Türk Dövlətləri Təşkilatı

Türk Dövlətləri Təşkilatı TDT
Turki Memleketteriniñ Ūyımı (Qazax dili) Түрк мамлекеттеринин уюму (Qırğız dili) Turk Davlatlari Tashkiloti (Özbək dili) Türk Devletleri Teşkilatı (Türk dili) Organization of Turkic States (İngilis dili)
Bayraq
Təşkilatın üzvləri  Təşkilatın müşahidəçi üzvlər
Şüar	Biz birlikdə daha güclüyük!
Yaranma tarixi	3 oktyabr 2009
Rəsmi dili	Azərbaycan dili Qazax dili Qırğız dili Özbək dili Türk dili İngilis dili[1]
Mərkəzi	Fateh
Yarandığı yer	Naxçıvan
Qurucusu	Azərbaycan Türkiyə Qazaxıstan Qırğızıstan
Sədr	Kubanıçbəy Ömürəliyev
Üzvləri	5 üzv Azərbaycan Türkiyə Qazaxıstan Qırğızıstan Özbəkistan 3 müşahidəçi üzv Macarıstan Türkmənistan ŞKTR[2]
turkicstates.org
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Türk Dövlətləri Təşkilatı və ya keçmiş adı ilə Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurası (Türk Şurası) (qaz. Turki Memleketteriniñ Ūyımı, qırğ. Түрк мамлекеттеринин уюму, özb. Turk Davlatlari Tashkiloti türk. Türk Devletleri Teşkilatı, ing. Organization of Turkic States) — 3 oktyabr 2009-cu ildə Naxçıvan şəhərində imzalanan Naxçıvan müqaviləsi ilə Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan və Qırğızıstan arasında qurulmuş olan beynəlxalq təşkilatdır.^[3]

Özbəkistan 30 aprel 2018-ci ildə qatılma niyyətinin olduğunu açıqlamış və 14 sentyabr 2019-cu ildə də Türk Şurasına üzv olmuşdur. Bu əməkdaşlıq şurasının qurulması fikri ilk dəfə 2006-cı ildə Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayev tərəfindən təklif edilmişdir. 24 may 2019-cu il tarixində Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın təklifi və şura üzvlərinin razılığı ilə Nursultan Nazarbayev Türk Şurasının ömürlük fəxri rəhbəri ünvanını almışdır. 2018-ci ilin sonlarından bu yana Macarıstan müşahidəçi dövlətdir və yaxın zamanda Türk Şurasına tam üzvlük tələbini etməsi gözlənilir.

Təməlləri 1992-ci ildən bu yana müəyyən fasilələrlə toplanan Türkcə Danışan ölkələr Zirvəsinə dayanna şuranın qurumsal mərkəzləri İstanbul (ümumi katiblik), Bakı (Parlament Assambleyası) və Astanadır (Beynəlxalq Türk Akademiyası).

Orqanlar

Türk Dövlətləri Təşkilatının üç mərkəzi vardır. Bunlar İstanbul, Bakı və Astanadır. İstanbul ümumi katibliyinin, Bakı parlamentar assambleyasının, Astana isə Beynəlxalq Türk Akademiyasının mərkəzidir.

• Ümumi Katiblik (İstanbul)
  • Baş Prokurorlar şurası
  • Dövlət Rəhbərləri Şurası
  • Xarici İşlər Nazirləri Şurası
  • Təcrübəli Məmurlar Şurası
  • Ağsaqqallar Şurası
• Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatı (TÜRKSOY) (Ankara)
• Türk Dövlətləri Parlament Assambleyası (TÜRKPA) (Bakı)
• Beynəlxalq Türk Akademiyası (Astana)
• Türk Mədəniyyət və Miras Vəqfi (Bakı)
• Türk Ticarət və Sənaye Otağı (İstanbul)
• Türk İş Şurası
• Köçəri Mədəniyyət Mərkəzi (Bişkek)

Ölkələrin dövlət rəhbərləri ildə bir dəfə rəsmi, bir dəfə də qeyri-rəsmi olaraq müxtəlif şəhərlərdə toplanırlar. Bundan əlavə, üzv ölkələrin xarici işlər nazirləri və bürokratları da il ərzində davamlı olaraq iclaslar keçirirlər. Məclis rəhbərləri və heyətləri də Bakıda toplanır.

Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Türkiyə dövlət rəhbərləri tərəfindən ümumi katib seçilən türk diplomat Xəlil Axıncı bu vəzifəni sentyabr 2010, sentyabr 2014 tarixləri arasında icra etmişdir. Bundan sonra rəhbərliyi Ramil Həsən yerinə yetirmiş, onu vəzifədə Bağdad Amreyev əvəzləmişdir.

Bayraq

22 avqust 2012-ci ildə Bişkekdə təşkil olunan Türk Şurasının II zirvə görüşündə qəbul edilmişdir. 12 oktyabr 2012-ci ildə isə İstanbulda üzv ölkələrin bayraqları ilə birlikdə Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayev və Türkiyə prezidenti Abdullah Gül tərəfindən dalğalandırılmışdır.

Bayrağın dizaynı üzv ölkələrin bayraqlarında olan ünsürlərin bir araya gətirilməsi ilə yaradılmışdır. Azərbaycan bayrağının ulduzu, Qazaxıstan bayrağının rəngi, Qırğızıstan bayrağının günəşi və Türkiyə bayrağının ayparasından istifadə edilmişdir.

Əsas üzvlər

Ölkə	Əhali (2018)	Sahə (km²)	Ümumi Daxili Məhsul (nominal) (2018)[4]	Adambaşına düşən ÜDM (nominal) (2018)[4]	Adambaşına düşən ÜDM (nominal) (2019)
Azərbaycan	10,180,200	86,600	$46,940 milyard	$4,721	$11,674
Qazaxıstan	20,000,000	2,724,900	$170,539 milyard	$9,331	$20,609
Qırğızıstan	7 161 870	199,900	$8,093 milyard	$1,281	$1,898
Özbəkistan	35 821 030	448,978	$50,500 milyard	$1,532
Türkiyə	85.279,600	783,562	$766,509 milyard	$9,311	$13,301
Ümumi	158,442,700	4,243,940	$1,042,581 milyard	$7,047	$13,718

Müşahidəçi ölkələr

Ölkə	Əhali (2021)	Sahə (km²)	Ümumi daxili məhsul (nominal) (2020)	Kişi başına Ümumi daxili məhsul (nominal) (2020)
Macarıstan	9.709.786	93,030	$149,9 milyard	$15.373
Türkmənistan	6.341.855	488,099	$42,7 milyard	$7.411
ŞKTR	382,836	3,355	$4,234 milyard	$14,942
Ümumi	15,802,000	581,129	$208,771 milyard	$24,335

