Mariya Primaçenko

Mariya Primaçenko
Doğum tarixi 30 dekabr 1908 (12 yanvar 1909)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 18 avqust 1997(1997-08-18)[1] (88 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
Fəaliyyəti rəssam, boyakar[d], vizual incəsənət rəssamı
Üzvlüyü
Mükafatları "Şərəf nişanı" ordeni "Kiyevin 1500 illik xatirəsinə" medalı
Ukrayna SSR əməkdar incəsənət xadimi
Ukrayna Prezidentinin fəxri fərqlənmə nişanı
"Ukraynanın milli əfsanəsi" mükafatı
prymachenko.in.ua
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Mariya Oksentiyivna Primaçenko (ukr. Марія Оксентіївна Примаченко; 30 dekabr 1908 (12 yanvar 1909), Bolotniya[d], Kiyev quberniyası[2] – 18 avqust 1997[1], Bolotniya[d], Kiyev vilayəti) ― Ukrayna xalq incəsənəti rəssamı. O, sənətkarlığı özü öyrənmiş və rəssamlıq, tikmə və keramika sahələrində işləmişdir.

Primaçenko 1966-cı ildə Taras Şevçenko adına Ukrayna Milli Mükafatına layiq görülüb. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı (UNESCO) 2009-cu ili Primaçenko ili elan edib. Kiyevdə bir küçə və kiçik bir planet onun adını daşıyır. Pablo Pikasso 1937-ci il Ümumdünya Sərgisi zamanı Parisdə Primaçenkonun sərgisini ziyarət etdikdən sonra demişdir: "Mən bu dahi ukraynalının bədii möcüzəsi qarşısında baş əyirəm".[3]

Şəxsi həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Primaçenko kəndli ailəsində anadan olub və həyatının çox hissəsini hazırda Kiyev vilayətinin Vışqorod rayonunun ərazisi olan və Çernobıldan cəmi 30 kilometr (19 mil) məsafədə yerləşən Bolotniya kəndində keçirib.[4] O, məktəbdə dörd il oxumuş, daha sonra onda fiziki qüsur yaradaraq həyatına və sənətinə təsir edən poliomielit xəstəliyinə tutulmuşdur.[5][6] Primaçenko sonrakı həyatındakı ilk bədii təcrübələrini belə təsvir etmişdir: "Bir dəfə gənc bir qız ikən mən bir qaz sürüsünə nəzarət edirdim. Onlarla birlikdə yabani çiçəklərlə bəzənmiş bir tarlanı keçib çayın sahilindəki qumlu bir çimərliyə çatanda mən qumun üzərinə çubuqla həqiqi və xəyali çiçəklər çəkməyə başladım… Daha sonra təbii piqmentlərdən istifadə edərək evimin divarlarını rəngləməyə qərar verdim. Bundan sonra mən heç vaxt rəsm çəkməyi və boyamağı dayandırmadım."[7]

Uşaqlıqda Primaçenkonun anası ona tikmə sənətini öyrətmişdi və 1920-ci illərin sonu və ya 1930-cu illərin əvvəllərində o, İvankov Kooperativ Tikmə Assosiasiyasının üzvü idi.[5] Onun istedadı 1935-ci ildə Prımaçenkonu Kiyev Ukrayna İncəsənət Muzeyinin Mərkəzi Eksperimental Emalatxanasına işə dəvət edən rəssam Tetiana Floru tərəfindən fərqinə varılıb.[5]

Primaçenko dəstəksiz ayaqda dura bilmək üçün Kiyevdə iki dəfə əməliyyat olunmuşdur.[5] O burada həm də partnyoru Vasil Marınçukla tanış olub 1941-ci ilin martında Kiyevdə onların oğlu Fedir Primaçenko anadan olub.[8] Onlar Marinçuk müharibəyə getməzdən əvvəl evlənməyə vaxt tapmamış,[7] Marinçuk müharibədən geri qayıtmamış, Finlandiyada ölmüşdür.[8] Primaçenkonun qardaşı da nasistlər tərəfindən öldürülüb. Primaçenko İvankivə qayıtmış və burada kolxozda işləmişdir.[7] Onu oğlu Fedir də xalq sənətçisi olmuş və 2008-ci ildə vəfat etmişdir. Prımaçenkonun nəvələri Petro və İvan da sənətkar olublar.[8]

Karyera

[redaktə | mənbəni redaktə et]
"Vəhşi çaplun", 1977, Ukrayna poçt markası (1999)
"Noxud bədheybəti", 1971, Ukrayna poçt markası (1999)
"Mavi buğa", 1947, Ukrayna poçt markası (2020)
Ukrayna poçt markası (2009)

1936-cı il I Respublika Xalq Yaradıcılığı Sərgisi Primaçenkonun rəsmlərini də ehtiva edirdi. Bu sərgi Moskva, Leninqrad və Varşavada nümayiş etdirilmişdir. Primaçenko bu sərgidəki iştirakına görə birinci dərəcəli diploma layiq görülüb. 1937-ci ildə isə rəssamın əsərləri Parisdə sərgilənib.[5]

