Şirvan külməsi

Şirvan külməsi
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Tipüstü: Sonağızlılar Tip: Xordalılar Klad: Olfactores Yarımtip: Onurğalılar İnfratip: Ağızçənəlilər Klad: Eugnathostomata Klad: Teleostomi Sinifüstü: Sümüklü balıqlar Sinif: Şüaüzgəclilər Ranqsız: Actinopteri Yarımsinif: Neopterygii İnfrasinif: Sümüklü balıqlar Dəstəüstü: Ostariophysi Ranqsız: Otophysi Ranqsız: Cypriniphysae Dəstə: Çəkikimilər Fəsiləüstü: Cyprinoidea Fəsilə: Çəkilər Yarımfəsilə: Leuciscinae Cins: Külmə ???: Şirvan külməsi
Beynəlxalq elmi adı
Rutilus atropatenus
Şəklin VikiAnbarda axtarışı ITIS   689994

Şirvan külməsi və ya Azərbaycan külməsi (lat. Pseudophoxinus atropatenus) — Çəkikimilər fəsiləsinə aid bir növdür^[1].

Yayılması

Azərbaycanda Qəbələ rayonunun Türyançay sistemindəki bulaq sularında (Nic və Çuxur Qəbələ kəndlərində olan bulaqlarda) yayılmışdır. Lakin arealın məhdudluğu, antropogen təsirlər (yayıldığı sahələrin çirkləndirilməsi, qurudulması və s.) növə təhlükə yaradır. Şirvan külməsinin endemik növ olmasını və məhdud sahədə yayılmasını nəzərə alaraq onun yayıldığı ərazi xüsusi mühafizə olunan ərazi elan olunmalıdır.^[2]

Morfoloji əlamətləri

D III 7-8, A III 7 (8), squ. 37-39. orta hesabla 37,9 - dur. Yan xətt pulcuqları dəliksiz pulcuqların arasında nizamsız düzülmüşdür. Yan xətt tam deyildir. Dəlikli pulcuqlarının sayı 17-dən 38-ə qədərdir. Yan xətdən yuxarıda 5-7 sıra, aşağıda isə 3-4 sıra pulcuqlar yerləşir. Ağzı uc tərəfdə çəpəki yerləşir. Bədəni yoğun, alnı enli, pulcuqları isə girdə olur. Bel üzgəcində 3 şaxəsiz, 7 - 8 şaxəli, anal üzgəcində isə 3 şaxəsiz, 7 şaxəli şüa vardır. Şirvan külməsi xarici görünüşcə Soyuqbulaq külməsinə oxşayır, lakin ondan bir sıra əlamətlərinə görə fərqlənir. Soyuqbulaq külməsində başı uzun, alnı enli, gözdalı məsafə az olur. Şirvan külməsində ağzın zirvəsi gözün alt kənarından yuxarı səviyyədə, Soyuqbulaq külməsində isə gözün alt kənarından aşağı və ya onunla eyni səviyyədə yerləşir. Birincidə üzmə qovuğunun dal kənarı girdə, ikincisində isə sivri olur.^[3]

Yaşayış yeri və həyat tərzi

Şirinsu balığıdır. Meşəlik yerlərdəki bataqlığa bənzər bulaq sularında yaşayır. Dibi lili, içərisində qamış bitən, zəif sürətlə axan çayları çox sevir. Su cücülərinin sürfələri və detridlə qidalanır. Uzunluğu 9.6 sm-ə qədər olur. Bir yaşı tamam olduqda uzunluğu 2.8 – 5.7 sm, orta hesabla 4.5 sm, 2 yaşı tamam olduqda 5.9 – 8.0 sm, orta hesabla 6.9 sm olur. İki-üç ilə qədər yaşayır.

Sayı

Az saylı balıqdır. Sayı haqqında dəqiq məlumat yoxdur.

Təsərrüfat əhəmiyyəti

Şirvan külməsinin heç bir təsərrüfat əhəmiyyəti yoxdur.

Məhdudlaşdırıcı amillər

Arealın məhdudluğu, antropogen təsirlər (yayıldığı sahələrin çirkləndirilməsi, qurudulması və s.).

Tətbiq olunmuş və lazımi mühafizə tədbirləri

Şirvan külməsinin endemik növ olmasını və məhdud sahədə yayılmasını nəzərə alaraq onun yayıldığı ərazi xüsusi mühafizə olunan ərazi elan olunmalıdır.

Ədəbiyyat

1. Azərbaycanın Qırmızı Kitabı, II Cild, Bakı, 2013
2. Azərbaycanın heyvanlar aləmi. Onurğalılar. III cild, Bakı: Elm, 2004, s. 94.
3. Державин А.Н. Новый вид плотвы Rutilus (Orthroleucos) atropatenus sp.nova из Азербайджана. Труды АзФАН СССР, серия зоол., т.ХХ, 1937, с.21-79;
4. Абдурахманов Ю. А. Рыбы пресных вод Азербайджана. Bakı: Elm, 1962, с.94-96; 3. Azərbaycanın heyvanlar aləmi: Onurğalılar, III cild. Bakı: Elm, 2004. səh. 94
5. Державин А.Н. Новый вид плотвы Rutilus (Orthroleucos) atropatenus sp.nova из Азербайджана. Труды АзФАН СССР, серия зоол., т. ХХ, 1937, с. 21 - 79;
6. Абдурахманов Ю.А. Рыбы пресных вод Азербайджана. Баку: Элм, 1962, с. 94 - 96;

İstinadlar

1. Froese, Rainer, and Daniel Pauly, eds. (2015). "Pseudophoxinus atropatenus" FishBase saytında. October 2015 version.
2. Azərbaycanın Qırmızı Kitabı, II Cild, Bakı, 2013
3. Azərbaycanın heyvanlar aləmi. Onurğalılar. III cild, Bakı: Elm, 2004, s. 94.