Pyotr Şirşov

Pyotr Şirşov
rus. Пётр Петрович Ширшов
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 25 dekabr 1905(1905-12-25)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 17 fevral 1953(1953-02-17)[1] (47 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
Partiya
Təhsili
Fəaliyyəti zooloq, tədqiqatçı-səyyah[d], dəniz bioloqu, siyasətçi
Elmi fəaliyyəti
Elmi dərəcəsi
Elmi adı
Təltifləri Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, "Lenin" ordeni, "Lenin" ordeni, "Lenin" ordeni, "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni, "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni, "Qırmızı ulduz" ordeni, "Şərəf nişanı" ordeni, "1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə" medalı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Pyotr Şirşov (25 dekabr 1905, Dnepr və ya Rusiya imperiyası – 17 fevral 1953[1], Moskva[1], rus. Пётр Петрович Ширшов) — Sovet dövlət xadimi, hidrobioloq və qütb tədqiqatçısı, professor, coğrafiya elmləri doktoru (1938), SSRİ Elmlər Akademiyasının akademiki (1939). Sovet İttifaqı Qəhrəmanı (1938). Xalq Komissarı, sonra SSRİ Hərbi Dəniz Qüvvələri naziri (1942–1948). İndi onun adını daşıyan SSRİ Elmlər Akademiyasının Okeanologiya İnstitutunun ilk direktoru.

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Pyotr Petroviç Şirşov 1905-ci il dekabrın 25-də Yekaterinoslav (Dnepropetrovsk) şəhərində anadan olub. Atası Pyotr Petroviç Şirşov dəmir yolu mətbəəsində çapçı işləyirdi. Ana — İrina Yakovlevna Useviç — ev təsərrüfatını idarə edirdi, bəzən tikişlə pul qazanırdı. 1908-ci ildə kiçik qardaşı Dmitri anadan oldu. İbtidai təhsilini Dnepropetrovsk məktəbində almışdır. Atasının və qardaşının öyrətdiyi Mitya da bir neçə ildən sonra bura girdi. İnqilabdan sonra qardaşlar təhsillərini şəhər kitabxanalarında və gənclər klublarında işlə birləşdirərək davam etdirdilər. Şirşovun təbiətşünaslığa, yəni biologiya elmlərinə marağı, əsasən, bütün həyatı boyu özünü tərbiyə edən, kitabsevər atasının canlı zehni sayəsində son dərəcə erkən özünü göstərdi. Təhsili ilə bərabər 13 yaşından axşamlar xalq maarif kitabxanasında işləyirdi. 1921-ci ildə Yekaterinoslav Xalq Təhsili İnstitutunun (indiki Oles Qonçar adına Dnepr Milli Universiteti) biologiya fakültəsinə daxil olur. 1923-cü ildə ictimai-tarix fakültəsinə keçid edir. 1926-cı ildə yenidən Odessa Xalq Təhsili İnstitutunun biologiya fakültəsinə keçir. 1928-ci ildə Şirşov təhsilini Dnepropetrovsk hidroloji stansiyasındakı işlə birləşdirdi. 1926-cı ildə uşaqlıqdan dost olduğu Faina Evgenievna Bruk ilə evlənir (1932-ci ildə onların oğlu Roald Leninqradda anadan olur, bir müddət sonra cütlük ayrılır). 1932-ci ildə Şirşov ikinci həyat yoldaşı Nadejda Dmitrievna Telicheeva ilə tanış olur, 1937-ci ildə qızları Laura dünyaya gəldi. İlk elmi əsərləri 1928-ci ilə təsadüf edir. Onlar Bug və Dnepr reofil yosunlarının öyrənilməsinə həsr edilmişdir. Onlarda Tuloma və Neva çaylarının tədqiqi ilə bağlı Leninqrad Nəbatat İnstitutunda sonrakı işlərdə davam etdirildiyi kimi, o, yosunların yayılmasının öyrənilməsinə ekoloji-coğrafi yanaşmanı ilk hazırlayanlardan biri olmuşdur. 1929-cu ildə Odessa Xalq Maarif İnstitutunu bitirmiş və namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmişdir[2]. Digər mənbələrə görə, o, 1935-ci ildə Arktika dənizlərinin hidrobiologiyası üzrə görkəmli işinə görə dissertasiya müdafiə etmədən biologiya elmləri namizədi elmi dərəcəsinə layiq görülüb. 1929-cu ildə Leninqrada köçdü və SSRİ Elmlər Akademiyasının Nəbatat Bağında və Peterhofdakı biostansiyada elmi işçi — hidrobioloq oldu, burada Şimalın hidrobiologiyası problemləri ilə maraqlandı. 1930-cu ildə "sərxoşluğa və Leninqrad Universitetinin tələbələrinin ideoloji cəhətdən yad bir şirkəti ilə əlaqəyə" görə komsomoldan xaric edildi. 1930-cu ildə o, SSRİ Elmlər Akademiyasının Kola yarımadasına botanika ekspedisiyasına rəhbərlik etmiş, burada Notozero və Tuloma çayının hidrobioloji tədqiqatını aparmışdır. 1931-ci ildə onun rəhbərliyi altında Novaya Zemlyada Arktikada Krestovaya körfəzi və Şimali Sulmeneva körfəzində tədqiqatlar aparıldı. O, Novaya Zemlyanın sahil və sublittoral bitki örtüyünün müfəssəl bioloji xəritəsini tərtib etməyə müvəffəq olmuşdur. Onun sonrakı işi əsasən Arktikanın yüksək enliklərində dəniz planktonlarının tədqiqi ilə bağlıdır. Bütün ekspedisiyalar zamanı bütün Arktika marşrutu boyunca plankton müşahidələrini aparmaq kimi çətin vəzifə onun çiyinlərinə düşdü. İşlər davamlı şəkildə aparılıb və çətin buz şəraitində dayanmayıb. Bu ekspedisiyalarda iştirak ona planktonun mövsümi dəyişməsinin qanunauyğunluqlarını müəyyən etməyə, dənizin buz rejiminin göstəricisi kimi plankton ideyasını inkişaf etdirməyə imkan verdi. 1930–1938-ci illərdə — Ümumittifaq Arktika İnstitutunun elmi işçisi, 1931–1932-ci illərdə — Novaya Zemlya və Frans İosif Torpaqlarına ekspedisiyanın üzvü, sonra 1932–1938-ci illərdə — Sibiryakovo, "Çelyuskin" (1933–1934), "Krasine" (1936), "Şimal Qütbü-1" drift stansiyasında (1937–1938). 1938–1939-cu illərdə Rudolf Samoyloviç işdən çıxarılaraq həbs edildikdən sonra Şirşov SSRİ Elmlər Akademiyasının Ümumittifaq Arktika İnstitutunun direktoru olub[3].

