Gratis versus libre — terminləri əsasən açıq mənbə və ya azad proqram təminatı (ing. free software) kontekstində "azadlıq" və "ödənişsiz" anlayışları arasındakı fərqi izah etmək üçün istifadə olunur.[1] Bu fərq, əsasən, "free" sözünün iki fərqli mənada işlənməsindən qaynaqlanır: ödənişsiz (ing. free as in free beer) və azad (ing. free as in freedom). Bu anlayışlar əsasən texnologiya, proqram təminatı, müəllif hüquqları və rəqəmsal azadlıq məsələlərində müzakirə edilir.[2]
Gratis — latınca mənşəli olub, bir şeyin ödənişsiz olduğunu ifadə edir.[3] Bu halda, məhsul və ya xidmət üçün pul ödəmək lazım deyil. Məsələn, bəzi proqramlar və ya xidmətlər istifadəçilərə pulsuz təqdim olunur, lakin onların istifadəsi məhdudlaşdırılmış ola bilər. Məsələn, bir tətbiqi yükləmək üçün heç bir ödəniş tələb olunmursa, bu gratis sayılır. Bununla belə, bu proqramı dəyişdirmək və ya yaymaq hüququnuz olmaya bilər.[4]
Libre — latınca mənşəlidir və azadlığı ifadə edir. Bu kontekstdə, bir məhsul və ya proqram, istifadəçiyə azadlıq verir. Proqramı istifadə etmək, onu dəyişdirmək, yaymaq, yenidən paylamaq həmçinin öz məqsədləriniz üçün modifikasiya etmək hüququnu tanıyır. Məsələn, GNU/Linux kimi açıq mənbəli proqramlar yalnız ödənişsiz deyil, həm də istifadədə və dəyişiklikdə tam azadlıq təqdim edir. Bu proqramlar həm gratis, həm də libre ola bilər.[5]
Gratis, pul ödəmədən əldə edə biləcəyiniz bir şeydir,[6] lakin bu, sizin hüquqlarınızı məhdudlaşdıran lisenziya ilə təchiz oluna bilər (azadlıq yoxdur). Libre isə azadlığı təmin edən bir şeydir, yəni istifadədə və dəyişiklikdə heç bir məhdudiyyət yoxdur. Ödənişli və ya ödənişsiz ola bilər.
Açıq mənbə və azad proqram təminatı dünyasında bu fərqi izah etmək üçün belə deyilir:
"Free as in free speech (libre), not as in free beer (gratis)." Bu, göstərir ki, "free" sözü təkcə ödənişsiz olmaqla məhdudlaşmır, eyni zamanda istifadəçi azadlığına da işarə edir.