Kay Rala Xanana Gusmão, nacíu como José Alexandre Gusmão (20 de xunu de 1946, Laleia (en) ), foi presidente del pequeñu país de Timor Oriental nel Sureste d'Asia dende la so independencia en 2002 hasta 2007. El 8 d'agostu de 2007 el presidente José Ramos-Horta nomar primer ministru, cargu qu'ocupó hasta'l 16 de febreru de 2015.
Gusmão nació en Manatuto, cuando'l país taba sol dominiu portugués, y los sos padres fueron maestros escolares. Estudió nun colexu xesuita nes contornes de Dili. Dempués de dexar el colexu a la edá de dieciséis años (por razones económiques), realizó una variedá d'empleos ensin cualificar, hasta que siguió la so educación na universidá. En 1965, a la edá de 19, conoció a Emilia Batista, quien más tarde se convertiría na so esposa.
En 1966 Gusmão llogra una posición d'emplegáu públicu, que-y dexa siguir cola so educación. Arrenunció en 1968 cuando foi reclutado pol exércitu portugués pal serviciu nacional. Sirvió por trés años, llegando al rangu de cabu. Mientres esi periodu casóse con Emilia Batista, cola cual tuvo un fíu y una fía, Eugenio y Zenilda. Más palantre divorcióse d'ella, quien vive anguaño n'Australia.
En 1971, tuvo un cambéu radical; completando'l so serviciu militar, arreyar cola organización nacionalista encabezada por José Ramos-Horta. Los siguientes trés años taría arreyáu nes protestes pacífiques contra'l sistema colonial.
Foi en 1974, que la Revolución de los Claveles en Portugal resultó na descolonización de Timor Portuguesa, y depués el Gobernador Mário Lemos Pires anunció planes pa garantizar la independencia de la Colonia. Los planes contemplaben realizar eleiciones xenerales en vistes a la independencia en 1978.
Mientres 1975 había resfregones internos ente dos facciones rivales en Timor Portuguesa. Gusmão s'arreyó fondamente cola facción del FRETILIN (Frente Revolucionariu de Timor-Leste Independiente), darréu foi arrestáu y encarceláu pola facción rival la UDT (Unión Democrática Timorense) a mediaos d'esi añu.
Tomando ventaya del desorde internu, y con deseos d'absorber la colonia, Indonesia darréu empezó una campaña de desestabilización, incursionando en Timor Occidental.
A finales de 1975, el FRETILIN ganó'l control de Timor Portuguesa y Gusmão foi lliberáu. Llogró la posición de Secretariu de Prensa de la FRETILIN. El 28 de payares de 1975, el FRETILIN declaró la independencia de Timor Portuguesa como "República Democrática de Timor Oriental", y Gusmão foi responsable de filmar la ceremonia.
Nueve díes dempués Indonesia invadió Timor Oriental. Nesi momentu Gusmão taba visitando unos amigos nes contornes de Dili y reparó la invasión dende les llombes. Pasó díes buscando a la so familia.
Dempués de la formación del "Gobiernu Provisional de Timor Oriental" per Indonesia, Gusmão s'arreyó totalmente nes actividaes de la resistencia. Gusmão foi responsable del nivel d'organización que tomó la resistencia, y per ende tomó'l mandu d'ésta. Mientres los díes que siguieron Gusmão caminaba de pueblu en pueblu pa llograr sofitu y reclutes, a mediaos de la década de 1980 yera un gran líder.
Mientres l'entamu de la década de 1990, Gusmão incursiono na diplomacia y nel manexu de los medios de comunicación, y foi preséu pa sollertar al mundu de la masacre asocedida en Santa Cruz el 12 de payares de 1991. Gusmão foi entrevistáu per medios internacionales y llamó l'atención al mundu enteru.
Col so altu perfil, Gusmão se convirtió n'oxetivu principal del gobiernu indonesiu. En 1992 hai una campaña pa prindalo. En mayu de 1993 foi xulgáu, encarceláu y sentenciáu pa tola vida pol gobiernu indonesiu. Foi-y negáu'l derechu a defendese. Nun foi hasta finales de 1999, que foi lliberáu de la prisión. Mientres esti tiempu foi visitáu por representantes de les Naciones Xuníes y dignatarios como Nelson Mandela.
El 30 d'agostu de 1999, realizóse un referéndum en Timor Oriental onde una gran mayoría voto pola independencia de la rexón. Los militares indonesios empezaron una campaña de terror que traxo consigo tarrecibles consecuencies. A pesar que'l gobiernu indonesiu negó la orde d'esta ofensiva, fueron condergaos enérxicamente por non evitar l'acción. Como resultáu de la presión diplomática internacional de les Naciones Xuníes, y particularmente de los Estaos Xuníos y Australia, una fuercia mayormente australiana de pacificación de la ONX entró a Timor Oriental y Gusmão foi lliberáu. Dende'l so regresu a Dili, empezó una campaña de reconciliación y de reconstrucción.
Gusmão foi designáu pa gobernar xunto cola alministración de la ONX hasta 2002. Mientres esti tiempu él siguía campañes pa la unidá y la paz dientro de Timor Oriental, y foi xeneralmente acomuñáu como un líder de facto na nueva nación. Les eleiciones presidenciales a finales del 2001, escoyer como líder del país de manera apolmonante. Asina se convirtió nel primer Presidente de Timor Oriental cuando formalmente independizóse'l 20 de mayu de 2002.
Gusmão publicó una autobiografía con testos escoyíos llamada Aguantar ye ganar. Anguaño esta casáu con Kirsty Sword, una australiana que conoció en prisión en Yakarta, y cola que tuvo un fíu, Alexandre.
En 1999, foi gallardoniáu col Premiu Sajarov pa la Llibertá de Pensamientu, dau pol Parllamentu Européu, y nel 2000 col Premiu de la Paz de Sydney pola so "Coraxe y Lideralgu pa la Independencia del pueblu de Timor Oriental".
Predecesor: creación del cargu (Nicolau dos Reis Lobato, gobiernu nel exiliu) (Ocupación de Timor Oriental per Indonesia) |
Presidente de la República Democrática de Timor Oriental 2002 - 2007 |
Socesor: José Ramos-Horta |
Predecesor: Estanislau da Silva |
Primer ministru de la República Democrática de Timor Oriental 2007 - 2015 |
Socesor: Rui Maria de Araújo |