Primaçenkonun əsərləri Ukraynanın, xüsusən də Polesiye regionunun xalq ənənələrindən ilhamlanıb. Buna nümunə olaraq təbiət aləminə və nağıllara istinadlarını göstərmək olar.[9][10] O, tikmə sənətindən rəssamlığa 1930-cu illərdə keçid edib və onun bu dövrə aid əsərləri ağ fon üzərində çəkilib. Onun dəstxətti cəsarətli və ifadəli idi və o, ənənəvi Ukrayna motivlərini yeni üsullar ilə birləşdirirdi.[5]

1960–1980-ci illərdə onun üslubu inkişaf etməyə davam etmiş, rəsmlər getdikcə daha canlı rəng palitrasına və parlaq arxa fona sahib olmuşdur. O, bu dövrdə akvarel əvəzinə quaşla işləməyi seçib. Primaçenko 1970-ci illərdə rəsmlərində kətanın arxa tərəfinə mövzu ilə əlaqəli qısa ifadələr və ya atalar sözləri də daxil etməyə başlayıb.[5]

Mükafatlar və tanınma

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Primaçenko 1966-cı ildə Taras Şevçenko adına Ukrayna Milli Mükafatına layiq görülüb. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı (UNESCO) 2009-cu ili Primaçenko ili elan edib.[11][12] Elə həmin il Kiyevdəki Lixaçev bulvarı onun şərəfinə adlandırılmışdır.[9]

Pablo Pikasso Parisdə Prımaçenkonun sərgisini ziyarət etdikdən sonra demişdir: "Mən bu dahi ukraynalının bədii möcüzəsi qarşısında baş əyirəm".[13][14][15]

İrsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Primaçenkonun əsərləri bütün keçmiş Sovet İttifaqında, Ukraynada və digər ölkələrdə, o cümlədən Polşa, Bolqarıstan, Fransa və Kanadada nümayiş etdirilmişdir.[16] Onun "Siçovul Səyahətdə" əsəri məşhur Fin dizayneri Kristina Isola tərəfindən "Folks in the Woods" adlı parça dizaynına kopyalanıb və Finnair havayolu şirkətində təyyarə dekorasiyası üçün istifadə edib.[17] Primaçenkonun əsərləri Ukraynanın möhür və sikkələrində əks olunub.[18]

1998-ci ildə Klim Çuryumov tərəfindən bir kiçik planet (142624) onun şərəfinə "Primaçenko" adlandırılıb.[19]

Primaçenkonun 650-dən çox əsəri Milli Xalq Dekorativ İncəsənət Muzeyinin kolleksiyasında saxlanılır.[7]

2022-ci ildə Kiyevdə "Mariya Paints" adlı unikal sənət sərgisi keçirilib.[20] Sərgi Mariya Primaçenkonun Kiyev sənətşünası Eduard Dımşitsin şəxsi kolleksiyasından götürülmüş və o vaxta qədər bilinməyən 100 əsərindən ibarət idi.

2023-cü ilin oktyabrından 2024-cü ilin aprelinə qədər Nyu Yorkdakı Ukrayna Muzeyində[21] Mariya Primaçenkonun əsərləri sərgilənir. Sərgidə 100-dən çox rəsm, unikal keramika işləri, taxta boşqablar və bir neçə uşaq illüstrasiya kitabı var. Bu, Primaçenkonun Avropadan kənarda ilk rəsm sərgisidir.

Əsərlərin yanması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Prımaçenkonun bir neçə əsərinin saxlanıldığı İvankov Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi 2022-ci ildə Rusiyanın Ukraynaya hücumu zamanı muzeyə qəsdən edilən hücumdan sonra[22] yandırılmış və bunun 25 əsərin yanması ilə nəticələndiyi bildirilmişdir.[23][24][25][26] Bununla belə, jurnalist Tanya Qonçarovanın sosial şəbəkədəki paylaşımına görə, yerli sakinlər Primaçenkonun bəzi əsərlərini yanğından xilas edə biliblər.[27] Primaçenkonun nəvəsi Anastasiya Primaçenkonun The Times qəzetinə verdiyi müsahibəyə görə, onun on əsərini muzey yanan zaman içəri girən yerli sakin xilas edib.[28]

