Heliogábalu | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
8 xunu 218 - 11 marzu 222 ← Macrino (es) - Alejandro Severo (es) →
década de 210 - 11 marzu 222 ← Bassià
| |||||||
Vida | |||||||
Nacimientu | Roma[1], Emesa (es) [1] y Velletri (es) [1], 20 de marzu de 203 | ||||||
Nacionalidá | Antigua Roma | ||||||
Muerte | Roma, 11 de marzu de 222[2] (18 años) | ||||||
Sepultura | Tíber[3] | ||||||
Causa de la muerte | homicidiu | ||||||
Familia | |||||||
Padre | Sexto Vario Marcelo, Caracalla | ||||||
Madre | Julia Soemias | ||||||
Casáu con |
Julia Cornelia Paula (219 – div. 220)[4] Aquilia Severa (220 – div. 221)[4] Ania Faustina (221 – div. 222)[4] Aquilia Severa (222 – m. 222)[4] | ||||||
Pareyes |
Hierocles (es) Zoticus | ||||||
Fíos/es | Alejandro Severo (es) | ||||||
Hermanos/es |
| ||||||
Familia |
ver
| ||||||
Pueblu | dinastía Severa (es) | ||||||
Estudios | |||||||
Llingües falaes | llatín | ||||||
Oficiu | políticu | ||||||
Heliogábalo —en llatín, Elagabalus— (20 de marzu de 203, Roma, Emesa (es) y Velletri (es) – 11 de marzu de 222, Roma) foi un emperador romanu de la dinastía Severa que reinó dende 218 hasta 222. El so nome de nacencia yera Vario Avito Basiano, fíu de Julia Soemia Basiana y Sestu Vario Marcelo, y na so mocedá sirvió como sacerdote del dios El-Gabal na so ciudá natal, Emesa (actual Homs, en Siria). Al convertise n'emperador tomó'l nome de Marco Aurelio Antonino Augustu, y solo foi conocíu como Heliogábalo enforma tiempu dempués de la so muerte.
En 217, l'emperador Caracalla foi asesináu y reemplazáu pol so prefeutu del pretorio, Marcu Opelio Macrino. La tía materna de Caracalla, Julia Mesa, promovió con ésitu una revuelta ente la Legio III Gallica pa consiguir que'l so nietu mayor, Heliogábalo, fora declaráu emperador nel so llugar. Macrino foi ganáu'l 8 de xunu de 218, na Batalla de Antioquía, colo cual Heliogábalo, d'apenes catorce años d'edá, xubió al tronu imperial y empezó un reináu marcáu pol discutiniu.
Mientres el so mandatu, Heliogábalo fixo casu omiso de les tradiciones relixoses y los tabús sexuales de Roma. Reemplazó al dios Xúpiter, cabeza del panteón romanu, pol dios Sol Invictu (Deus Sol Invictus), y obligó a miembros destacaos del gobiernu de Roma a participar nos ritos relixosos n'honor de la deidá, de la qu'él yera sumu-sacerdote. Casar hasta cinco veces y dizse que dio favores a persones que se creía pudieren ser los sos amantes homosexuales, hasta'l puntu de que se-y acusó de prostituyise él mesmu nel palaciu imperial. El so comportamientu provocó'l refugu de la Guardia Pretoriana y del Senáu romanu.
