Ҡаҙаҡ Совет Социалистик Республикаһы

Ҡаҙаҡ Совет Социалистик Республикаһы
ҡаҙ. Қазақ Советтік Социалистік Республикасы
Флаг (1952—1992) Герб (1937—1992)
Флаг (1952—1992) Герб (1937—1992)

Девиз: ««Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!»»

Гимн: «Ҡаҙаҡ ССР-ының дәүләт гимны»
ҡаҙ. Қазақ ССР-інің мемлекеттік гимні

← 
 →
Баш ҡала

Алма-Ата

Телдәр

ҡаҙаҡ
рус

Аҡса берәмеге

СССР һумы

Майҙаны

2 717,3 мең км²
СССР-ҙа 2-се

Халҡы

16 711 мең кеше
СССР-ҙа 4-се

Идара итеү формаһы

Совет республикаһы

Сәғәт бүлкәттәре

+5, +6

Телефон коды

+31

Дәүләт башлыҡтары
Ҡаҙағстан КП ҮК 1-се секретары
 • 1937 — 1938

Мирзоян Левон Исаевич (республиканың тәүге башлығы)

Ҡаҙаҡ ССР-ы Президенты
 • 1990 — 1991

Назарбаев Нурсолтан Әбеш улы (республиканың һуңғы башлығы)[1]

 Ҡаҙаҡ Совет Социалистик Республикаһы Викимилектә
Шаблон: просмотр • обсуждение • править

Ҡаҙаҡ Совет Социалистик Республикаһы (ҡаҙ. Қазақ Советтік Социалистік Республикасы, Ҡаҙаҡ ССР-ы) — СССР составында союздаш республика.

Майҙаны — 2717,3 мең км² (СССР-ҙа 2-се урын). Халҡы — 16 536 мең кеше (1989). Баш ҡала — Алма-Ата.

Хәҙерге ваҡытта суверен дәүләт — Ҡаҙағстан Республикаһы.

Тарихы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Шулай уҡ ҡарағыҙ: Ҡаҙағстан тарихы

1920 йылдың 26 авгусында РСФСР составында баш ҡалаһы Ырымбурҙа булған Ҡырғыҙ АССР-ы ойошторола. 1925 йылда Ҡырғыҙ АССР-ының исеме Ҡаҙаҡ АССР-ы тип үҙгәртелә. Ырымбур губернаһы Урта Волга крайы составына бирелгәс, республиканың баш ҡалаһы Ҡыҙылурҙа ҡалаһына күсерелә. 1927 йылда Ҡаҙаҡ АССР-ының баш ҡалаһы Алматыға күсерелә.

СССР-ҙа яңы конституция ҡабул ителгәндән һуң, 1936 йылдың 5 декабрендә Ҡаҙаҡ АССР-ы РСФСР составынан сығарылып союздаш республикаһы статусына тиклем күтәрелә һәм Ҡаҙаҡ Совет Социалистик Республикаһы (Ҡаҙаҡ ССР-ы) тип атала башлай.

1990 йылдың 25 октябрендә Ҡаҙаҡ ССР-ы Юғары Советы Ҡаҙаҡ ССР-ының дәүләт суверенитеты тураһында декларация ҡабул итә. 1991 йылдың 10 декабрендә илдең атамаһы «Ҡаҙаҡ Совет Социалистик Республикаһы» урынына «Ҡаҙағстан Республикаһы» тип үҙгәртелә[2][3][4].

1991 йылдың 16 декабрендә Ҡаҙағстан үҙенең бойондороҡһоҙлоғо тураһында иғлан итә[5].

Бүләктәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ленин орденыЛенин орденыЛенин орденыОктябрь Революцияһы орденыХалыҡтар Дуҫлығы ордены