Dövlət xadimi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1939–1942-ci illərdə Şirşov SSRİ Xalq Komissarları Soveti yanında Şimal Dəniz Marşrutu Baş İdarəsi sədrinin 1-ci müavini olub. Eyni zamanda, 1941-ci ildə ona Dövlət Müdafiə Komitəsi tərəfindən icazə verilir. 1942-ci il fevralın 8-dən 1948-ci il martın 30-dək — SSRİ Xalq Komissarı, sonra SSRİ Hərbi Dəniz Qüvvələri naziri. Onun fəaliyyətinin əsas istiqamətlərindən biri sovet donanmasının şəxsi heyətinin yenidən qurulması idi. 5 oktyabr 1943-cü ildə GKO-4255 saylı fərman verildi. Əmək təhsili müəssisələrində dənizçilərin, atıcıların, maşinistlərin, motoristlərin və radio operatorlarının hazırlanmasının təşkilinə həsr olunmuş "SSRİ Hərbi Dəniz Donanması Xalq Komissarlığının gəmiləri və müəssisələri üçün kütləvi peşə kadrlarının hazırlanması haqqında" ehtiyat sistemi haqqında 5 mart 1944-cü ildə GKO-4255 saylı fərman verildi. "Dəniz donanmasının komanda heyətinin hazırlığı tədbirləri haqqında" əslində yeni təlim sistemi yaratdı. 1944-cü ilin sonunda SSRİ-də dəniz mütəxəssisləri hazırlayan dörd universitet və 11 dənizçilik məktəbi fəaliyyət göstərirdi. Onların tələbələri dövlət dəstəyində idilər ki, bu da abituriyentləri tez bir zamanda işə götürməyə imkan verdi. P. P. Şirşov Hərbi Dəniz Qüvvələri naziri vəzifəsindən əlavə, 1946-cı ildən ölümünə qədər SSRİ Elmlər Akademiyasının Okeanologiya İnstitutunun təşkilatçılarından biri və ilk direktoru olub. 1946–1950-ci illərdə Sakit Okean Elmi Komitəsinin sədri olub. 1937–1950-ci illərdə 1-ci və 2-ci çağırış SSRİ Ali Sovetinin deputatı olub[4].

Ömrünün son illəri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İkinci Şirşovun ailəsi 1941-ci ildə Moskvadan təxliyə olunur. Şəhərdə tək qalan Şirşov, Moskva Şəhər Şurası Teatrının aktrisası Yevgeniya Qarkuşa ilə görüşür. Hər ikisi üçün ölümcül görüş oldu. Hərbi Dəniz Qüvvələrinin Xalq Komissarı olan Şirşov rəsmi işlərlə bağlı çox səyahət edirdi və Yevgeniya onu hər yerdə müşayiət edirdi. Şirşovun keçmiş ailəsi evakuasiyadan qayıdanda Yevgeniya artıq qızını dünyaya gətirmişdi və o, onunla qalırdı. 1947-ci ilin noyabrında qondarma casusluq ittihamı ilə Yevgeniya Qarkuşa Maqadan vilayətinin Omçak kəndinin düşərgəsində xidmət etdiyi düşərgələrdə 8 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilir. 22 avqust 1948-ci ildə Yevgeniya Qarkuşa həbsxanada olarkən öldürücü dozada yuxu dərmanı qəbul edərək intihar edir. Şirşov arvadına heç nə edə bilmir. 1948-ci ildə nazir vəzifəsindən uzaqlaşdırıldı və 1953-cü ilin fevralında Stalinin ölümündən bir ay əvvəl 47 yaşında ağır xərçəng xəstəliyindən vəfat edir[5].

Mükafatlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Ширшов Пётр Петрович // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  2. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-01-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-05.
  3. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-01-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-02.
  4. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-01-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-02.
  5. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-01-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-02.