Riçard Hek

Riçard Hek
ing. Richard F. Hec
Doğum adı Richard Fred Heck
Doğum tarixi 15 avqust 1931(1931-08-15)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 9 oktyabr 2015(2015-10-09)[3][4] (84 yaşında)
Vəfat yeri
Elm sahəsi kimya
Elmi dərəcəsi
İş yerləri
  • Delaver Universiteti[d]
Təhsili
Mükafatları Kimya üzrə "Nobel" mükafatı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Richard Frederik Hek — (15 avqust 1931[1][2][…], Sprinqfild[d], Massaçusets[5][6][…] – 9 oktyabr 2015[3][4], Manila[3]) — 9 oktyabr 2015 il (Manila, Filippin, ABŞ)) aril halogenidləri alkenlərlə birləşdirən üzvi kimyəvi reaksiyaları kataliz etmək üçün palladiumdan istifadə edən Hek reaksiyasının kəşfi və inkişafı ilə tanınan amerikalı kimyaçı idi. O, 2010-cu ildə kimya üzrə Nobel mükafatını mürəkkəb molekullar yaratmaq üçün karbon atomlarını bir-birinə bağlamağın yollarını inkişaf etdirdiyinə görə alıb.

Bioqrafiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

R. Hek 1931-ci ildə Massaçusets ştatının Springfild şəhərində anadan olub. O, səkkiz yaşında Los-Ancelesə köçüb və Kaliforniya Universitetində oxuyub,

O, 1952-ci ildə Los-Ancelesdəki Kaliforniya Universitetini bitirmiş, 1954-cü ildə burada fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almışdır. Müdafiədən sonra Sürixdə, daha sonra yenidən Los-Ancelesdəki Kaliforniya Universitetində çalışdı. 1957-ci ildə Hercules şirkətində vəzifə aldı. Bu şirkətdəki uğurlu işi ona, 1971-ci ildə Delaver Universitetinə dəvət almasına yol açdı və 1989-cu ildən təqaüdə çıxana qədər orada çalışdı.

1968-ci ildə ABŞ-ın Delaver Universitetində işləyərkən palladiumun katalizator kimi imkanlarını araşdırdı. Nəticədə "Hek reaksiyası" adlanan ixtiraya nail oldu. Bu ixtira bir sıra vacib məhsulların (məsələn, astma əleyhinə dərman Singulair) sənaye sintezi üçün istifadə olundu. 1970-ci illərin sonunda yapon alimləridə öz inkişaf variantları ilə ona qoşuldular.

Yapon alimləri Eyiti Negisi və Akira Suzuki ilə əməkdaşlıq edərək, o, 2010-cu ildə mürəkkəb molekullar yaratmaq üçün karbon atomlarını bir-birinə bağlamağın yollarını inkişaf etdirdiyinə görə kimya üzrə Nobel mükafatını aldı. İxtira tibbdə xərçənglə mübarizədə, həmçinin nazik kompüter ekranlarının yaradılmasında istifadə oluna bilər.

2006-cı ildə elmi fəaliyyətlə məşğul olmağı dayandırdı və yerli əsilli olan həyat yoldaşı ilə Filippində, Keson şəhərində məskunlaşdı. Həyat yoldaşı 2012-ci ildə vəfat etdi, onun ailəsi ölümünə qədər Richard Hekə qayğı göstərdi[7]. R. Hek 9 oktyabr 2015-ci ildə Manilada dövlət xəstəxanasında vəfat edib.[8][9]

İş həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Herkules şirkətində Hek tezliklə orqanometal kimyası ilə, o cümlədən orqanokobalt reaksiyaları üzrə David S. Breslov ilə işləməyə başladı. Bu , 1960-cı illərin sonunda palladiumdan katalizator kimi istifadə edərək aril civə birləşmələrinin olefinlərlə birləşməsini araşdırması ilə başlayan Hek reaksiyasının inkişafına səbəb oldu.[10][11][12] Bu haqda Hek-in yeganə müəllifi olduğu Amerika Kimya Cəmiyyətinin Jurnalında ardıcıl olaraq yeddi məqaləsi dərc edilmişdir.[13] R. Hek 1971-ci ildə Delaver Universitetinin Kimya və Biokimya Departamentində kimya professoru oldu və burada transformasiyanı təkmilləşdirməyə davam etdi, onu üzvi sintez üçün güclü sintetik üsula çevirdi.[12] Bu reaksiyanın əhəmiyyəti üzvi sintez cəmiyyətində başqaları tərəfindən qəbul olundu. 1982-ci ildə R. Hek cəmi 45 səhifədə bütün məlum nümunələri əhatə edən Üzvi Reaksiyalar fəslini yaza bildi .[14] 2002-ci ilə qədər tətbiqlər böyüdü və həmin il nəşr olunan, molekuldaxili Hek reaksiyaları ilə məhdudlaşan Üzvi Reaksiyalar bölməsi 377 səhifəni əhatə etdi. Bu reaksiyalar, cəminin kiçik bir hissəsi, eyni molekulun iki hissəsini birləşdirir. Reaksiya hazırda üzvi kimyəvi maddələrin sintezində karbon-karbon bağlarının yaradılması üçün ən çox istifadə edilən üsullardan biridir hesab olunur. O, 2009-cu ildə nəşr olunmuş bu mövzuya həsr olunmuş monoqrafiya da daxil olmaqla, çoxsaylı elmi araşdırma məqalələrinə məruz qalmışdır.[15] 6 oktyabr 2010-cu ildə İsveç Kral Elmlər Akademiyası Hekə "üzvi sintezdə palladium-katalizli çarpaz birləşmələrə görə" Ei-ichi Negishi və Akira Suzuki ilə bölüşdüyü Kimya üzrə Nobel Mükafatını verdi .[16][17][18] 2011-ci ildə R. Hek bu işə görə Glenn T. Seaborg medalı ilə təltif edilmişdir.2012-ci ildə Maniladakı De La Salle Universiteti tərəfindən kimya kafedrasına köməkçi professor vəzifəsinə təyin edilmişdir.