Административ бүленеше

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
№ регион административ үҙәк ойошторолоу датаһы майҙаны, км² халҡы, кеше
(01.01.1987)
1. Аҡтүбә өлкәһе Аҡтүбә 10 март 1932[6] 298 700 720 000
2. Алма-Ата өлкәһе Алма-Ата 10 март 1932[6] 105 100 2 032 000
3. Көнсығыш Ҡаҙағстан өлкәһе Усть-Каменогорск 10 март 1932[7] 97 300 935 000
4. Гурьев өлкәһе Гурьев 15 ғинуар 1938[6] 113 400 403 000
5. Джамбул өлкәһе Джамбул 14 октябрь 1939[8] 144 200 1 016 000
6. Еҙҡаҙған өлкәһе Еҙҡаҙған 20 март 1973 313 400 477 000
7. Ҡарағанды өлкәһе Ҡарағанды 10 март 1932[9] 117 900 1 368 000
8. Ҡыҙылурҙа өлкәһе Ҡыҙылурҙа 15 ғинуар 1938[10] 228 100 625 000
9. Көкшетау өлкәһе Көкшетау 16 март 1944[11] 78 100 652 000
10. Ҡустанай өлкәһе Ҡустанай 29 июль 1936[12] 114 600 1 043 000
11. Маңғышлаҡ өлкәһе Шевченко 20 март 1973[13]
(1988 йылда бөтөрөлә;
1990 йылда тергеҙелә) 		165 100 327 000
12. Павлодар өлкәһе Павлодар 15 ғинуар 1938[6] 127 500 934 000
13. Төньяҡ Ҡаҙағстан өлкәһе Петропавловск 29 июль 1936[14] 44 300 606 000
14. Семипалатинск өлкәһе Семипалатинск 14 октябрь 1939[15] 179 600 816 000
15. Талдыҡурған өлкәһе Талдыҡурған 16 март 1944
(1959 йылда бөтөрөлә;
1967 йылда тергеҙелә) 		118 500 709 000
16. Турғай өлкәһе Арҡалыҡ 23 ноябрь 1970[16]
(1988 йылда бөтөрөлә;
1990 йылда тергеҙелә) 		111 900 322 000
17. Уральск өлкәһе (1962 йылға тиклем — Көнбайыш Ҡаҙағстан өлкәһе) Уральск 10 март 1932[6] 151 200 620 000
18. Целиноград өлкәһе (1960 йылға тиклем — Аҡмулла өлкәһе) Целиноград 14 октябрь 1939
(1960 йылда бөтөрөлә;
1961 йылда тергеҙелә)[17] 		92 100 859 000
19. Шымкент өлкәһе (1962 йылға тиклем — Көньяҡ Ҡаҙағстан өлкәһе) Шымкент 10 март 1932[6] 116 300 1 780 000

1960-сы йылдарҙа, сиҙәм ерҙәрен үҙләштереү планына бәйле, Ҡаҙаҡ ССР-ы территорияһында бер нисә өлкәләрҙе берләштергән 3 край ойошторола (улар 1964—1965 бөтөрөлә):

    • Көнбайыш Ҡаҙағстан крайы (Аҡтүбә, Гурьев, Уральск өлкәләре), административ үҙәге — Аҡтүбә.
    • Сиҙәм крайы (Көкшетау, Ҡустанай, Павлодар, Төньяҡ Ҡаҙағстан, Целиноград өлкәләре), административ үҙәге — Целиноград.
    • Көньяҡ Ҡаҙағстан крайы (Джамбул, Ҡыҙылурҙа, Шымкент өлкәләре), административ үҙәге — Шымкент.
1959 йылда Ҡаҙаҡ ССР-ы

Иҡтисады

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Бөйөк Ватан һуғышының тәүге айҙарында СССР-ҙың көнбайыш райондарынан Ҡаҙаҡ ССР-ына яҡынса 150 ҙур заводтар һәм фабрикалар эвакуациялана. Һуғыш осоронда Текелий ҡурғаш-цинк комбинаты; Джезде (марганец), Березовск, Мирғалимсай һәм Байжансан рудниктары; Ҡаҙаҡ металлургия заводы, Аҡтүбә металлургия заводы төҙөлә.

Ҡарағанды күмер бассейнында етеҙ ысул менән тиҫтәләгән яңы шахталар, ә Эмба үҙәнендә яңы нефть ятҡылыҡтары сафҡа инә. Республика фронтҡа һәм тылға аҙыҡ-түлек, ә оборона сәнәғәтенә ҡиммәле стратегик сырье (күмер, нефть, баҡыр, ҡара ҡурғаш, хромит, марганец, вольфрам, молибден, цинк, кадмий, висмут һ.б.) тапшыра.

Бөйөк Ватан һуғышы тамамлағандан һуң, республикала яңы заводтар, фабрикалар, рудниктар, электростанциялар сафҡа инә. Еңел һәм аҙыҡ-түлек сәнәғәтенең эре предприятиелары төҙөлә. Яңы ҡалалар һәм эшселәр ҡасабалары барлыҡҡа килә, тимер һәм автомобиль юлдары һалына.

