Gaza

Pa ver otros usos d'esti términu, Gaza (dixebra).
Gaza
Alministración
PaísBandera de Palestina Estáu de Palestina
Territorio ocupado (es) Traducir Franxa de Gaza
Gobernaciones Gobernación de Gaza
Tipu d'entidá ciudá
Cabezaleru/a del gobiernu Nizar Hijazi (en) Traducir
Nome oficial غزة (ar)
Nome llocal غزة (ar)
Códigu postal 860
Xeografía
Coordenaes 31°31′N 34°27′E / 31.52°N 34.45°E / 31.52; 34.45
Gaza alcuéntrase n'Estáu de Palestina
Gaza
Gaza
Gaza (Estáu de Palestina)
Superficie 45 km²
Altitú 30 m
Demografía
Población 590 481 hab. (2017)
Porcentaxe 112.69% de Gobernación de Gaza
Densidá 13 121,8 hab/km²
Más información
Fundación sieglu XV edC
Estaya horaria UTC+02:00
Llocalidaes hermaniaes
gaza-city.org
Cambiar los datos en Wikidata

Gaza[1] (n'árabe غزة Ġazza, n'hebréu עזה Azzah) ye la mayor y principal ciudá de la Franxa de Gaza, denomada dacuando como Ciudá de Gaza pa estremala de la mesma Franxa. La so población ye d'unos 761.221 habitantes, según el censu del añu 2013.

Denominación

[editar | editar la fonte]

El significáu orixinal de la pallabra ye pocu claru. Piénsase que deriva de la pallabra hebrea ʻAzzāh "fuerte"; sicasí'l ʻ en ʻAzzāh ye orixinal (del proto-Semíticu *ʻzz), onde'l ʻ en ʻAzza deriva del orixinal Ġ. Los rexistros más antiguos que contienen el nome de Gaza remontar al antiguu Exiptu, nos cualos trescríbese como q-ḏ-t o g-ḏ-t, nun intentu de reconstruyir el cananéu suena ġ una y bones la z nun esistía nel exipciu d'esi periodu. Les tablillas de Tell el-Amarna llamar Qazati [1]. Los rexistros en babiloniu del sieglu V e.C. , llamar Ḫazatu. En griegu antiguu ye mentada como Γάζα. N'hebréu, la so pronunciación varia de *Ġazzāh a ʻAzzāh escontra'l sieglu primeru, cuando se reparó mayor influencia de llinguaxes semíticos como l'araméu. La forma escrita del nome "Gaza" n'árabe puede reparase en: Nessana bilingual entagion, datando del añu 674 d. C. (54 AH), anque'l nome mentar en tradiciones pre-islámiques.

Xeografía

[editar | editar la fonte]
Artículu principal: Xeografía de Gaza
  • Altitú: 35 metros.
  • Llatitú: 31º 30' N
  • Llargor: 034º 28' E

Historia

[editar | editar la fonte]
Artículu principal: Historia de Gaza

Gaza foi apostada en munches ocasiones por cuenta de la so llocalización ente Asia y África, el so territoriu fértil y el so valor como puertu marítimu.

Antigüedá hasta Alexandru Magnu

[editar | editar la fonte]

La referencia más temprana a la ciudá data del reináu de Tutmosis III nel sieglu XV e.C. [ensin referencies] Tamién se menta nes Tablillas de Tell el-Amarna, magar l'allugamientu exactu de l'antigua Gaza ye desconocíu.[ensin referencies]

La ciudá paeciera quedar sólidamente so control exipciu a principios del reináu en solitariu de Tutmosis III (ca. 1460 e.C. ).[2] Gaza foi primeramente la principal base exipcia nel Llevante,[3] y depués unu de los sos trés centros alministrativos na rexón (xunto a Sumur y Kumidi), siendo asina sede d'un comisariu xeneral o oficial exipciu (rabisu n'acadiu y sokinu en cananéu) que dependía direutamente del faraón y al que taben subordinaos los príncipes llocales.[4][5] Basaos nesti fechu, dellos historiadores (como Hans Wolfgang Helck[6][7]), argumentaron que'l Llevante exipciu taba claramente entamáu en tres provincies, siendo Gaza la capital de la provincia sur.[5] Pero esta conclusión nun ye segura.[4]

