y l'Espíritu Santu...» (1 Cle LVIII.2)
↑ «Glorifico a Xesucristu, Dios,...»(Esm.I.1)
↑ «...na voluntá del Padre y de Xesucristu, el nuesu Dios». (Eph.Intro.)
↑ «...por que tou lo que faigáis seya prósperu na carne y nel espíritu, na fe y nel amor, nel Fíu, nel Padre y nel Espíritu, nel principiu y nel fin...» «Sometéivos al obispu... como Xesucristu al Padre, según la carne, y los Apóstoles a Cristu, al Padre y al Espíritu...» (Mag.XIII.1-2) Ayán: op. cit. páxs. 254
↑ «...como piedres que sois del templu del Padre, alzaes a lo alto pola máquina de Xesucristu y ayudaos pol Espíritu Santu, que ye la cuerda» (Eph.IX.1) Ayán op. cit. páxs. 240
↑ «Unu solo ye'l Dios del Universu,el Padre de Cristu,de quien tou procede;unu'l nuesu Señor Xesucristu,el Unigénito fíu de Dios,Señor de Toles coses,pol cual tou foi fechu» Ruiz Bonu op. cit.
↑ «L'Espíritu Santu nun fala les sos propies coses, sinón les de Cristu, [...] tal como'l Señor tamién nos anunció les coses que recibió del Padre. Pos, diz Él [el Fíu] 'la pallabra qu'ustedes oyen nun ye Mio, sinón del Padre, quien m'unvió» The Ante-Nicene Fathers, tomu I.
↑ «L'Espíritu anunció dicir...» (Phil. VII.1-2) AYAN op. cit. pp 272
↑ Papías nel Quasten ; Los fragmentos de Papías
↑ Ayán op. cit. páxs. 379
↑ «¿Quién pos, nun se va sorprender d'oyer llamar ateos a quien almiten a un Dios Padre, y a un Dios Fíu y un Espíritu Santu, qu'amuesen la so potencia na unidá y la so distinción nel orde?» Quasten, Patroloxía I, páxs. 230
↑ Quasten: op. cit. páxs. 236. Teófilo nel Quasten
↑ El Conceyu de Nicea nun consiguió resolver la cuestión arriana que se complicó cola formación de partíos n'oriente y occidente. Unu d'esos partíos fueron los homousianos.
↑ Basilio de Cesarea op. cit. páxs. 111.
↑ «...pero si ellí l'Espíritu ta xuníu al Padre y al Fíu que naide seya tan desgualdráu que diga otra cosa y que tampoco nos acusen d'esa manera si siguimos lo que ta escritu» (Basilio de Cesarea: op. cit. páxs. 145)
↑ Mateo Secu: op. cit. pp 169-197
↑ Illanes-Saranyana: op. cit. páxs. 19-20
↑ Toles cites estrayíes de la edición de Restitución del Cristianismu traducida y anotada por Ángel Alcalá y Luis Betés, Fundación Universitaria Española, Madrid, 1980, páxs. 323-357.
↑ Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. «¿Qué ye l'espíritu santu?». JW.org. Consultáu'l 25 de xunu de 2014.
↑ «Unitarian Believes». Archiváu dende l'orixinal, el 2007-09-28.
↑ «cliftonunitarian.com». Archiváu dende l'orixinal, el 19 de xineru de 2008. Consultáu'l 2009.
↑ Vease Éter 12:41
↑ Vease Juan 14:26, 16:13; Moroni 10:5
↑ Vease 3 Nefi 27:20
↑ Vease Doctrina y Convenios 130:22
↑ Religion Facts - Mormon beliefs on the Holy Spirit

