Тымыҡ океан һуғышы

	Тымыҡ океан һуғышы
Дата	14 февраль 1879 — 20 октябрь 1883
Урыны	Көньяҡ Америка
Сәбәбе	Чили баҡыр мәғдәне ятҡылыҡтары булған Атакама сүле территорияһының Перу һәм Боливия өлөштәрен яулап алыу маҡсатында һуғышты башлай
Нәтижә	Чилиҙың еңеүе
Үҙгәрештәр	Антофагаста провинцияһы Боливиянан Чилиға күсә. Тарапака һәм Арика провинциялары Перунан Чилиға күсә. Такна ваҡытлыса (1929 йылға тиклем) Перунан Чилиға күсә
Ҡаршы тороусылар
Чили	Боливия (1880 йылға тиклем); Перу (1879 йылдың апреленән)
Командирҙар
Анибал Пинто Гармедиа (1876—1881); Доминго Санта Мария Гонсалес (1881—1886);	Мариано Игнасио Прадо (1876—1879); Николас де Пиерола (1879—1881); Франциско Гарсиа Калдерон (12.04.1881—28.09.1881); Лизардо Монтеро (1881—1883); Мигель Иглесиас (1882—1885); Хиларион Даса (1876—1879); Нарцисо Компейо Лерос (1879—1884);
Юғалтыуҙар
һәләк булғандар:; 2425—2791; Яраланғандар:; 6247—7193	һәләк булғандар:; 12934—18213; Яраланғандар:; 7891—7896; Һуғышта һәләк булғандар һәм яраланғандар:; 4367—10467
	Тымыҡ океан һуғышы Викимилектә
	Шаблон: просмотр • обсуждение • править

Тымыҡ океан һуғышы (1879—1883) — Чилиҙың баҡыр мәғдәне ятҡылыҡтары булған территорияларҙы яулап алыу маҡсатында Перу һәм Боливияға ҡаршы һуғышы. Диңгеҙҙә өҫтөнлөк итеп чилиҙар еңеү яулайҙар һәм баҡыр мәғдәне ятҡылыҡтары булған территорияларҙы баҫып алалар.

Сәбәптәре

Чили баҡыр мәғдәне ятҡылыҡтарына бай булған Атакама сүле территорияһының Перу һәм Боливия өлөштәрен яулап алыу маҡсатында һуғышты башлап ебәрә^[3].

Һуғыш барышы

Чили ғәскәрҙәре һәм флотының хәрби операциялары.

1879 йылдың февралендә Чили ғәскәрҙәре Боливияға һөжүм итәләр. Боливия менән теләктәшлек килешеү төҙөгән Перу шул уҡ йылдың апрелендә һуғышҡа инә. Диңгеҙҙә хакимлыҡ итеп, чилиҙар йыл аҙағына ҡарай Боливия яр буйын һәм Перуның Тарапака провинцияһын баҫып алалар. Боливия фактик рәүештә һуғыштан сыға. 1880 йылдың апрелендә Чили флоты Перуның төп порты Кальяоны ҡамайҙар, ә 1881 йылдың ғинуарында илдең баш ҡалаһы Лиманы яулап алалар^[3].

Селитра сығарыу монополияһы алған Бөйөк Британия Чилиға булышлыҡ күрһәткән, ә АҠШ был төбәктә нығыныу маҡсатында Перу һәм Боливияға ярҙам итергә вәғәҙә бирә^[3].

Һуғыштың тамамланыуы һәм уның эҙемтәләре

1883 йылдың июлендә Чили ғәскәрҙәре тағы ла ике тапҡыр Перу ғәскәрҙәрен ҡыйраталар. Шул уҡ йылдың 12 июнендәге килешеүгә ярашлы Перу хөкүмәте Чилиға Тарапака провинцияһын ғүмерлеккә, ә Такна һәм Арика провинцияларын 10 йылға (ғәмәлдә тик Такна ғына 1929 йылда ҡайтарыла) тапшырырға мәжбүр була. 1884 йылдың 4 апрелендәге Валпараисо ҡалаһындағы Чили һәм Боливия араһындағы солохҡа ярашлы Боливия Антофагаста өлкәһен бирергә мәжбүр була һәм шуның менән ул диңгеҙгә сығыу юлынан мәхрүм ителә. Был торош 1904 йылғы Боливия һәм Чили араһында ҡул ҡуйылған тыныслыҡ килешеүендә нығытыла^[3].