Supónse que los filisteos asítiase na rexón sirviendo como mercenarios nel exércitu exipciu, pa depués heredar los principales asentamientos tres l'esbarrumbamientu del control exipciu na zona hacia 1150.[8] Eventualmente entamar nuna pentápolis dirixida por cinco monarques llamaos seren, na cual paeciera que de primeres Gaza tenía la hexemonía. Pero na primer metá del sieglu XI el centru de gravedá pasó a la ciudá d'Asdod.[9]

En tiempos bíblicos, Gaza foi una de les ciudaes más grandes de los filisteos. La ciudá filistea construyóse sobre una llomba d'unos 45 msnm a unos 2.4 km del Mar Mediterraneu. Yera una ciudá cercada d'unes 80 ha.[ensin referencies] Cayó socesivamente so control de los, asirios, exipcios, babilonios, y perses.

Nel añu 738 e.C. rei asiriu Tiglatpileser III sometió la rexón, imponiéndo-y tributos y estableciendo un centru comercial asiriu nes cercaníes de la ciudá.[10] Gaza foi una de les ciudaes que se negó a pagar los tributos escontra'l 735, lo que motivó una nueva intervención asiria en 734 e.C. , mientres la cual Tiglatpileser atacó y escaló la ciudá. El so rei, Hanno, abellugar n'Exiptu.[11] Mientres los llevantamientos contra Asiria que siguieron al derrocamientu de Salmanasar V y la xubida al tronu de Sargón II en 722 e.C. , el rei de Gaza, Hanuna, encabezó (xunto al rei d'Hama, Ilubi'di) una coalición anti-asiria sofitada por un exércitu exipciu; pero en 720 Sargón venció a Ilubi'di cerca de Qarqar (na actual Siria), apoderar de Gaza y ganó a Hanuna y al exipciu Sibu (probablemente un xeneral del faraón Boccoris o Bakenrenef) nuna batalla en Rafia (la moderna Rafah).[12][13] En 701 e.C. , n'encalorando un nuevu llevantamientu na rexón provocáu pola muerte de Sargón, el rei asiriu Senaquerib apurrió a Gaza parte del territoriu del derrotáu rei Ezequíes de Xudá.[14][15]

Tres la cayida d'Asiria ante una coalición de medos y babilonios en 612 e.C. , la rexón siriu-palestina foi apostada ente l'Imperiu Neobabilónico y Exiptu. La toma de Karkemish en 605 pol entá príncipe herederu Nabuconodosor traxo'l control babiloniu de cuasi toa Siria Palestina hasta la frontera exipcia, situación que foi afitada con campañes añales regulares.[16] Escontra'l 590 e.C. el faraón Apries apoderar de Gaza, que caltuvo por poco tiempu. Escontra 575 e.C. Nabuconodosor había solidificado les sos posesiones siriu-palestines.[17] El comúnmente llamáu "calendariu cortesanu" de Nabuconodosor del 565, un documentu conmemorativo de la fundación d'un edificiu qu'inclúi una llista de los miembros de la corte, afayáu nunes escavaciones alemanes en Babilonia, menta a dellos reis vasallos, incluyendo a "el rei de Gaza" (dempués del de Tiro y antes del de Sidón).[18][19] Según l'historiador René Labat, estos reis veceros teníen la mesma categoría que los gobernadores provinciales babilonios (los "Grandes de Akkad").[20]

Babilonia foi ganada pol rei persa Ciro II el Grande en 539, y pocu dempués Siria y Palestina fueron incorporaes al Imperiu Persa. En 525 e.C. el so fíu Cambises II conquistó Exiptu.[21][22]

Como exemplu de les redes comerciales de les que formaba parte Gaza podemos citar una inscripción fundacional de ca. 370 e.C. nel suroeste de la península arábiga, no qu'entós yera'l reinu de Ma'in y Yathil (nel actual Yeme), que menta un viaxe comercial realizáu pol autor a Gaza, Exiptu y Siria.[23]