Bibliografía

AYAN, JUAN JOSÉ: Padres Apostólicos. Ed. Ciudá Nueva, Biblioteca de Patrística. Madrid 2000. ISBN 84-89651-83-3
The Ante-Nicene Fathers, tomu III.Edición preparada por Alexander Roberts & James Donaldson, reimpresión estauxunidense de la edición d'Edimburgu,1885.
BASILIO DE CESAREA: L'Espíritu Santu. Editorial Ciudá Nueva. Madrid 1996. ISBN 84-89651-00-0
BECKER, JÜRGEN: Pablo, l'apóstol de los paganos. Editorial Síguime. Salamanca 1992. ISBN 8430112760
BULGAKOV, SERGEI: Il paraclito. Ediciones Dehonianas, Bolonia 1971.
CONGAR, YVES: Credo nello Spirito Santu. Ed. Queriniana, Brescia 1984 (tercer edición).
DENZINGER, ENRIQUE: El Maxisteriu de la Ilesia.(Traducción direuta de los testos orixinales por Daniel Ruiz Bonu ),1963.
DIZIONARIO PATRISTICO Y DI ANTICHITA CRISTIANA. Ed. Marietti, 1984.
DOCUMENTOS DE LA ILESIA PRIMITIVA. LOS PADRES APOSTÓLICOS. Edición Desclée, de Brouwer. Buenos Aires, 1949. Versión, introducción y notes de Sigfrido Huber.
GRANADO, CARMELO: L'Espíritu Santu na teoloxía patrística. Editorial Sigueme. Salamanca 1987. ISBN 84-301-1029-1
GREGORIO DE NISA: Vida de Moisés. Editorial BAC. Madrid 2001. Edición al cargu de Teodoro H. Martín. ISBN 84-7914-579-X
GREGORIO NACIANCENO: Los cinco discursos teolóxicos. Editorial Ciudá Nueva. Madrid 1995. ISBN 84-86987-92-X
ILLANES-SARANYANA: Historia de la teoloxía. Editorial Biblioteca d'autores cristianos. Madrid 2002. ISBN 84-7914-517-X
JUAN PABLO II, Catequesis sobre'l Credo (III): Creo nel Espíritu Santu, Pallabra, ISBN 84-8239-108-9.
LOSSKY, VLADIMIR: Teoloxía mística de la ilesia d'oriente. Ed Herder. Barcelona 1982. ISBN 84-254-1268-4
MATEO SECU, LUCAS: Teoloxía trinitaria. Dios Espíritu Santu. Ediciones RIALP. Madrid 2005. ISBN 84-321-3527-5
NEW CATHOLIC ENCYCLOPEDIA,1967,tomu IV y VII.
MARTÍN, TEÓFILO: Obres completes del Pseudo Dionisio Areopagita. Editorial Biblioteca d'autores cristianos. Madrid 1995. ISBN 84-7914-014-3
ORÍXENES: Contra Celso. Ed. Biblioteca d'Autores Cristianos. Madrid, 2001. ISBN 84-7914-240-5
QUASTEN, JOHANNES: Patroloxía I. Editorial Biblioteca d'autores cristianos. Madrid 2004. ISBN 84-7914-029-1
QUASTEN, JOHANNES: Patroloxía II. Editorial Biblioteca d'autores cristianos. Madrid 2004. ISBN 84-7914-125-5
RODRÍGUEZ CARMONA, ANTONIO: La relixón xudía. Editorial BAC. Madrid, 2001. ISBN 84-7914-583-8
RUIZ BONU, DANIEL: Padres Apostólicos. Editorial Biblioteca d'autores cristianos. Madrid 1979. ISBN 84-220-0151-9
TREVIJANO, RAMÓN: Patroloxía. Editorial BAC. Madrid, 2004. ISBN 84-7914-366-5

Ver tamién

Enllaces esternos

Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Espíritu Santu.
L'Espíritu Santu nel Compendiu del Catecismu de la Ilesia Católica
Encíclica Dominum et vivificantem de Juan Pablo II sobre l'Espíritu Santu
L'Espíritu Santu nel Catecismu de la Ilesia Católica
descensu_d'el_espiritu_santu_y_la vida_de_los_primeros_cristianos/ El descensu del Espíritu Santu y la vida de los primeros cristianos
Dones y frutos del espíritu (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
Quasten:Patroloxía I
Quasten:Patroloxía II
El triteísmo na GER
Reflexones sobre'l triteísmo
El Gran Desconocíu Archiváu 2018-01-04 en Wayback Machine

[1] Nesti artículu usa la frase "realidá espiritual" pa evitar términos, como naturaleza, entidá, fuercia o ser, qu'implicaríen favorecer una o otra de les diverses interpretaciones esistentes sobre l'Espíritu Santu.

[2] El triteísmo ye un politeísmu d'esautamente tres dioses. Ye un términu teolóxicu qu'utilicen los Padres de la ilesia. “¿Por qué nos llamáis «triteístas»?...¿Nun sois vós «diteístas»?”. Gregorio de Nacianzo: op. cit. páxs. 237.

