Lumbier

Lumbier
Alministración
País	España
Comunidá foral	Navarra
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de Lumbier ^(es)	Javier Mauro Gogorcena Aoiz
Nome oficial	Lumbier (es)[1]
Nome llocal	Irunberri (eu)[2]
Códigu postal	31440
Xeografía
Coordenaes	42°39′03″N 1°18′32″W / 42.65077159°N 1.30901799°O / 42.65077159; -1.30901799
Lumbier Lumbier (España)
Superficie	57.4 km²
Altitú	467 m
Llenda con	Oibar, Urraúl Bajo, Romanzado ^(es) , Yesa ^(es) , Ledea y Sangüesa/Zangoza
Demografía
Población	1326 hab. (2023) - 716 homes (2019) - 602 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.2% de Navarra
Densidá	23,1 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
lumbier.es…

Lumbier (Irunberri n'euskera y Urunberri n'euskera roncalés) ye una villa y un conceyu español de la Comunidá Foral de Navarra, asitiáu na Merindad de Sangüesa, na so contorna homónima y a 38 km de la capital de la comunidá de Pamplona. La so población ye de 1326 habitantes (2023)^[3][4].

Topónimu

Créese que l'actual población de Irunberri remonta'l so orixe a una dómina bien antigua, yá que ente les comunidaes vascones que citaben los xeógrafos llatinos como Plinio atopábase la de los iluberritani, que s'acomuñó tradicionalmente cola población de Irunberri. En Irunberri topáronse dellos restos romanos y esisten nel cercanu conceyu de Ledea restos d'una villa romano y celta.

Partiendo d'un primitivu nome Ilumberri los llingüistes reconstruyeron de forma coherente una evolución del nome hasta les formes actuales.

• En romance: Ilumberri -> Lumberri -> Lumbier.
• N'euskera: Ilumberri -> Irunberri.

Croquis de la redolada de la llocalidá realizáu por Aniceto Lagarde (grabáu de Bernardo Rico) escontra 1875, nel contestu de la Tercer Guerra Carlista.

Sobre'l significáu etimolóxicu de Ilumberri, créese qu'esti provién del euskera arcaicu. El primer términu paez el mesmu qu'apaez en topónimos como Irún o Iruña (Pamplona), y rellacionóse tradicionalmente cola pallabra hiri o (h)ili (ciudá) n'euskera. El segundu términu ye berri (nuevu); polo que'l significáu etimolóxicu sería similar a 'villanueva'.^[5]

Na actualidá Irunberri pertenez a la zona non vascófona de Navarra, siendo solamente'l so nome castellanu oficial, anque'l topónimu "Irunberri" sigue usándose. A los de Irunberri suélse-yos llamar xeneralmente "gatos", de forma equivocada; el términu correutu ye "ahorcagatos", que provién de la Guerra d'Independencia Española, cuando dellos francesaos de Madrid ("gatos") fueron afayaos na so fuxida a Francia y fueron aforcaos nesta llocalidá.

Símbolos

Escudu

L'escudu d'armes de la villa de Irunberri tien el siguiente blasón:

Trai d'azur y un castiellu de tres torres de plata almenadas de tres almenes. La torre central más alta que les llaterales. El castiellu flanqueado d'una estrella d'ocho puntes nel lladral siniestru y de un creciente ranversado de plata nel diestru.

El sellu antiguu de la villa, qu'amás de los elementos descritos tenía un creciente y una estrella a entrambos llaos de la torre central, apaez na Carta d'Unión que toles villes navarres roblaron en Puente la Reina en 1328.^[6]

Xeografía física

Situación

La llocalidá de Irunberri ta asitiada na parte occidental de la Comunidá Foral de Navarra a una altitú de 467 msnm. El so términu municipal tien una superficie de 57,40 km² y llinda al norte colos conceyos d'Urraúl Bajo y Romanzado, al este con esti postreru, al sur colos de Yesa, Ledea y Sangüesa y al oeste col d'Urraúl Alto.^[7]

Relieve ya hidroloxía

Atopar xunto a la confluencia de los ríos Irati (na vera esquierda) y Salazar (na vera derecha), nun cuetu de cume planu a 467 metros d'altitú, ente una cuenca margosa y l'apéndiz noroccidental de la Sierra de Leire. N'el so proximidá atopa la Foz de Irunberri.