Periodos helenísticu, romanu y bizantín

[editar | editar la fonte]
Estatua de Zeus desenterrada en Gaza.[ensin referencies]

En 332 e.C. , tres la toma de Tiro n'agostu, Alexandru Magnu dirixir al sur camín d'Exiptu, atopando resistencia en Gaza, que taba defendida pol sátrapa Batéis, un eunucu árabe. Tres un asediu de dos meses (de setiembre a payares), Alejandro tomó la ciudá y fixo executar a Batéis suxetar a un carru que dio vueltes a los murios de la ciudá hasta que'l sátrapa morrió.[24][25] Dizse que mientres l'asediu Alejandro aseveró que cuanto mayor fora la dificultá de tomar la ciudá, más importante yera llogralo, p'asina desmoralizar al enemigu.[26]

La moderna Gaza construyir na dómina de Herodes el Grande.[ensin referencies]. Plinio el vieyu la cita.[27]

Nel 401 o 402 d. C. los templos paganos de la ciudá fueron baltaos pol obispu Porfirio de Gaza col beneplácito del emperador y la collaboración voluntaria de los soldaos.[28] El Marneion foi reemplazáu por una catedral, construyida nel 401 o 402 sol patrociniu de la emperatriz Eudocia (esposa d'Arcadio), quien unvió dende Constantinopla los planos y trenta y dos columnes de mármol verde griegu.[29] Pa realizar la obra l'obispu contrató a un arquiteutu de Antioquía llamáu Rufino.[30] La planta cruciforme de la catedral probablemente taba basada na de la ilesia de los Santos Apóstoles de Constantinopla (sieglu IV).[31]

Nel sieglu VI Gaza foi un centru cultural cristianu d'importancia, siendo sede d'una activa escuela de retóricos y poetes cristianos.[32] D'aquella dómina de cultura griega, trés filósofos son los personaxes históricos más relevantes: Eneas de Gaza (ca. 430/450 - ca. 518), neoplatónicu cristianu, Zacarías de Gaza, obispu de Mitylene (muertu antes de 553) y Procopio de Gaza (465-529).[ensin referencies]

Conquista árabe y Medievu

[editar | editar la fonte]

Nel 632 empecipióse la conquista musulmana de Palestina. Gaza ufiertó cierta resistencia, y paez ser tomada por Amr ibn al As escontra'l 636.[33] La ciudá foi prindada polos Cruciaos hacia 1100, anque foi reconquistada polos musulmanes nel añu de 1187.

Periodu otomanu

[editar | editar la fonte]

L'Imperiu otomanu tomó control de Gaza hacia 1517.

Comunidá xudía en Gaza

[editar | editar la fonte]

Hubo presencia xudía en Gaza hasta que llegó la orde de Roma d'espulsalos nel añu 61, mientres la Primer Guerra Xudeo-Romana. Nos tiempos del Mishnah y del Talmud había una gran comunidá xudía en Gaza. Restos d'una antigua sinagoga, construyida alredor del añu 500, fueron atopaos cerca del puertu de la ciudá de Caza.

La comunidá xudía en Gaza foi aniquilada mientres les Cruzaes, pero retornó y foi reconstruyida mientres la ocupación de los mamelucos. En febreru de 1799, cuando les fuercies franceses conducíes por Napoleón entraron a la ciudá, una tarrecible plaga fixo a los xudíos esvalixase a otres árees fora de Gaza. Nel añu 1886, trenta families xudíes tornaron a Gaza, pero fueron deportaes polos otomanos mientres la Primer Guerra Mundial. Los xudíos volvieron a Gaza dempués de que la guerra terminara pero los árabes forzar a dise nuevamente dempués de los motinos de 1929 de Palestina y de les masacres subsecuentes de xudíos en Safed y Hebrón. Dempués d'estos polveros, nos cualos más de 130 xudíos fueron asesinaos, los británicos prohibieron a los xudíos vivir en Gaza p'aselar la tensión. Los xudíos nun volvieron a Gaza, hasta qu'en 1946 establecióse'l kibutz Kfar Darom nel centru de la Franxa de Gaza.[34]