Metanes una creciente oposición, Heliogábalo, de solu 18 años d'edá, foi asesináu y reemplazáu pol so primu, Alexandru Severu el 11 de marzu de 222, nuna intriga entamada pola so güela, Julia Mesa, y por miembros de la Guardia Pretoriana. Heliogábalo desenvolvió ente los sos contemporáneos una reputación d'escentricidá, decadencia y fanatismu que foi probablemente esaxerada polos sos socesores y rivales políticos.[5] Esta propaganda trescendió darréu y, como resultáu d'ello, Heliogábalo ye unu de los emperadores romanos más vilipendiados polos historiadores antiguos. Por casu, Edward Gibbon escribió que Heliogábalo «abandonar a los placeres más porcaces y a una roxura ensin control».[6] B.G. Niebuhr consideró que'l nome de Heliogábalo quedaba grabáu na hestoria percima d'otros por cuenta de la so «indescriptiblemente desagradable vida».[7]
Heliogábalo nació en 203[8] col nome de Vario Avito Basiano, fíu de Sestu Vario Marcelo y de Julia Soemia Basiana. El so padre perteneció n'orixe a la clase ecuestre romana pero más tarde algamó'l rangu de senador. La so güela, Julia Mesa, yera vilba del cónsul Julio Avito, hermana de Julia Domna y cuñada del emperador Septimio Severu.[9] Julia Soemia yera prima del emperador romanu Caracalla. Otros parientes sos fueron la so tida Julia Mamea, el so tíu políticu Marco Julio Gesio Marcianu y el fíu de dambos Alexandru Severu. La familia de Heliogábalo tenía derechos hereditarios al sacerdociu del dios sol El-Gabal, de quien Heliogábalo yera sumu sacerdote en Emesa (actual Homs) en Siria.[8]
El nome El-Gabal nun principiu referíase a la deidá patrona del llugar de nacencia del emperador, Emesa.[10] El referir a la principal deidá semítica, ente que Gabal, que significa monte (compárese col hebréu gevul y l'árabe jebel), ye la so manifestación de Emesa.[11] El dios foi más tarde importáu y asimiláu col dios solar romanu, que yera conocíu como Sol Indiges na dómina republicana, y más tarde Sol Invictus mientres los sieglos II y III.[12] Avito adoptó'l nome del dios, llamándose "Elagabal".[13]
Cuando l'emperador Macrino tomó'l poder quixo esaniciar l'amenaza que supónía la familia del so predecesor asesináu, Caracalla, unviándo-yos al exiliu. Julia Mesa, los sos dos fíes y el so nietu mayor, Heliogábalo, fueron unviaos a la so finca d'Emesa, na provincia romana de Siria.[8] Apenes llegaos a Siria, ella empezó a entamar una intriga, col so conseyeru eunucu y tutor de Heliogábalo, Gannys, pa derrocar a Macrino y alzar a Heliogábalo, que namái cuntaba catorce años d'edá, al tronu imperial.[8] Heliogábalo y la so madre entraron de bona gana na combalechadura y anunciaron, falsamente, que Heliogábalo yera'l fíu illexítimu de Caracalla, al que polo tanto debíase-y la llealtá que los soldaos y senadores romanos xuraren a Caracalla.[8] Dempués de que Julia Mesa amosara la so riqueza a la Tercer lexón en Raphana, esta xuró llealtá a Heliogábalo. A l'amanecida del 16 de mayu de 218, Publio Valerio Comazón Eutiquiano, comandante de la lexón, declarar emperador.[14] Pa fortalecer la so llexitimidá al traviés de más propaganda, Heliogábalo asumió los nomes de Caracalla, Marco Aurelio Antonino.[15]
En respuesta, Macrino espachó a la rexón a la so prefeutu del pretorio, Ulpio Xulianu, con un contingente de tropes que consideraba abondo fuertes pa entartallar la rebelión. Sicasí, esta fuercia llueu se xunió a la facción de Heliogábalo cuando, mientres la batalla, volver contra los sos propios comandantes. Los oficiales fueron asesinaos y la cabeza de Xulianu unviada de vuelta al emperador.[16] Entós, Macrino unvió cartes al senáu acotando que la presunta ascendencia de Heliogábalo yera falsa y alegando llocura nel so rival.[17] Asina consiguió que Heliogábalo fora condergáu polos dos cónsules y otros líderes romanos, y el Senáu por consiguiente declaró la guerra tanto a Heliogábalo como a Julia Mesa.[18]
Macrino y el so fíu, debilitaos pola deserción de la Segunda Lexón por cuenta de los sobornos y promeses llanzaos por Julia Mesa, fueron ganaos el 8 de xunu de 218 na Batalla de Antioquía por tropes comandadas por Gannys.[16] Macrino fuxó escontra Italia, amarutáu de mensaxeru, pero foi más tarde interceptáu cerca de Calcedonia y executáu en Capadocia.[16] El so fíu Diadumeniano, unviáu pola so seguridá a la corte del Imperiu Parto, foi prindáu en Zeugma y tamién executáu.[16]
Heliogábalo declaró la fecha de la victoria en Antioquía como l'empiezu del so reináu y asumió los títulos imperiales ensin l'aprobación previa del Senáu,[19] lo que violaba la tradición pero que, sicasí, yera práctica común ente los emperadores del sieglu III.