[3] Sal 50:13

[4] Rm 1:4

[5] Gn 1:2, Rm 8:14,1Jn 4:2

[repitida_1-6] 6,0 ^6,1 Ef 4:30

[7] Jn 15,26

[8] Sal 50:12

[9] Sal 50:14

[10] Rm 8:9,1Pe 1:11

[11] Rm 8:15

[12] 1Co 2:16

[13] Sb 1:7

[repitida_2-14] 14,0 ^14,1 2Co 3:17

[15] Lc 11:20

[16] Jn 14:16

[17] Ver Frutos del Espíritu

[18] Ga 5:22-23

[19] 1Co 12:4

[20] Cita lliteral: Nes llingües semites, «ruaj» refierse orixinalmente a una serie d'esperiencies col aire y l'espaciu aereu... Na Biblia, rellaciónase'l conceutu con Dios y esto da-y un sentíu orixinal: ye l'aliendu» de Yahvé. Rodríguez Carmona op. cit. páxs. 347.

[21] A les traces porque'l modalismo ye una interpretación aérea».

[22] Summa Theologiae I-II q70 a3.

[Reina_Valera_Gn1:2-23] 23,0 ^23,1 Reina Valera. «Traducción de la Xénesis al castellán. Nota b del versículu 1:2». Consultáu'l 2008.

[24] «Biblia de Xerusalén, llibru de la Xénesis». Consultáu'l 2008.

[25] La infancia de Xesús ye tratada en dos de los cuatro evanxelios canónicos y dellos apócrifos. Marcos y Juan nun s'ocupen d'esta etapa.

[26] Lossky, Vladimir. op. cit. páxs. 110

[27] Lossky, Vladimir: op. cit. páxs. 165

[28] Sírve-y de guía nesti pasu «la nube», pallabra que significa pa los nuesos antepasaos «gracia del Espíritu Santu». Gregorio de Nisa: op. cit. páxs. 241 Tamién en Mateo Secu: op. cit. páxs. 152

[29] Mateo Secu: op. cit. páxs. 18 nota 4

[30] 2Co 13:14

[31] Gal 5:22-23

[32] Ef 1:13

[33] Fil 3:3

[34] Fil 1:19

[35] Fil 2:1

[36] 1Ti 3:16;1Ti 4:1

[37] 2Ti 1:7;2Ti 1:14}

[38] Tit 3:5-6

[39] Col 1:8

[40] 1Pe 3:18

[41] 2Pe 1:20-21

[42] 1Jn 1:3; 2Jn 1:9

[43] 1Jn 4:13

[44] 1Jn 5:6-8

[45] Jud 1:20

[46] John R. Levison The Spirit in First-Century Judaism 2002 p65 "Relevant Milieux : Israelite Literature : The expression, holy spirit, occurs in the Hebrew Bible only in Isa 63:10-11 and Ps 51:13. In Isaiah 63, the spirit acts within the corporate experience of Israel…"

[47] Emir Fethi Caner, Ergun Mehmet Caner. More than a prophet: an insider's response to Muslim beliefs about Jesus and Christianity ISBN 978-0-8254-2401-4, 2003, p. 43. In Surah al-Nahl (16:102), the text is even more explicit: Say, the Holy Spirit has brought the revelation from thy Lord in Truth, in order to strengthen those who believe and as a Guide and glad tidings to Muslims."

[48] Basilio de Cesarea: op. cit. páxs. 24

[49] La traducción lliteral cola terminoloxía téunica propia de la filosofía tomista sonaría asina: «En Dios nun ye una cosa la so esencia o quididad que la so ser» (In Deo non est aliud essentia vel quidditas quam suum esse) (Summa contra Xentes 1, 22).

[50] RUBENSTEIN, Richard E. (1999). When Jesus Became God. : Harcourt. ISBN 0-15-100368-8.

[51] Términu que na teoloxía describe lo rellacionao cola particular aición y misión de cada persona

[52] Vease, por casu, el Catecismu de la Ilesia Unitaria d'Hungría Archiváu 2007-08-10 en Wayback Machine, seición V.

[53] «Proficientes» o «aprovechaos» ye'l segundu de los graos místicos de perfeición.

[54] Traducción facilitada por RoyFocker a partir del orixinal griegu.

[55] La trinitoloxía ye la caña de la teoloxía cristiana que trata sobre la trinidá.