Xudíos famosos de Gaza inclúin al poeta llitúrxicu medieval Israel Najara, que foi soterráu nel campusantu llocal de Gaza, y el relixosu Shabtai Tzvi y el teólogu Nathan de Gaza. El rabín Abraham Azulai vivió en Gaza en 1619, y foi ellí qu'escribió'l llibru pol cual ye recordáu, el so trabayu cabalísticu “Hesed -y-Avraham”.[35]

Historia moderna

[editar | editar la fonte]

Mientres la Primer Guerra Mundial, el 7 de payares de 1917 al terminar la Tercer Batalla de Gaza, el Reinu Xuníu tomó Gaza del Imperiu otomanu. En 1929, delles protestes árabes causaes pola llegada d'inmigrantes xudíos desaguaron na muerte de 110 xudíos y 70 árabes. Los británicos instalaron a los xudíos n'otres ciudaes, pero dalgunos retornaron y fueron treslladaos al kibutz de Kfar Darom en 1946.

Dempués de la Guerra árabe-israelina de 1948 Gaza quedó ocupada per Exiptu hasta 1967, cuando, tres la victoria israelina na Guerra de los Seis Díes, quedó ocupada per Israel hasta l'añu 2005. Nesi añu tou la Franxa foi sacupada totalmente per Israel por aciu el plan de retirada unillateral implementáu pol gobiernu d'Ariel Sharón.

De magar, les organizaciones palestines realizaron llanzamientos de cohetes Qassam contra les poblaciones del sur d'Israel, lo qu'anició la continua respuesta israelina, bloquiando l'espaciu aéreo y marítimo, y realizando frecuentes cortes nel suministru de gas, agua y lletricidá (suministraos principalmente por el mesmu Israel). Por cuenta de la so escasa superficie y al so calter eminentemente urbanu, la Franxa de Gaza ye unu de los llugares más densamente poblaos del planeta, lo que, xuníu a la falta de servicios básicos por cuenta de la corrupción de los gobiernos llocales y fundamentalmente poles represalies provocaes pol exércitu israelín, esplica les paupérrimas condiciones nes que viven los sos habitantes. En xineru de 2009, faltando un mes pa la invistidura de Barack Obama como presidente d'Estaos Xuníos, el gobiernu israelín d'Ehud Ólmert desencadenó la denomada «Operación Plomo Fundíu» contra Hamás. Les consecuencies de dicha operación fueron más d'un millar de finaos, según la destrucción de gran parte de les infraestructures de la ciudá.

Ente'l 14 y el 21 de payares del añu 2012, la ciudá de Gaza foi duramente bombardiada por Israel daos los ataques con misiles a Israel díes tras mientres el conflictu que tuvieron dambes naciones (Operación Pilar Defensivu). Más de 150 persones morrieron y 1.200 resultaron mancaes.

El 29 de payares de 2012, Gaza recibe la reconocencia de Palestina na ONX como Estáu Observador Non Miembru ante l'asamblea, con una votación de 138 estaos a favor, 9 en contra y 41 astenciones, malapenes unos díes depués de terminar un conflictu armáu ente Israel y la franxa que dexó cerca d'un centenar de muertos.

En xunetu de 2014, tres el secuestru y asesinatu de trés nuevos xudíos, y magar que la policía israelina declaró que Hamás nun foi responsable de la muerte de dichos nuevos, Israel empecipió la Operación Marxe Proteutor. Esta operación foi condergada por diverses organizaciones de defensa de los Derechos Humanos, pol asesinatu de cientos de civiles. El 18 de Julio la ONX dixo qu'unu de cada 5 finaos yeren neños.

Edificios singulares

[editar | editar la fonte]
Gold Market, na ciudá de Gaza
  • Gran Mezquita (Al-Omari), construyida sobre l'antiguu templu de Marnas, dempués, foi una ilesia ortodoxa griega, dempués mezquita, dempués ilesia normanda mientres les cruzaes, y dempués mezquita.
  • Fuerte de Napoleón (Qasr El-Basha), onde pasó unes nueches mientres la so ocupación en 1799.
  • Ilesia de San Porfirio, construyir nel sieglu IV, onde morrió y foi soterráu san Porfirio (420). Inda ta n'usu por una comunidá ortodoxa griega.
  • Mezquita d'Al-Sayed Hashem, alcontrada n'A el-Daraj. Ye la tumba de Hashim ibn Abd Manaf, el güelu de Mahoma, quien morrió na ciudá mientres un viaxe.