Fəxri fərmanları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

R. Hek 2011-ci ildə Uppsala Universitetinin əczaçılıq fakültəsinin[19] və 2012-ci ildə De La Salle Universitetinin fəxri doktoru dərəcəsini almışdır .[20]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Richard F. Heck // Encyclopædia Britannica (ing.).
  2. ↑ 1 2 Richard F. Heck // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
  3. ↑ 1 2 3 4 Richard F. Heck Facts.
  4. ↑ 1 2 Fleur N. S. Richard F. Heck, Chemist, Dies at 84; Revolutionized Drug Development (ing.). // The New York Times / red. (not translated to en-us) (untranslated): New York Times Company, (untranslated), 2015. 443000 nüs. ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
  5. ↑ 1 2 http://phys.org/news205572457.html.
  6. ↑ 1 2 http://uk.reuters.com/article/idUSTRE6952V620101006.
  7. ↑ Fleur, Nicholas St. Richard F. Heck, Chemist, Dies at 84; Revolutionized Drug Development (англ.), The New York Times (15 October 2015). Дата обращения: 4 августа 2020.
  8. ↑ Nicholas St. Fleur (15 oktyabr 2015-ci il). "Dərmanların inkişafında inqilab edən kimyaçı Richard F. Heck, 84 yaşında vəfat etdi" . New York Times . 16 oktyabr 2015-ci ildə alındı .
  9. ↑ Francisco, Rosemarie (10 oktyabr 2015). "Nobel mükafatı laureatı, 84 yaşlı kimyaçı Riçard Hek Manilada vəfat edib" . Reuters . 5 mart 2016-cı il tarixində orijinaldan arxivləşdirilib . 22 avqust 2022-ci ildə alındı .
  10. ↑ Heck, Richard F.; Breslow, David S. (1960). "Alilkobalt Karbonilləri". Amerika Kimya Cəmiyyətinin jurnalı. 82(3): 750–751. doi:10.1021/ja01488a067
  11. ↑ Heck, Richard F.; Breslow, David S. (1961). "Kobalt hidrotetrakarbonilin olefinlərlə reaksiyası". Amerika Kimya Cəmiyyətinin jurnalı. 83(19): 4023–4027. doi:10.1021/ja01480a017.
  12. ↑ 1 2 Negishi, Ei-Ichi (1999). "Professor Richard F. Heck-in profili". Organometallic Chemistry jurnalı. 576(1–2): xv–xvi. doi:10.1016/S0022–328X(98)01136-X.
  13. ↑ Heck, Richard F. (1968). "VIII qrup metal törəmələri ilə olefinlərin asilasiyası, metilləşməsi və karboksialkilasiyası". Amerika Kimya Cəmiyyətinin jurnalı . 90 (20): 5518–5526. doi : 10.1021/ja01022a034 .və daha altı məqalə, səhifələr 5526–5548
  14. ↑ Heck, Richard F. (1982). "Üzvi Halidlərin Palladium-Katalizli Vinilləşməsi". Üzvi reaksiyalar . səh. 345–390. doi : 10.1002/0471264180.or027.02 . ISBN 0471264180.
  15. ↑ Oestreich, Martin, red. (2009). Mizoroki-Hek reaksiyası . Çiçester , Böyük Britaniya: Wiley . səh. 1–608. ISBN 9780470033944. OCLC 233173519 .
  16. ↑ Press-reliz 6 oktyabr 2010-cu il , İsveç Kral Elmlər Akademiyası, əldə edilib 6 oktyabr 2010-cu il
  17. ↑ "Richard F. Heck — Müsahibə" . Nobelprize.org. 7 oktyabr 2010. Orijinaldan 14 oktyabr 2010-cu il tarixində arxivləşdirilib . 7 oktyabr 2010-cu ildə alındı .
  18. ↑ BBC News — Molekulyarlaşdırma işi Nobel qazandı" . bbc.co.uk . 6 oktyabr 2010. Orijinaldan 7 oktyabr 2010-cu il tarixində arxivləşdirilib . 6 oktyabr 2010-cu ildə alındı .
  19. ↑ "Əczaçılıq fakültəsinin fəxri doktorları" . uu.se . 28 may 2018-ci ildə alındı .
  20. ↑ Kimya vasitəsilə "Həyatı sadələşdirin", Nobel Mükafatı laureatı Dr. Riçard Hekin məqsədi"" . nast.ph . Alındı ​​28 may 2018