Unviáronse cartes de reconciliación a Roma estendiendo l'amnistía al Senáu y reconociendo les lleis, y condergando coles mesmes l'alministración de Macrino y el so fíu.[20] Los senadores respondieron reconociendo a Heliogábalo como emperador y aceptando la so pretensión de ser el fíu de Caracalla.[21] Caracalla y Julia Domna fueron dambos divinizaos pol Senáu, de la que tantu Julia Mesa como Julia Soemia fueron alzaes al rangu d'augustas,[22] y la memoria de Macrino y Diadumeniano foi condergada y vilipendiada pol Senáu.[19] L'anterior comandante de la Tercer Lexón, Comazón, foi nomáu comandante de la Guardia pretoriana.[23]
Heliogábalo y la so corte pasaron l'iviernu de 218 en Bitinia de Nicomedia,[21] onde les práutiques y convencimientos relixosos del nuevu emperador manifestar por vegada primer como un verdaderu problema. L'historiador contemporaneu Dión Casio suxer que Gannys foi de fechu asesináu pol nuevu emperador por cuenta de que taba forzando a Heliogábalo a vivir «mesurada y prudentemente».[24] P'ayudar al pueblu romanu a afaese a la idea de tener a un sacerdote oriental como emperador, Julia Mesa fixo unviar a Roma una semeya de Heliogábalo vistíu de sacerdote y dispunxo que s'asitiara percima de la estatua de la diosa Victoria nel edificiu del Senáu.[21] Esto punxo a los senadores nuna posición incómoda, pos coles mesmes que faíen ufriendes a la diosa, taben reverenciando al emperador.
Les lexones quedaron ablayaes ante'l so comportamientu y rápido llamentaron la so decisión de sofitalo como emperador.[25] Mientres Heliogábalo taba inda de camín a Roma, españaron pequeñes revueltes na Lexón Cuarta, por instigación de Gelio Máximu, y na Lexón Tercer, que yera la mesma que lo alzara al tronu, sol mandu del senador Vero.[26] La rebelión foi rápido estrapada, y la Tercer Lexón llicenciada.[27]
Cuando la corte llegó finalmente a Roma na seronda de 219, Comazón y otros aliaos de Julia Mesa y Heliogábalo recibieron cargos importantes y codalosos, con gran irritación de munchos senadores que nun los consideraben respetables.[28] Dempués d'exercer como prefeutu del pretorio, Comazón foi por trés veces prefecto de la ciudá de Roma, y por dos vegaes cónsul.[23] Heliogábalo intentó tamién que'l so supuestu amigu Hierocles fora nomáu César,[29] ente qu'otru presuntu amigu, Zotico, foi nomáu pal cargu non alministrativu, pero sí influyente, de cubiculario.[30] Aclamóse llargamente la so ufierta d'amnistía pa los líderes romanos, anque'l xurista Ulpiano foi exiliáu.[31]
Nun principiu los llazos de Heliogábalo con Julia Mesa y Julia Soemia yeren fuertes. La so madre y la so güela convertir nes primeres muyeres almitíes nel Senáu,[32] y dambes recibieron títulos senatoriales: diose'l títulu tradicional de Clarissima a Julia Soemia y el menos ortodoxu de Mater Castrorum et Senatus a Mesa.[22] La so güela intentó establecese como poder na solombra y, poro, como la muyer más poderosa del mundu, pero llueu se vio que Heliogábalo yera bien independiente, tenía idees propies y resultaba imposible de controlar.