Tresporte

[editar | editar la fonte]

En Gaza esistió un aeropuertu internacional, inauguráu en 1998, que les sos pistes d'aterrizaxe ya instalaciones fueron destruyíes pola aviación israelina pocu dempués del empiezu de la Segunda Intifada, en setiembre de 2000.[36] La Organización d'Aviación Civil Internacional (OACI) condergó duramente la destrucción del aeropuertu y encamentó a Israel a que tomara les midíes necesaries pa la so reapertura.[37]

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. ↑ Esti topónimu apaez na traducción al asturianu de los Mapes de l'Associació Bíblica de Catalunya
    Esta fonte emplégase como referencia dende'l puntu de vista llingüísticu.
  2. ↑ KUHRT, Amélie (1995): L'Oriente Próximu na Antigüedá, c. 3000-330 e.C. - Volume I. – Crítica, Barcelona, 2000, p. 359. ISBN 84-8432-050-2
  3. ↑ MALAMAT, Abraham (1966): «3. Siria y Palestina na segunda metá del segundu mileniu», en Elena Cassin, Jean Bottéro y Jean Vercoutter: Los imperios del Antiguu Oriente. Volume II: El fin del segundu mileniu. – Sieglu XXI, Méxicu, 1988, p. 160-161. ISBN 968-23-0831-3
  4. ↑ 4,0 4,1 KUHRT, Amélie (1995): L'Oriente Próximu na Antigüedá, c. 3000-330 e.C. - Volume I., p. 364.
  5. ↑ 5,0 5,1 MALAMAT, Abraham (1966), p. 168.
  6. ↑ HELCK, Hans Wolfgang: Die Beziehungen Ägyptens zu Vorderasien im 3. und 2. Jahrtausend v. Chr. (Ägyptologische Abhandlungen, Band 5), 1ª edición, Harrassowitz, Wiesbaden, 1962, p. 256 y ss.
    Citáu en: MALAMAT, Abraham (1966), p. 168.
  7. ↑ HELCK, Hans Wolfgang: Die Beziehungen Ägyptens zu Vorderasien im 3. und 2. Jahrtausend v. o. Z. (Ägyptologische Abhandlungen, Band 5), 2ª edición, Harrassowitz, Wiesbaden, 1971.
    Citáu en: KUHRT, Amélie (1995): L'Oriente Próximu na Antigüedá, c. 3000-330 e.C. - Volume I., p. 364.
  8. ↑ MALAMAT, Abraham (1966), p. 174.
  9. ↑ MALAMAT, Abraham (1966), p. 191.
  10. ↑ KUHRT, Amélie (1995): L'Oriente Próximu na Antigüedá, c. 3000-330 e.C. - Volume II. – Crítica, Barcelona, 2001, p. 107. ISBN 84-8432-163-0
  11. ↑ LABAT, René (1965): «1. Asiria y los países vecinos (Babilonia, Elam, Irán) dende'l 1000 hasta'l 617 e.C. El Nuevu Imperiu babilónicu hasta'l 539 e.C. », n'Elena Cassin, Jean Bottéro y Jean Vercoutter: Los imperios del Antiguu Oriente. Volume III: La primer metá del primer mileniu. – Sieglu XXI, Méxicu, 1988, p. 42-43. ISBN 968-23-0832-1
  12. ↑ LABAT, René (1965), p. 48-49.
  13. ↑ DE MEULENAERE, Hermann (1965): «5. El Tercer Periodu Entemediu y l'Imperiu Etíope», n'Elena Cassin, Jean Bottéro y Jean Vercoutter: Los imperios del Antiguu Oriente. Volume III: La primer metá del primer mileniu. – Sieglu XXI, Méxicu, 1988, p. 222. ISBN 968-23-0832-1
  14. ↑ LABAT, René (1965), p. 59.