Иҫкәрмәләр

↑ ^1,0 ^1,1 Sater, pp. 348 Table 22. The statistics on battlefield deaths are inaccurate because they do not provide follow up information on those who subsequently died of their wounds.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Sater, pp. 349 Table 23.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Тихоокеанская война 1879—1883 // Большая советская энциклопедия: в 30 т. / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1976. — Т. 25 : Струнино — Тихорецк. — 600 с.

Әҙәбиәт

Barros Arana Diego. Historia de la guerra del Pacífico (1879–1880) (History of the War of the Pacific (1879–1880)). — Librería Central de Servat i C^a, 1881a. — Vol. 1.
Barros Arana Diego. Historia de la guerra del Pacífico (1879–1880) (History of the War of the Pacific (1879–1880)). — Librería Central de Servat i C^a, 1881b. — Vol. 2.
Basadre Jorge. Historia de la Republica del Peru, La guerra con Chile. — Lima, Peru: Peruamerica S.A.,, 1964. 2007 йыл 11 декабрь архивланған.
Bulnes Gonzalo. Chile and Peru: the causes of the war of 1879. — Imprenta Universitaria, 1920.
Chilean government. Boletín de la Guerra del Pacífico (Bulletin of the War of the Pacific). — Editorial Andres Bello, 1879–1881.
Villalobos Sergio. Chile y Perú, la historia que nos une y nos separa, 1535-1883. — 2nd. — Editorial Universitaria, 2004. — ISBN 9789561116016.
De Varigny Charles. La Guerra del Pacífico. — Imprenta Cervantes, 1922. — Vol. 1.
English Adrian J. Armed forces of Latin America: their histories, development, present strength, and military potential. — Jane's Information Group, Incorporated, 1985. — ISBN 978-0-7106-0321-0.
Farcau Bruce W. The Ten Cents War, Chile, Peru and Bolivia in the War of the Pacific, 1879–1884. — Praeger Publishers, 2000. — ISBN 978-0-275-96925-7.
Jefferson Dennis, William (1927). «Documentary history of the Tacna-Arica dispute from University of Iowa studies in the social sciences» (University Iowa City) 8.

Paz Soldan Mariano Felipe. Narracion Historica de la Guerra de Chile contra Peru y Bolivia (Historical narration of the Chile's War against Peru and Bolivia). — Imprenta y Libreria de Mayo, calle Peru 115, 1884.
Sater William F. Andean Tragedy: Fighting the War of the Pacific, 1879–1884. — University of Nebraska Press, 2007. — ISBN 978-0-8032-4334-7.
Sater William F. Chile and the War of the Pacific. — University of Nebraska Press, 1986. — ISBN 978-0-8032-4155-8.
Sater, William F. (1973). «Chile During the First Months of the War of the Pacific» (Journal of Latin American Studies) 5, 1.

Scheina Robert L. Latin America's Wars: The age of the caudillo, 1791–1899. — Potomac Books, Inc., 2003. — ISBN 978-1-57488-450-0.
O'Brien, Thomas F. (1980). «The Antofagasta Company: A Case Study of Peripheral Capitalism» (Hispanic American Historical Review).

Querejazu Calvo Roberto. Guano, Salitre y Sangre. — La Paz-Cochabamba, Bolivia: Editorial los amigos del Libro, 1979.
Querejazu Calvo Roberto. Aclaraciones históricas sobre la Guerra del Pacífico. — La Paz, Bolivia: Editorial los amigos del Libro, 1995.
Kiernan, Victor (1955). «Foreign Interests in the War of the Pacific» (Hispanic American Historical Review) XXXV.

Yrigoyen, Pedro (1921). «La alianza perú-boliviano-argentina y la declaratoria de guerra de Chile» (San Marti & Cía. Impresores).

Һылтанмалар

[casualties2-1] 1,0 ^1,1 Sater, pp. 348 Table 22. The statistics on battlefield deaths are inaccurate because they do not provide follow up information on those who subsequently died of their wounds.

[casualties3-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Sater, pp. 349 Table 23.

[БСЭ-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Тихоокеанская война 1879—1883 // Большая советская энциклопедия: в 30 т. / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1976. — Т. 25 : Струнино — Тихорецк. — 600 с.

[1]

[2]

[3]