Халҡы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
йыл халыҡ (мең кеше) шул иҫәптән ҡала халҡы тыуым (мең кешегә)
1926 6025 512 ?
1940 6148 1833 40,8
1959 9295 4067
1970 13009 6538 23,4

Төп халыҡ — ҡаҙаҡтар (1970 йылғы йәниҫәп буйынса 4161 мең кеше[18]). 1970 йылғы йәниҫәп буйынса башҡа милләттәр: рустар (5499 мең кеше[18]), украиндар (930 мең кеше[18]), татарҙар (288 мең кеше), үзбәктәр (208 мең кеше[18]), белорустар (198 мең кеше), уйғырҙар (121 мең кеше), корейҙар (82 мең кеше), дунгандар (17 мең кеше) һ.б.

1989 йылға ҡарата өлкәләр буйынса милләттәр[19]
Өлкә Дөйөм халыҡ иҫәбе Ҡаҙаҡтар Рустар Украиндар Немецтар Татарҙар Үзбәктәр Уйғырҙар Белорустар Әзербайжандар Корейҙар Поляктар Төрөктәр
Аҡтүбә 732653 407222 173281 74547 31628 16924 754 4736 1350
Уральск 629494 351123 216514 28092 4550 12703 353 5112 847 631
Маңғышлаҡ 324243 165043 106801 10159 1136 5193 937 1697 4568 816
Гурьев 424708 338998 63673 3749 1401 4913 1066 657 3000
Ҡыҙылурҙа 644125 511976 86042 11497 2108 5934 3797 816 12182
Шымкент 1818323 1012265 278473 33033 44526 34615 285042 3488 27049 11430 20856*

11051

Джамбул 1038667 507302 275424 33903 70150 16618 21512 23355** 3986 11653 13360 17145
Алма-Ата ҡалаһы 1121395 252072 663251 45598 20117 27288 4996 40880 7459 5029 16073
Алма-Ата өлкәһе 977373 406823 294236 18496 61277 9993 103704 4731 18313 4902 19146
Талдыҡурған 716076 360453 235329 12186 35329 10032 30469 2061 13581
Еҙҡаҙған 493601 227402 172272 29467 24179 10322 6795 4430
Ҡарағанды 1347636 231782 703588 107098 143529 45481 30971 11541
Көнсығыш Ҡаҙағстан 931267 253706 613846 16186 22768 8908 4965 518
Семипалатинск 834417 432763 300583 19503 44113 19063 4048 1035
Ҡустанай 1222705 279459 534715 177986 110397 27767 35356 4085
Төньяҡ Ҡаҙағстан 599696 111631 372263 38059 39293 15019 7704 496 6324
Көкшетау 662125 191275 261797 55575 81985 11509 17228 1000 25400
Целиноград 1006793 224809 447844 94455 123699 24318 28683 1961
Павлодар 942313 268512 427658 86651 95342 20152 12293 924
Барлығы 16464464 6434616 6227549 896240 957518 327982 332017 185301 182601 90083 103315 59956 49567

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ СССР-ҙың тарҡалыуынан һуң вазифаһнда ҡала.
  2. ↑ Об изменении наименования казахской советской социалистической
  3. ↑ Конституция Республики Казахстан от 28 января 1993 года см. «ПЕРЕХОДНЫЕ ПОЛОЖЕНИЯ»
  4. ↑ О Конституции Республики Казахстан — ИПС «Әділет»
  5. ↑ Конституционный закон Республики Казахстан от 16 декабря 1991 года № 1007-XII «О государственной независимости Республики Казахстан»
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Области Казахстана 2012 йыл 23 декабрь архивланған.
  7. ↑ Восточно-Казахстанская область // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  8. ↑ Джамбульская область // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  9. ↑ Историко-краеведческий сайт Шуак: Караганда 2014 йыл 26 октябрь архивланған.
  10. ↑ Кзыл-Ординская область // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  11. ↑ Кокчетавская область // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  12. ↑ Кустанайская область // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  13. ↑ Мангышлакская область // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  14. ↑ Города и области Казахстана
  15. ↑ Семипалатинская область // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  16. ↑ Тургайская область // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  17. ↑ Целиноградская область // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей
  19. ↑ Национальный состав населения СССР (по данным Всесоюзной переписи населения 1989 г.), М., Финансы и статистика, 1991. — С. 102

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
commons: Ҡаҙаҡ Совет Социалистик Республикаһы Викимилектә

Ҡалып:Республики СССР Ҡалып:История Казахстана