  15. ↑ EISSFELDT, Otto (1965): «3. Siria y Palestina dende fines del sieglu XI hasta fines del sieglu VI e.C. Dende la instauración de la monarquía n'Israel hasta'l fin del exiliu xudíu», n'Elena Cassin, Jean Bottéro y Jean Vercoutter: Los imperios del Antiguu Oriente. Volume III: La primer metá del primer mileniu. – Sieglu XXI, Méxicu, 1988, p. 166. ISBN 968-23-0832-1
  16. ↑ LABAT, René (1965), p. 83-86.
  17. ↑ LABAT, René (1965), p. 87.
  18. ↑ KUHRT, Amélie (1995): L'Oriente Próximu na Antigüedá, c. 3000-330 e.C. - Volume II, p. 255-257.
  19. ↑ EISSFELDT, Otto (1965), p. 181.
  20. ↑ LABAT, René (1965), p. 92.
  21. ↑ BENGTSON, Hermann (1965): «1. L'imperiu persa y los griegos alredor del 520 e.C. », en Hermann Bengtson: El mundu mediterraneu na Edá Antigua. Volume I: Griegos y perses. – Sieglu XXI, Méxicu, 1999, p. 7-8. ISBN 968-23-0494-6
  22. ↑ KUHRT, Amélie (1995): L'Oriente Próximu na Antigüedá, c. 3000-330 e.C. - Volume II. – Crítica, Barcelona, 2001, p. 311-312 y 314-315. ISBN 84-8432-163-0
  23. ↑ CASKEL, Werner (1965): «20. Arabia», en Hermann Bengtson: El mundu mediterraneu na Edá Antigua. Volume I: Griegos y perses. – Sieglu XXI, Méxicu, 1999, p. 373-375. ISBN 968-23-0494-6
  24. ↑ BENGTSON, Hermann (1965): «15. Alejandro y la conquista de Persia (336 e.C. -323 e.C. )», en Hermann Bengtson: El mundu mediterraneu na Edá Antigua. Volume I: Griegos y perses. – Sieglu XXI, Méxicu, 1999, p. 286. ISBN 968-23-0494-6
  25. ↑ CCARTLEDGE, Paul (2004): Alloñando Magno. La busca d'un pasáu desconocíu. – Ariel, Barcelona, 2007, p. XIX, 139-140 y 185. ISBN 978-84-344-5237-4
  26. ↑ CARTLEDGE, Paul (2004), p. 185.
  27. ↑ Plinio el vieyu Historia Natural llibru V-68.
  28. ↑ CAMERON, Averil (1993): El mundu mediterraneu na Antigüedá tardida, 395-600. – Crítica, Barcelona, 1998, p. 83. ISBN 84-7423-760-2
    Cameron cita a: Marcos Diáconu: Vida de Profirio de Gaza, 47-50, 63-70, 76.
  29. ↑ CAMERON, Averil (1993), p. 71.
  30. ↑ Marcos Diáconu: Vida de Profirio de Gaza, 78. – Testu citáu en: CAMERON, Averil (1993), p. 71.
  31. ↑ KRAUTHEIMER, Richard (1965): Arquiteutura paleocristiana y bizantina. – Cátedra, Madrid, 2000, p. 185. ISBN 84-376-0495-8
  32. ↑ CAMERON, Averil (1993), p. 145.
  33. ↑ KENNEDY, Hugh (2007): Les grandes conquistes árabes. – Crítica, Barcelona, 2007, p. 76 y 97. ISBN 978-84-8432-931-2
  34. ↑ «A Brief History of the Gaza Settlements». Jewish Virtual Library. Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015.
  35. ↑ «Jewish Encyclopedia». Archiváu dende l'orixinal, el 2011-06-28.
  36. ↑ >«"Díes d'allegría"». BBC Mundu. Consultáu'l 1 d'avientu de 2007.
  37. ↑ «El Conseyu de la OACI adopta una resolución condergando duramente la destrucción del aeropuertu internacional de Gaza.». Consultáu'l 13 de marzu de 2002.

Ver tamién

[editar | editar la fonte]

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]
Artículu de traducción automática a partir de "Gaza" que necesita revisión. Quita l'avisu cuando tea correxíu.