Demografía

Evolución de la población

Gráfica d'evolución demográfica d'Irunberri ente 1900 y 2017

Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001) según los censos de población del INE.[8]      Población según el padrón municipal de 2017 del INE.

Eleiciones llocales

Eleiciones municipales en Irunberri

Partíu políticu	2015[9]		2011[10]		2007[11]		2003[12]		1999[13]		1995[14]
	Votos %	Conceyales	Votos %	Conceyales	Votos %	Conceyales	Votos %	Conceyales	Votos %	Conceyales	Votos %	Conceyales
Agrupación Independiente Irunberri (AIL)	54,60	5	55,23	5	47,82	5	67,42	7	64,15	7	65,14	6
Candidatura Unitaria Auzolan (CUA)	22,45	2	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Euskal Herria Bildu (EH Bildu)	21,36	2	12,58	1	-	-	-	-	-	-	-	-
Prog. de Irunberri – Irunberri Ondalan (PL-IO)	-	-	18,61	2	26,04	2	-	-	-	-	-	-
Coalición Izquierda-Ezkerra (N)	-	-	12,37	1	-	-	-	-	-	-	-	-
Nafarroa Bai (Na-Bai)	-	-	-	-	12,57	1	-	-	-	-	-	-
Eusko Abertzale Ekintza - Aición Nacionalista Vasca (EAE-ANV)	-	-	-	-	12,08	1	-	-	-	-	-	-
Batzarre	-	-	-	-	-	-	28,86	2	17,68	1	19,87	2
Euskal Herritarrok (EH)	-	-	-	-	-	-	-	-	16,19	1	-	-
Herri Batasuna (HB)	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	11,48	1

Servicios

El conceyu cunta con diversos centros educativos. Esiste tamién un colexu públicu, un centru d'educación infantil (de 0 a 3 años), una ikastola, un institutu de FP (formación profesional) y una escuela de música con más de 100 matrícules.

Deportes

El Club Deportivo Ilumberri ye dende 1923 l'equipu de fútbol de la llocalidá. Xuega los sos partíos nel campu de fútbol d'El Lardín, de yerba natural, asitiáu pela rodiada del pueblu.

Ver tamién

• Llista de conceyos de Navarra
• Contorna de Irunberri
• Merindad de Sangüesa

Referencies

1. Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
2. Afirmao en: Euskaltzaindia.
3. Afirmao en: Padrón municipal d'España de 2023. Autor: Institutu Nacional d'Estadística. Data d'espublización: 13 avientu 2023.
4. oficina de rexistru
5. Blogue de Toponimia de Mikel Belasko Publicáu en Diccionariu etimolóxicu de los nomes de los pueblos, villes y ciudaes de Navarra. Apellíos navarros. Editorial Pamiela, Pamplona, 1996. 2ª ed, 1999.
6. OTAZU RIPA, Jesús Lorenzo (1999). Navarra - Temes de Cultura Popular nᵘ 288, Heráldica Municipal de la Merindad de Sangüesa I. Gobiernu de Navarra, páx. 19. ISBN 84-235-0076-4.
7. Caja d'Aforros y Monte de Piedá de Navarra (ed.): «Artículu de Ezcároz». Gran Enciclopedia Navarra. Archiváu dende l'orixinal, el 2019-03-24. Consultáu'l 15 de payares de 2011. (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
8. Institutu Nacional d'Estadística (España) (ed.): «Censos de población de Irunberri». Alteraciones de los conceyos nos Censos de Población dende 1842. Consultáu'l 16 de payares de 2011.
9. ara.cat (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Irunberri 2015». Consultáu'l 10 d'agostu de 2015.
10. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Irunberri 2011». Consultáu'l 10 d'agostu de 2015.
11. El País (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Irunberri 2007». Consultáu'l 10 d'agostu de 2015.
12. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Irunberri 2003». Consultáu'l 10 d'agostu de 2015.
13. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Irunberri 1999». Consultáu'l 10 d'agostu de 2015.
14. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Irunberri 1995». Consultáu'l 10 d'agostu de 2015.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Lumbier.
• Conceyu de Irunberri Archiváu 2014-05-17 en Wayback Machine - Páxina web oficial.
• Datos de Irunberri - Gobiernu de Navarra -Información y datos d'entidaes llocales de Navarra.