Dende'l reináu de Septimio Severu, el cultu al dios solar estendiérase pol imperiu.[33] Heliogábalo vio nello una oportunidá de faer del so dios, El-Gabal, la principal deidá del panteón romanu. El dios foi rebautizado Deus Sol Invictus, lo que quier dicir Dios Sol Invictu, y foi asitiáu percima inclusive de Xúpiter.[34] Como signu de la unión cola relixón romana, Heliogábalo consideró como esposes d'El-Gabal a Astarté, Minerva, Urania, o a dalgún tipu de combinación de los trés deidaes.[35]
L'emperador provocó entá más a escándalu cuando se casó cola virxe vestal Aquilia Severa, diciendo que'l matrimoniu produciría «neños paecíos a los dioses».[36] Esto frayaba flagrantemente la llei y la tradición romanes, pos cualquier vestal que tuviera rellaciones sexuales tenía de ser soterrada viva.[37]
Construyóse un luxosu templu llamáu'l Elagabalium na fastera oriental del Palatín p'allugar a El-Gabal, quien taba representáu por un meteoritu cónicu negru d'Emesa.[21] Falando d'esta piedra, Herodiano l'Estoicu dixo:
Esta piedra ye venerada como si fuera unviada dende'l cielu, sobre ella hai dellos cachos sobresalientes y unes marques que tán resaltaes, respectu de los cualos el pueblu pretende creer que son una imaxe del sol, porque ye según ver.[8]
Al envís de convertise nel sumu sacerdote de la so nueva relixón, Heliogábalo fíxose circuncidar.[34] Herodiano rellata que forzó a los senadores a contemplar la so danza ante l'altar de Deus Sol Invictus al toque de tambores y címbalos,[21] y cada solsticiu de branu celebró un gran festival n'honor de la deidá, que se fixo bien popular ente les mases porque se distribuyía comida a esgaya.[35] Mientres esti festival, Heliogábalo asitiaba la piedra de Emesa nun carru afatáu con oru y xoyes, que desfilaba pela ciudá.
Un carru tiráu por seis caballos llevaba a la divinidá, los caballos enormes y de un blancu puru, con cares cinches d'oru y ricos ornamientos. Naide sostenía les riendes, y naide llevaba'l carru; el vehículu yera escoltáu como si'l mesmu dios fuera'l auriga. Heliogábalo corría escontra tras enfrente del carru, mirando al dios, y sosteniendo les riendes de los caballos. Faía tol viaxe d'esta forma, al aviesu, mirando a la cara del so dios.Herodiano[35]
Les reliquies más sagraes de la relixón romana fueron treslladaes dende los sos respeutivos santuarios al Elagabalium, incluyendo la Gran Madre, el fueu de Vesta, los Escudos de los saliares y el Paladiu, pa faer que nengún otru dios salvu El-Gabal fuera veneráu.[38]
La orientación y identidá sexual de Heliogábalo fueron oxetu de gran discutiniu y alderique. Casóse 5 vegaes con muyeres,[36] dos de les cualos son desconocíes. La so primer esposa foi Julia Cornelia Paula;[35] la segunda la vestal Julia Aquilia Severa,[35] pero'l mesmu añu, abandonar y casóse con Annia Faustina,[35] descendiente de Marco Aurelio y vilba d'un home apocayá executáu por Heliogábalo. A finales d'añu, volviera con Severa,[36] anque según Dión Casio, la so rellación más estable paez ser la que caltuvo cola so auriga, un esclavu rubiu de Caria llamáu Hierocles, a quien inclusive se refería como'l so home.[29] La Historia Augusta sostién que tamién se casó con un home llamáu Zotico, un atleta de Esmirna, nuna ceremonia pública en Roma.[39] Dión Casio diz que Heliogábalo pintábase los güeyos, se depilaba y llucía peluques antes de prostituyise en tabiernes y prostíbulos,[40] ya inclusive nel palaciu imperial:
Finalmente, él acutó una habitación nel palaciu y ellí cometía les sos indecencies, permaneciendo siempres desnudu nel estragal, como faen les prostitutes, y moviendo la cortina que colgaba d'aniellos doraos, ente que nuna voz nidio y conmovedor ufiertar a los que pasaben pol corredor.[41]