[56] «Los Apóstoles predicáronnos l'Evanxeliu de parte del Señor Xesucristu; Xesucristu foi unviáu de Dios. En resume, Cristu de parte de Dios, y los Apóstoles de parte de Cristu» (1 Cle XLII:1-2)

[57] «Otra manera, el Dios que tou lo ve, el Dueñu de los espíritus y Señor de toa carne, el qu'escoyó al Señor Xesucristu y a nós por Él pa pueblu peculiar so,conceda a toa alma qu'invoca'l so magníficu y santu nome, fe, amor, paz, paciencia, longanimidad»(1 Cle LXIV:1)

[58] «¿qué ye, que nun tenemos un únicu Dios, un únicu Cristu, un únicu Espíritu de Gracia que foi esparnáu sobre nós...?» (1 Cle XLVI.6)

[59] «...Porque vive Dios y vive el Señor Xesucristu y l'Espíritu Santu...» (1 Cle LVIII.2)

[60] «Glorifico a Xesucristu, Dios,...»(Esm.I.1)

[61] «...na voluntá del Padre y de Xesucristu, el nuesu Dios». (Eph.Intro.)

[62] «...por que tou lo que faigáis seya prósperu na carne y nel espíritu, na fe y nel amor, nel Fíu, nel Padre y nel Espíritu, nel principiu y nel fin...» «Sometéivos al obispu... como Xesucristu al Padre, según la carne, y los Apóstoles a Cristu, al Padre y al Espíritu...» (Mag.XIII.1-2) Ayán: op. cit. páxs. 254

[63] «...como piedres que sois del templu del Padre, alzaes a lo alto pola máquina de Xesucristu y ayudaos pol Espíritu Santu, que ye la cuerda» (Eph.IX.1) Ayán op. cit. páxs. 240

[64] «Unu solo ye'l Dios del Universu,el Padre de Cristu,de quien tou procede;unu'l nuesu Señor Xesucristu,el Unigénito fíu de Dios,Señor de Toles coses,pol cual tou foi fechu» Ruiz Bonu op. cit.

[65] «L'Espíritu Santu nun fala les sos propies coses, sinón les de Cristu, [...] tal como'l Señor tamién nos anunció les coses que recibió del Padre. Pos, diz Él [el Fíu] 'la pallabra qu'ustedes oyen nun ye Mio, sinón del Padre, quien m'unvió» The Ante-Nicene Fathers, tomu I.

[66] «L'Espíritu anunció dicir...» (Phil. VII.1-2) AYAN op. cit. pp 272

[67] Papías nel Quasten ; Los fragmentos de Papías

[68] Ayán op. cit. páxs. 379

[69] «¿Quién pos, nun se va sorprender d'oyer llamar ateos a quien almiten a un Dios Padre, y a un Dios Fíu y un Espíritu Santu, qu'amuesen la so potencia na unidá y la so distinción nel orde?» Quasten, Patroloxía I, páxs. 230

[70] Quasten: op. cit. páxs. 236. Teófilo nel Quasten

[71] El Conceyu de Nicea nun consiguió resolver la cuestión arriana que se complicó cola formación de partíos n'oriente y occidente. Unu d'esos partíos fueron los homousianos.

[72] Basilio de Cesarea op. cit. páxs. 111.

[73] «...pero si ellí l'Espíritu ta xuníu al Padre y al Fíu que naide seya tan desgualdráu que diga otra cosa y que tampoco nos acusen d'esa manera si siguimos lo que ta escritu» (Basilio de Cesarea: op. cit. páxs. 145)

[74] Mateo Secu: op. cit. pp 169-197

[75] Illanes-Saranyana: op. cit. páxs. 19-20

[76] Toles cites estrayíes de la edición de Restitución del Cristianismu traducida y anotada por Ángel Alcalá y Luis Betés, Fundación Universitaria Española, Madrid, 1980, páxs. 323-357.

[77] Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. «¿Qué ye l'espíritu santu?». JW.org. Consultáu'l 25 de xunu de 2014.

[78] «Unitarian Believes». Archiváu dende l'orixinal, el 2007-09-28.

[79] «cliftonunitarian.com». Archiváu dende l'orixinal, el 19 de xineru de 2008. Consultáu'l 2009.

[80] Vease Éter 12:41

[81] Vease Juan 14:26, 16:13; Moroni 10:5

[82] Vease 3 Nefi 27:20

[83] Vease Doctrina y Convenios 130:22

[84] Religion Facts - Mormon beliefs on the Holy Spirit

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

Espíritu Santu

Información
Conexones	Divina providencia ^(es)
[editar datos en Wikidata]