Sabun

Sabun — ali karbon turşularının natrium və kalium duzlarıdır. Natrium duzları bərk sabun, kalium duzları isə maye sabun əmələ gətirir.

Kimyada, sabun yağ turşusunun duzudur.^[1] Sabunlar qalıb ya da maye şəklində əsasən yumaq, hamam etmə və təmizləmə üçün surfektant kimi istifadə olunur və həm də tekstil əyirməsində istifadə olunur və yağlayıcı maddələrində mühüm komponentlərindəndir.

Alınması

Əvvəllər sabun hidrogenləşdirilmiş bitki yağlarının və heyvan mənşəli piylərin qələvi və ya sodanın iştirakı ilə hidrolizindən alınırdı. Ona görə də yağların qələvi iştirakında hidrolizi sabunlaşma adlanır. Hazırda sabun istehsalında lazım olan karbon turşuları neft parafinlərini (alkanları) oksidləşdirməklə alınır.

Sözün mənşəyi

Azərbaycan dilində işlənən "Sabun" sözünün Avropa dillərindən gəldiyi bilinir. Latın dilində sāpō, qədim İngilis dilində sāpe; Qədim Yuxarı German dilində seipfa, qədim Fransız dilində savon kimi bilinir.

Kimyəvi tərkibi

Sabunun ümumi kimyəvi formulu C₁₇H₃₅OOM şəklindədir. Bu formul qəlib sabunda C₁₇H₃₅OONa, maye sabunda isə C17_{Subscript text}H₃₅OOK kimidir. Həmçinin bəzi sabunlara parfüm kimi ftalat adlanan kimyəvi maddələr və s. qatılır.

Məişətdə və istehsalatda sabun əvəzinə sintetik yuyucu vasitələrdən də, məsələn, yuyucu tozlardan istifadə olunur. Sintetik yuycu vasitələrin üstünlüyü ondan ibarətdir ki, onlar cod suda yuyucu təsirini itirmir. İsveçrənin Ekoloji İnjinerinq institutunun (Sürix şəhəri) tədqiqatçıları aydınlaşdırmağı qərara alıblar: hansı sabun ətraf mühit üçün daha az təhlükəlidir – bərk və ya maye? Biz əlimizi yarım dəqiqə yuduqda orta hesabla 0,35 qram bərk sabun və 2,3 qram maye sabun (bir dəfə sıxdıqda içərisində maye sabun olan flakondan məhz həmin miqdarda maye sabun çıxır) istifadə edirik. Resursların sərfi baxımından necədir? Sadə sabuna kağız örtük, maye sabuna plastik butulka lazımdır. Kağızın maklatura kimi toplanması işi qurulub. Plastik butulkalar isə emal olunmada zibilxanaya daxil olur və ya yandırılır. Amma bərk sabun ilə əli yuduqda 30% artıq su istifadə olunur, çünki onu həll etmək lazımdır. Adi sabun yağ turşularının natrium duzundan ibarətdir, maye sabunlar sintetik səthi aktiv maddələrdən ibarətdir və təbiət üçün daha təhlükəlidir. Maye sabunların düşdüyü tullantı sularının təmizlənməsi çətin və baha olacaq. Əlavə olaraq maye sabunda sintetik aromatizatorlar və digər əlavələr çoxdur, beləliklə, ümumilikdə bir kiloqram maye sabun sintezi üçün atmosferə atılan CO2-nin miqdarı bərk sabunun eyni miqdarının istehsalı zamanı atılandan 10 dəfə çoxdur. Bərk sabunu daşımaq maye sabunu daşımaqdan asan və ucuzdur və yolda itki azdır. Ancaq maye sabun neftdən hazırlanır ki, onun çıxarılması az yer tutur və yağlı bitkilərin və heyvan yetişdirilməsi zamanı əmələ gələn tullantıdan az tullantı əmələ gəlir.

Nəticə: demək olar ki, bütün nisbətlərdə sabun kəsikləri ekologiya baxımından maye sabuna nəzərən daha əlverişlidir. Əgər siz bununla belə, maye sabuna üstünlük versəniz, iri həcmli qablarda almağa üstünlük verin (5 litrə qədər olur) və istifadə etdikcə onu eyni kiçik plastik qaba tökün.

İstinadlar

↑ IUPAC. "IUPAC Gold Book – soap Arxivləşdirilib 2015-07-01 at the Wayback Machine" Compendium of Chemical Terminology, 2nd ed. (the "Gold Book"). Compiled by A. D. McNaught and A. Wilkinson. Blackwell Scientific Publications, Oxford (1997). XML on-line corrected version: created by M. Nic, J. Jirat, B. Kosata; updates compiled by A. Jenkins. ISBN 0-9678550-9-8. DOI:10.1351/goldbook. Accessed 2010-08-09

1. Наука и жизнь. 2020, №10.
2. NKPİ.az  2021-02-11

İstinadlar

2.http://www.hefreedictionary.com/soap

Mənbə

Мыло (стб. 989—1000). Мыло для бритья (стб. 1000—1001). Мыло для мытья головы (стб. 1001—1002). Мыло медицинское (стб. 1002). Мыло туалетное твёрдое (стб. 1003—1007). Мыло хозяйственное (стб. 1007—1009) // Товарный словарь. Том 5 / Гл. ред. И.А. Пугачёв. — М.: Госторгиздат, 1958.
Мыло // Краткая энциклопедия домашнего хозяйства. Том 1. — М.: Большая советская энциклопедия, 1959. — С. 358—359.
Мыла // Большая российская энциклопедия. Том 21. — М., 2012. — С. 547—549.
Мыла // Химическая энциклопедия. В 5 т. Том 3 / Гл. ред. И.Л. Кнунянц. — М.: Советская энциклопедия, 1992. — С. 155—156.
Образцов П.А. Мыльная опера // Наука и жизнь. — 2012. — № 2. — С. 90—92.
Хлопин Г.В. Мыло // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907

[1] IUPAC. "IUPAC Gold Book – soap Arxivləşdirilib 2015-07-01 at the Wayback Machine" Compendium of Chemical Terminology, 2nd ed. (the "Gold Book"). Compiled by A. D. McNaught and A. Wilkinson. Blackwell Scientific Publications, Oxford (1997). XML on-line corrected version: created by M. Nic, J. Jirat, B. Kosata; updates compiled by A. Jenkins. ISBN 0-9678550-9-8. DOI:10.1351/goldbook. Accessed 2010-08-09

[1]