Herodiano comenta que Heliogábalo acoricaba la so guapura natural lluciendo demasiáu maquillaxe.[35] Descríbelu como «encantáu de ser llamáu l'amiga, la esposa, la Reina d'Hierocles»; según Herodiano, dicíase que l'emperador ufiertara enormes cantidaes de dineru al médicu que pudiera dota-y de xenitales femeninos.[30] Por estos motivos, Heliogábalo foi consideráu por escritores modernos como'l primer casu documentáu de persona transexual.[42][43]
Pal añu 221, les escentricidaes de Heliogábalo, especialmente la so rellación con Hierocles,[29] enfurecían cada vez más a los soldaos de la Guardia pretoriana.[28] Cuando Julia Mesa diose cuenta de que'l sofitu popular al emperador taba sumiendo rápido, decidió que tanto él como la so madre, que lo sofitara nes sos práutiques relixoses, teníen que ser sustituyíos.[28] Como alternativa, volver escontra la so otra fía, Julia Avita Mamea, y el so fíu de 13 años, Alexandru Severu. Convenció a Heliogábalo por qu'adoptara al so primu como herederu, diéra-y el títulu de César y compartiera con él el consuláu d'esi añu.[28] Sicasí, Heliogábalo reconsideró la so decisión cuando empezó a abarruntar que la Guardia Pretoriana prefería al so primu primero que a él.[44] Dempués del fracasu de dellos atentaos contra la vida d'Alexandru, Heliogábalo quitó al so primu de los sos títulos, revocó'l consuláu y fixo circular la noticia de qu'Alexandru taba próximu a la muerte pa ver cómo reaccionaríen los pretorianos.[44] Desencadenóse un motín, y la guardia esixó ver a Heliogábalo y Alexandru nel campu pretoriano.[44] L'emperador aportó a ello y el 11 de marzu de 222 presentar col so primu y la so madre Julia Soemia. Al llegar, los soldaos aclamaron a Alexandru, mientres inoraben a Heliogábalo, quien ordenó un arrestu sumariu y la execución de cualesquier qu'interviniera nesta revuelta.[44] A manera de respuesta, los pretorianos atacaron a Heliogábalo y a la so madre:
Asina que intentó fuxir, y podría llegar a dalgún llugar escondíu nun arcón, pero foi descubiertu y diéron-y muerte, a los 18 años d'edá. La so madre, que lo abrazó estrechamente, pereció con él; cortaron les sos cabeces y los sos cuerpos, dempués d'esnudalos, primero abasnar por tola ciudá, y depués el cuerpu de la madre foi dexáu en dalgún llugar, ente que el d'él foi refundiáu al ríu.Dión Casio[45]
Dempués del so deposición, munches persones rellacionaes con Heliogábalo fueron asesinaes, ente elles Hierocles y Comazón.[45] Los sos edictos relixosos fueron revocaos y El-Gabal devueltu a Emesa.[46] Prohibióse que les muyeres volvieren allegar a les xuntes del Senáu,[32][47] y decretóse sobre la so persona la damnatio memoriae, qu'implicaba que'l so nome fora borráu de tolos documentos públicos.[48]
Darréu dempués de la so muerte empezó una campaña de propaganda contra Heliogábalo, atribuyida tradicionalmente a Julia Avita Mamea.[49] Circularon sobre él munches hestories denigrante y falsu, y les sos escentricidaes pueden habese esaxeráu.[49] La más famosa d'elles, inmortalizada nuna pintura del sieglu XIX, Les roses de Heliogábalo, cuadru que retrata cómo afogó a invitaos d'una cena con una masa de «violetes y roses» que llanzaben dende enriba.[50]
La fonte de munches d'estes hestories sobre la disipación de Heliogábalo ye la Historia Augusta, que, según opinión xeneral ente los eruditos, paez pocu fiable tocantes a los detalles.[51] La Historia Augusta foi bien probablemente escrita escontra'l final del sieglu IV, mientres el reináu del emperador Teodosio I,[52] y debe tantu a la invención de los sos autores como a les fontes históriques. La vida de Heliogábalo descrita na Historia Augusta créese que ye en gran midida una obra de ficción histórica.[53] Namái les seiciones 13 a 17, referentes a la cayida de Heliogábalo, tán consideraes como de ciertu valor históricu.[54]
