Engin Arık

Engin Arık
türk. Engin Arık
Doğum tarixi 14 oktyabr 1948(1948-10-14)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 30 noyabr 2007(2007-11-30)[1] (59 yaşında)
Vəfat səbəbi təyyarə qəzası[d][2]
Dəfn yeri
Elm sahəsi hissəciklər fizikası
İş yerləri
Təhsili
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Engin Arık (14 oktyabr 1948, İstanbul – 30 noyabr 2007[1]) — türk fizik və Boğaziçi Universitetinin professoru.[3][4] O, Türkiyənin CERN-də bir sıra təcrübələrdə iştirakına rəhbərlik etmişdir. Toriumu enerji mənbəyi kimi dəstəkləməsi və CERN-də tam hüquqlu üzv olması ilə tanınırdı.[4][5] O, həmçinin bir neçə il ərzində Hərtərəfli Nüvə Sınaqlarının Qadağası Müqaviləsi Təşkilatında Türkiyəni təmsil edib. 30 noyabr 2007-ci ildə Atlasjet reys 4203-ün qəzaya uğraması nəticəsində həlak olub.

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Arık 14 oktyabr 1948-ci ildə İstanbulda anadan olmuşdur. Arık 1969-cu ildə İstanbul Universitetinin fizika və riyaziyyat fakültəsini bakalavr dərəcəsi üzrə bitirib.[6] Pittsburq Universitetində aspirant olan Arik, 1971-ci ildə magistr dərəcəsini, 1976-cı ildə eksperimental yüksək enerji fizikası üzrə doktorluq dərəcəsini alıb və Brukhaven Milli Laboratoriyasında E583 təcrübəsi üzərində çalışıb.[6] Arıkın tezisi "Siqma minusda inklüziv lambda istehsalı — 23 GeV/c-də proton toqquşmaları" adlanırdı.[7] PhD dissertasiyasından sonra Arik postdoktorluq işi üçün London Universitetinin Vestfild Kollecinə getdi. Burada o, Ruterford Laboratoriyasında və daha sonra CERN Laboratoriyasında yüksək enerji fizikası tədqiqatları üzərində işləyib.[6] Doktoranturadan sonrakı tədqiqatçı kimi işləyərkən o, "üzrə müşahidə olunanların ölçülməsinə" töhfə verdi.[4]

Karyerası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1979-cu ildə Türkiyəyə qayıdan Arık Boğaziçi Universitetinin fizika fakültəsində əvvəlcə müəllim, 1981-ci ildə isə dosent kimi fəaliyyətə başlayıb.[8] 1983-cü ildə Arık, Control Data Corporation-da işləmək üçün universitetdəki vəzifəsini qısa müddətə tərk etdi. 1985-ci ildə Boğaziçi Universitetində fəaliyyətini bərpa etdi və 1988-ci ildə professor elmi adın alıb.[8]

Arık Boğaziçi Universitetində dərs deyərkən yüksək enerji fizikası sahəsində araşdırmalar aparıb.[4] Türkiyədə bu tədqiqat sahəsi üçün mövcud resursların azlığı səbəbindən onun işi məhdudiyyətlərlə üzləşdi.[4] 1990-cı illərin əvvəllərində CERN-də birgə tədqiqatçı kimi eksperimentlərdə iştirak edib.[4] CHARM II, CHORUS, Spin Muon Collaboration (SMC), ATLAS və CERN Axion Solar Telescope (CAST) kimi təcrübələrə töhfə verdi. Arık bütün karyerası boyunca Türkiyənin CERN-in assosiativ üzvü deyil, tamhüquqlu üzvü olması hərəkatını dəstəkləyənlərdən biri olub.[4] Elmdə qadınların iştirakının dəstəkçisi olaraq ATLAS Qadınlar Şəbəkəsinin qurucuları arasında idi.[9]

Arık 1997–2000-ci illər arasında Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (IAEA) Avstriyanın paytaxtı Vyanadakı mərkəzində keçirilən Hərtərəfli Nüvə Sınaqlarının Qadağası Müqaviləsi Təşkilatında Türkiyəni təmsil edib.[6] Bu müddət ərzində Arık Cenevrə, İstanbul və Vyana arasında gedib-gəlirdi. Arık tez-tez toriumun yeni nəsil Atom elektrik stansiyalarında enerji mənbəyi kimi istifadə edilməsindən danışıb və toriumu "21-ci əsrin ən strateji materialı" olaraq xarakterizə edib.[5]

Arık karyerası boyunca eksperimental yüksək enerji fizikası (HEP), detektorlar, nüvə fizikasının tətbiqləri və riyazi fizika sahələrində 100-dən çox əsər dərc etdirmişdir.[6] 2001–2003-cü illərdə Türk Fizika Dərnəyinin vitse-prezidenti olub.[10] Ölümündən sonra o, ölkəsində HEP-in "bayraqdarı",[11] HEP icması üçün isə "mühərriklərdən biri" kimi təsvir edilmişdir.[4]

Ölümü və xatirəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Engin Arık adına küçə nişanı