Vışqorod Tarix-Mədəniyyət Qoruğunun direktoru Vlada Litovçenko qeyd edib ki, muzeydə təkcə Primaçenkonun deyil, Anna Veres kimi digər ukraynalı rəssamların da əsərləri var. O demişdir: "Ukraynanın tarixi-mədəni nüfuzunun əvəzedilməz itkilərindən biri də ölkəmiz üçün cəhənnəm olan bu günlərdə İvankov Tarix-Mədəniyyət Muzeyinin işğalçılar tərəfindən dağıdılmasıdır".[29]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 The Fine Art Archive. 2003.
  2. ↑ 1 2 Примаченко Мария Авксентьевна // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  3. ↑ "The Artistic Legacy of Maria Prymachenko". Oseredok (ingilis). 2022-12-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-21.
  4. ↑ Pryimachenko Maria, Sixteen Paintings in the National Museum of Ukrainian Folk Art, Shown On A Set of Sixteen Color Postcards Published By Aurora Art Publishers, Leningrad, 1979, "Art Ukraine" site  (ing.)
  5. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 "Maria Prymachenko's fantastic world of flowers and animals". blogs.bl.uk (ingilis). 20 March 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 March 2022.
  6. ↑ Halder, Santoshi; Argyropoulos, Vassilios. Inclusion, Equity and Access for Individuals with Disabilities: Insights from Educators across World (ingilis). Springer. 2 March 2019. ISBN 978-981-13-5962-0.
  7. ↑ 1 2 3 4 Bengal, Rebecca. "Russian Forces Destroyed the Wild and Beautiful Art of Maria Prymachenko". Vice (ingilis). 1 March 2022. 5 March 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 March 2022.
  8. ↑ 1 2 3 "75 років від дня народження Федора Васильовича Примаченка (Приймаченко) (1941–2008), майстра народного декоративного розпису. Народився на Київщині — Славутицька бібліотека". slavutichlib.com.ua (Ukrainian). 21 January 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 March 2022.
  9. ↑ 1 2 "Prymachenko Maria". Ukrainian Art Library (ingilis). 21 June 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 March 2022.
  10. ↑ Kolisnyk, O. V., and M. O. Kovalenko. "Naive art: features of creative perception." Art and Design (2021). (ing.)
  11. ↑ Vivienne Chow. "Russian Forces Burned Down a Museum Home to Dozens of Works by Ukrainian Folk Artist Maria Prymachenko". Artnet. 28 February 2022. 14 October 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 March 2024.
  12. ↑ Maria Prymachenko Arxivləşdirilib 2022-06-21 at the Wayback Machine at Ukrainian Art Library. [Accessed 2 March 2021].
  13. ↑ Bengal, Rebecca. "Russian Forces Destroyed the Wild and Beautiful Art of Maria Prymachenko". Vice (ingilis). 2022-03-01. 2022-03-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-17.
  14. ↑ Kemp, Kit; Bond, Will. "The Art of Ukraine". Kit Kemp (ingilis). 2022-03-11. İstifadə tarixi: 2023-11-17.
  15. ↑ White, Katie. "Ukrainian Artist Maria Prymachenko's Fantastical Visions Have Captivated the World—Here Are 3 Key Insights Into Her Life and Work". Artnet News (ingilis). 2022-03-15. 2023-11-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-17.
  16. ↑ 100th anniversary of the birth of Maria Primachenko, painter (1908–1997), Unesco Portal, year 2008
  17. ↑ "Daily: Marimekko print copied from Ukrainian folk artist". News. 29 May 2013. 20 September 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 March 2022.
  18. ↑ Kosinski, Tomasz. Coins of UKRAINE 1901–2014: Coins of Europe Catalog 1901–2014. Tomasz Kosinski. 18 August 2014.
  19. ↑ Schmadel, Lutz D. Dictionary of Minor Planet Names. Springer Science & Business Media. 10 June 2012. ISBN 978-3-642-29718-2.
  20. ↑ Klitina, Aleksandra. "'Maria Paints' -–Previously Unknown Works by Maria Prymachenko Exhibited in Kyiv". Get the Latest Ukraine News Today - KyivPost (ingilis). 2023-11-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-06.
  21. ↑ "Maria Prymachenko: GLORY TO UKRAINE". www.theukrainianmuseum.org. 2023-11-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-06.
  22. ↑ "How Ukrainians are saving art during the war". Vox. 2022-05-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-06.
  23. ↑ Giorgobiani, Natia. "A museum with unique works by Maria Primachenko burned down near Kiev". www.perild.com. 28 February 2022. 28 February 2022 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 February 2022.
  24. ↑ "Оккупанты сожгли музей в Иванкове, сгорели работы Марии Приймаченко". Украинская правда. 2022-10-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-06.
  25. ↑ Свобода, Радіо. "Україна втратила понад 20 робіт Марії Примаченко внаслідок нападу Росії – Литовченко". Радіо Свобода. 28 February 2022. 28 February 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 March 2024.
  26. ↑ Vivienne Chow. "Russian Forces Burned Down a Museum Home to Dozens of Works by Ukrainian Folk Artist Maria Prymachenko". Artnet. 28 February 2022. 14 October 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 March 2024.
  27. ↑ "Картини Приймаченко врятовано. Селяни винесли їх з палаючого музею. Еспресо.Захід". zahid.espreso.tv (ukrayna). 5 March 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 March 2022.
  28. ↑ Schofield, Blanca. "Russia-Ukraine war: How Maria Prymachenko's art was saved from Putin's troops". The Times (ingilis). ISSN 0140-0460. 5 March 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 March 2022.
  29. ↑ Vivienne Chow. "Russian Forces Burned Down a Museum Home to Dozens of Works by Ukrainian Folk Artist Maria Prymachenko". Artnet (ingilis). 28 February 2022. 14 October 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 March 2024.