Zirvə Toplantıları

Türk Dili Danışan Ölkələr Zirvələri (1992–2010)
	Tarix	Ev Sahibi Ölkə	Ev Sahibi Şəhər	Ev Sahibi Lider	Qeydlər
1.	30 oktyabr 1992	Türkiyə	Ankara	Turqut Özal
−	12 iyul 1993	Qazaxıstan	Almatı	Nursultan Nazarbayev	Almatı Razılaşması: TÜRKSOY -un quruluşu
2.	18 oktyabr 1994	Türkiyə	İstanbul	Süleyman Dəmirəl
3.	28 avqust 1995	Qırğızıstan	Bişkek	Əsgər Akayev
4.	21 oktyabr 1996	Özbəkistan	Daşkənd	İslam Kərimov
5.	9 iyun 1998	Qazaxıstan	Astana	Nursultan Nazarbayev
6.	8 aprel 2000	Azərbaycan	Bakı	Heydər Əliyev
7.	26 aprel 2001	Türkiyə	İstanbul	Əhməd Necdət Sezər
8.	17 noyabr 2006	Türkiyə	Antalya	Əhməd Necdət Sezər
−	21 noyabr 2008	Türkiyə	İstanbul	Abdullah Gül	İstanbul Andaşması: Türk PA-nın quruluşu
9.	3 oktyabr 2009	Azərbaycan	Naxçıvan	İlham Əliyev	Naxçıvan Sazişi: Türk Şurasının quruluşu
10.	15 sentyabr 2010	Türkiyə	İstanbul	Abdullah Gül
Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurası Zirvələri (2011–2021)
	Tarix	Ev Sahibi Ölkə	Ev Sahibi Şəhər	Ev Sahibi Lider	Mövzu
I	20–21 oktyabr 2011	Qazaxıstan	Almatı	Nursultan Nazarbayev	İqtisadiyyat və ticarət əməkdaşlığı
II	22–23 avqust 2012	Qırğızıstan	Bişkek	Almazbek Atambayev	Təhsil, elm və mədəniyyət əməkdaşlığı[5]
III	15–16 avqust 2013	Azərbaycan	Qəbələ	İlham Əliyev	Nəqliyyat əməkdaşlığı[6]
IV	4–5 iyun 2014	Türkiyə	Bodrum	Abdullah Gül	Turizm əməkdaşlığı[7]
V	10–11 sentyabr 2015	Qazaxıstan	Astana	Nursultan Nazarbayev	Media ve informasiya əməkdaşlığı
VI	1–3 sentyabr 2018	Qırğızıstan	Bişkek	Sooronbay Jeenbekov	Gənclik və milli idmanlar
VII	15 oktyabr 2019	Azərbaycan	Bakı	İlham Əliyev	Kiçik və orta sahibkarlığın dəstəklənməsi
-	31 mart 2021	Qazaxıstan	Videokonfrans	Qasım-Comərd Tokayev	Türkistanın mənəvi paytaxt elan edilməsi, Türk Şurasıın təşkilat səviyyəsinə yüksəldilməsi
VIII	12 noyabr 2021	Türkiyə	İstanbul	Rəcəb Tayyib Ərdoğan	Rəqəmsal çağda yaşıl texnalogiyalar və ağıllı şəhərlər, Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının adının Türk Dövlətləri Təşkilatı olaraq dəyişdirilməsi
Türk Dövlətləri Təşkilatı Zirvələri (2022-bu gün)
	Tarix	Ev Sahibi Ölkə	Ev Sahibi Şəhər	Ev Sahibi Lider	Mövzu
I	11 noyabr 2022	Özbəkistan	Səmərqənd	Şavkat Mirziyayev

Baş Katibləri

No.	Ad	Ölkə	Vəzifəyə gəlib	Vəzifədən gedib
1	Xəlil Axıncı		3 oktyabr 2009	16 iyul 2014
2	Ramil Həsən		16 iyul 2014	3 iyul 2018
3	Bağdad Amreyev		3 iyul 2018	11 noyabr 2022
4	Kubanıçbəy Ömürəliyev		11 noyabr 2022	-

Həmçinin bax

• Türk Dövlətləri Təşkilatının bayrağı
• Kubanıçbəy Ömürəliyev

İstinadlar

1. Turkkon.org Arxivləşdirilib 2012-10-24 at the Wayback Machine  (türk.)
2. "Congratulatory Message of the Secretary General of the Turkic Council Ambassador Ramil Hasanov, for the statement of the President of the Republic of Uzbekistan, H.E. Shavkat Mirziyoyev regarding Uzbekistan`s accession to the Turkic Council". Turkic Council. 2018-05-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-01.
3. "Türk Keneşi". qha.com. 28 iyun 2020 tarixində arxivləşdirilib.
4. "Dünya Bankası". 2015-09-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-28.
5. "Arxivlənmiş surət". 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-10-26.
6. "Arxivlənmiş surət". 2014-11-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-10-26.
7. "Arxivlənmiş surət". 2016-06-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-10-26.