Arık 30 noyabr 2007-ci ildə Atlasjet reys 4203 qəzası nəticəsində vəfat edib.[3][4] O, potensial türk hissəcik sürətləndiricisi dizaynı üzrə dördüncü seminar üçün iki tələbəsi və üç həmkarı ilə Türkiyənin İsparta şəhərinə səfər edirdi.[4]

Arıkın ölümündən sonra onun xatirəsinə CERN-də təqaüd təsis edilib.[12] Təqaüd 2015-ci ilə qədər CERN-in Yay Tələbə Proqramında iştirak etmək üçün ümumilikdə 45 türk tələbəni dəstəkləyib.[12][13] Təqaüdün maliyyələşdirilməsi institutlar, fiziki şəxslər və özəl müəssisələr tərəfindən təmin edilib.[12]

27–31 oktyabr 2008-ci il tarixlərində İstanbulun Boğaziçi Universitetində Arık və onun həmkarlarının xatirəsinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans keçirilib.[14] 3 il sonra CERN və Türkiyə Elmlər Akademiyasının dəstəyi ilə Doğuş və Boğaziçi Universitetləri tərəfindən birgə növbəti iterasiya keçirildi.[15] 2013-cü ildə qurulmasına dəstək olduğu akselerator institut binasındakı əsas konfrans zalı onun adını daşıyır. Bina hazırda Türkiyə Akselerator Radiasiya Laboratoriyası TARLA-nın bir hissəsidir.[16]

Ankaranın Yeniməhəllə ilçəsinin İlkyerleşim məhəlləsində bir küçəyə Arıkın adı verilib.[17] Süleyman Dəmirəl Universitetində təyyarə qəzasında həyatını itirən 6 alimin xatirəsinə ucaldılan abidədə Arıkın xüsusi büstü qoyulub.[18]

Sui-qəsd iddiaları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Engin Arıkın ölümü ilə bağlı müxtəlif sui-qəsd iddiaları mövcuddur. Təyyarə qəzasından sonra bəzi qruplar bunun sui-qəsd olduğunu və qəzanın əvvəlcədən planlaşdırıldığını iddia edirlər.[19] Faktla bağlı araşdırma başlayıb və hələ də davam edir.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 http://edition.cnn.com/2007/WORLD/europe/11/29/turkey.jet/index.html.
  2. ↑ 1 2 3 https://www.yenicaggazetesi.com.tr/supheli-sekilde-olen-turk-bilim-adamlarinin-sirri-prof-engin-arikin-son-aciklamasinda-sakli-294840h.htm.
  3. ↑ 1 2 Physics expert, baby among plane dead Arxivləşdirilib 2007-12-01 at the Wayback Machine, CNN, November 30, 2007. Retrieved November 30, 2007.
  4. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Gülmez, Erhan. "Faces and places: Engin Arik 1948–2007". CERN Courier. 48 (2). March 2008: 36. 2021-08-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-01.
  5. ↑ 1 2 "Hürriyet". 2010-04-07. 2010-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-29.
  6. ↑ 1 2 3 4 5 "PetroGas". 2007-12-05. 2007-12-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-22.
  7. ↑ "Publication List". 2007-12-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-22.
  8. ↑ 1 2 Petrogas "Who is Prof. Engin Arık" Arxiv surəti 5 dekabr 2007 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2007-12-05 at the Wayback Machine  (türk.)
  9. ↑ Gagnon, Pauline. "Pioneer and Mentor: A tribute to Engin Arik and her support for Women in Physics". Balkan Physics Letters. 16 (1). 2009: 46–54.
  10. ↑ "Tarihçe" [History] (türk). Turkish Physical Society. 22 March 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 September 2023.
  11. ↑ Sultansoy, Saleh. "The Naturalness of the Fourth SM Family". Balkan Physics Letters. 17. 2009: 353–358. arXiv:0905.2874.
  12. ↑ 1 2 3 "ATLAS e-News | Features". atlas-service-enews.web.cern.ch. 2020-08-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-22.
  13. ↑ "Geçmiş Yıllarda Engin Arık Bursunu Alan Öğrenciler" [Students awarded the Engin Arık Fellowship in the past years]. 27 September 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 September 2023.
  14. ↑ "International Conference on Particle Physics "In Memoriam" Engin Arık and Her Colleagues". Indico. 2021-08-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-22.
  15. ↑ Çetin, Serkant; və b. "2nd International Conference on Particle Physics in memoriam Engin Arık and her Colleagues". Journal of Physics: Conference Series. 347 (11001). 2012: 011001. doi:10.1088/1742-6596/347/1/011001.
  16. ↑ "Enstitü ve Hızlandırıcı Tesisi Hizmet Binalarının Açılışının 2. Yıldönümü Etkinliği" (türk). 9 May 2013. 2 January 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 September 2023.
  17. ↑ "Prof. Dr. Engin Arık Sk". Google Maps. 2 January 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 September 2023.
  18. ↑ "Prof. Dr. Engin Arık ve Bilim Şehitleri Anıldı" (türk). Süleyman Demirel University. 2 December 2019. 25 September 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 September 2023.
  19. ↑ Özdemir İnce. "Toryum ve uçak kazası: Bir suikast mı?" (türk). Cumhuriyet. 23 September 2022. 25 September 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 September 2023.