Fuentes más creíbles que la Historia Augusta son los historiadores, contemporáneos de Heliogábalo, Dión Casio y Herodiano. Dión Casio vivió dende la segunda metá del sieglu II hasta dalgún momentu posterior a 229. Nacíu nel senu d'una familia patricia, pasó la mayor parte de la so vida en cargos públicos. Foi senador col emperador Cómodu y gobernador d'Esmirna dempués de la muerte de Septimio Severu. Más tarde sirvió como cónsul sufecto alredor de 205, y como procónsul n'África y Panonia. Alexandru Severu tener n'alta estima y fíxo-y cónsul de nuevu. El so Historia romana abarca cerca d'un mileniu, dende la llegada d'Eneas a Italia hasta l'añu 229. Como contemporaneu de Heliogábalo, el rellatu de Dión Casio del so reináu considérase, polo xeneral, más fiable que la Historia augusta, anque tien de destacar que Dión pasó la mayor parte d'esti periodu fora de Roma y tenía que fiase de rellatos de segunda mano cuando compunxo la so Historia romana. Entá más, el clima políticu tres el reináu de Heliogábalo y la so propia posición dientro del gobiernu d'Alexandru faen que la so fiabilidá tenga de considerase llindada.[55]
Otru contemporaneu de Heliogábalo foi Herodiano, un funcionariu menor que vivió dende alredor de 170 hasta 240. La so obra, Historia del Imperiu romanu dende Marco Aurelio, que'l so títulu ye xeneralmente embrivíu como Historia romana, ye'l rellatu d'un testigu presencial del reináu de Cómodu hasta l'empiezu del reináu de Gordianu III. La so obra, en gran midida, se superpone a la Historia romana, pero ambos testos paecen ser fontes independientes que concuerden ente sigo.[56] Anque Herodiano nun ye consideráu tan fiable como Dión Casio, la so falta de pretensiones lliteraries y erudites fai-y menos tendenciosu que los historiadores senatoriales. Herodiano ta consideráu como la fonte más importante al respeutive de les reformes relixoses que socedieron mientres el reináu de Heliogábalo, lo que foi confirmáu pola moderna evidencia numismática[57][58] y arqueolóxica.[59]
Mientres la Edá Media, la conocencia sobre Heliogábalo llindar a los concisos datos qu'apurren les fontes de l'Antigüedá tardida, principalmente los autores patrísticos Orosio y Jerónimo, y el Epitome de Caesaribus. Por ello ye mentáu de forma igualmente curtia nes obres de los autores medievales Otón de Freising y Vincent de Beauvais. Nel Renacimientu, les fontes disponibles aumentaron considerablemente. Giovanni Boccaccio dedicó a la madre de Heliogábalo, Julia Soemia Basiana, un detalláu capítulu de la so obra De claris mulieribus, onde enceta la tema dende'l puntu de vista de la indignidá que supón el gobiernu d'una prostituta. Esta obra tendría un papel importante na imaxe posterior de Heliogábalo, quien, amás de ser consideráu ciñu a tou viciu imaxinable, apaecería d'equí p'arriba como'l fíu d'una prostituta, y pondríase como exemplu de los males qu'acarreta la influencia de les muyeres nel gobiernu del estáu.
Más tarde, siquier a partir de la obra d'Edward Gibbon, impúnxose la imaxe de Heliogábalo como un déspota oriental, y consideróse de cutiu el so reináu como una victoria de la barbarie d'Oriente frente a les virtúes tradicionales romanes. La so presunta homosexualidá foi considerada por Gibbon y por otros autores, como Pierre-Jean-Baptiste Chaussard, una señal inequívoca de la decadencia de la civilización romana.[43]
Por cuenta de estes hestories, a finales del sieglu XIX, Heliogábalo convertir nuna especie d'héroe del movimientu decadente.[43]
Apaez en munches pintures y poemes como'l epítome d'un esteta amoral. La so vida y calter inspiraron o siquier informáu munches obres d'arte famosu, ente elles les siguientes:
Predecesor: Macrino y Diadumeniano |
Emperadores romanos 218 – 222 |
Socesor: Alexandru Severu |