Імрэ Кертэс

	Імрэ Кертэс
	Imre Kertész
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	9 лістапада 1929,; Будапэшт, Вугоршчына
Памёр	31 сакавіка 2016 (86 гадоў); Будапэшт, Вугоршчына
Пахаваны	Керэпэшы[d];
Сужэнец	Albina Vas[d] і Magda Ambrus[d]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	пісьменьнік
Кірунак	гуманізм, гістарычны рэалізм
Жанр	раман, аповед, эсэ
Мова	вугорская мова і нямецкая
Значныя творы	«Бяз лёсу»,; «Кадзіш па ненароджанага дзіцяці»
Прэміі	Нобэлеўская прэмія па літаратуры (2002)
Узнагароды	Нобэлеўская прэмія ў галіне літаратуры (2002) Прэмія імя Кошута[d] (1997) прэмія Гердэра[d] (2000) мэдаль Эрнста Ройтэра[d] (2006) Літаратурная прэмія зямлі Брандэнбургу[d] (1995) прэмія Шандара Мараі[d] (1996) прэмія Міляна[d] (1983) прэмія Тыбара Дэры[d] (1989) прэмія Фрыдрыха Гундальфа[d] (1997) Adelbert von Chamisso Prize (complimentary gift)[d] (2001) ганаровы доктар Вольнага ўнівэрсытэту Бэрліну[d] (2005) прэмія Жана Амэры[d] (2009) Ляйпцыская кніжная прэмія за эўрапейскае паразуменьне[d] (1997) прэмія Марыён Самуэль[d] (2007) ганаровы грамадзянін Будапэшту[d] (2002) Jeanette Schocken Prize[d] Jeanette Schocken Prize[d] (1997) honorary doctor of the Sorbonne Nouvelle University[d] (2005)
	Імрэ Кертэс у Вікісховішчы

Імрэ Кертэс (па-вугорску: Imre Kertész, 9 лістапада 1929 — 31 сакавіка 2016) — вугорскі пісьменьнік, ляўрэат Нобэлеўскай прэміі па літаратуры (2002) з фармулёўкаю «за сваю творчасьць, якая супрацьпаставіла ценькую экзыстэнцыю адзінкі дэспатычнаму барбарству гісторыі»^[3].

Біяграфія

У 1944—1945 — вязень канцлягераў Асьвенцім і Бухэнвальд. Апынуўшыся ў Аўшвіцы ў 15-ці гадовым узросьце, Кертэс наўмысна прыпісаў сабе 2 гады й назваўся рабочым заводу, дзеля таго каб быць на нейкі час прыгодным і адразу не трапіць у расходныя сьпісы.

Найперш Кертэс спрабаваў знайсьці падтрымку й хоць нейкую ўдзячнасьць сваёй творчасьці на радзіме, але ў адказь меў нявартыя звароты з боку радыкальных палітыкаў і чальцоў літаратурнага асяродзьдзя^[4]. Ён пераяжджае ў Нямеччыну й пачынае перакладаць творы нямецкіх аўтараў на вугорскую мову, такія як «Нараджэньне трагедыі» Ніцшэ, п’есы Дзюрэнмата, Шніцлера, Танкрэда Дорста, разважаньні Вітгенштайна — і не выдае ніводнага раману на працягу 1980-х гадоў. Пазьней Кертэс працягваў пісаць на вугорскай мове й падаваў свае працы для выданьня ў Вугоршчыне.

Сваё бачаньне сучаснай Вугоршчыны Імрэ Кертэс выказаў у інтэрвію ў кастрычніку 2009 году:

	За апошнія дзесяць гадоў сытуацыя ў Вугоршчыне значна пагоршылася. Тут пануюць крайнія правыя й антысэміты. Сталіца краіны Будапэшт без усякіх абмовак «балканізавалася». Гістарычныя хваробы вугорцаў, у выглядзе схільнасьці да хлусьні й замоўчваньню відавочнага, цяпер больш характэрныя для краіны, чым калі-небудзь.
—Будапэшт, 9 кастрычніка 2009 - РІА Навіны

У 2002 годзе стаў ганаровым грамадзянінам Будапэшту^[4]. Кертэс і ягоная жонка пэўны час жылі ў Бэрліне.

Творчасьць

Цяжкі досьвед вязьня канцлягераў ляжыць у падмурку ўсяго напісанага Кертэсам. На думку швэдзкіх акадэмікаў пісьменьнік у сваёй творчасьці адказаў на складанае пытаньне «Як індывід можа працягваць жыць і думаць у эпоху, калі грамадзтва ўсё актыўней падпарадкоўвае сабе асобу?».

Страчаны лёс

Найбольш вядомая рэч Кертэса — раман «Страчаны лёс», апісвае ўнутраны й вонкавы сусьвет пяцідзесяцігадовага Дзёрдзя Кёвэша ў канцлягерах Аўшвіц, Бухэнвальд і Зэйц. Некаторыя крытыкі падаюць кнігу, як аўтабіяграфічную, але сам аўтар абвяргае цесную біяграфічную сувязь.

Фільм на падставе раману «Страчаны лёс» быў зроблены ў Вугоршчыне ў 2005 годзе. Сцэнар быў напісаны самім аўтарам. Нягледзячы на агульнасьць назвы, фільм больш аўтабіяграфічны, чым сама кніга.

Цытаты

«Паэты не заўсёды ведаюць як трэба жыць, затое амаль заўжды ведаюць як ім варта памерці». Радзіма, дом, дзяржава.
«Бог стварыў сьвет, чалавек стварыў Асьвенцім». Радзіма, дом, дзяржава.

Творы

1975 «Страчаны лёс» (Sorstalanság)
1988 «Фіяска» (A kudarc)
1990 «Кадзіш па ненароджанаму дзіцяці» (Kaddis a meg nem született gyermekért)
1991 «Ангельскі сьцяг» (Az angol lobogó)
2001 «Мова ў выгнаньні» (A száműzött nyelv)
2003 «Ліквідацыя» (Felszámolás)
2006 «Файл К.» (K. dosszié)
2007 «Cosmopolitan і паломніцтва (Каін і Авэль)» (Világpolgár és zarándok (Káin és Ábel))
2008 «Прыгнечаная спадчыны Эўропы» (Európa nyomasztó öröksége)
2009 «Фармулёўка прыгоды» (A megfogalmazás kalandja)
2010 «Дзёньнік галерніка» (Haldimann-levelek)

Беларускія пераклады

Страчаны лёс: [раман] / Імрэ Кертэс. — Мінск : Галіяфы, 2012. — 254, [1] с.

Узнагароды

1995 Брандэнбурская прэмія па літаратуры
1997 Гран-пры Ляйпцыскага кніжнага кірмашу
2000 Літаратурная прэмія газэты Die Welt
2002 Нобэлеўская прэмія па літаратуры

Крыніцы

^ Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі
^ ^а ^б Kertész, Imre // CONOR.SI
^ Нобэлеўскую прэмію ў галіне літаратуры сёлета атрымаў вугорац Імрэ Кертэс. // «Наша Ніва» №39 2002 г.
^ ^а ^б Нобэлеўскага ляўрэата зволілі ад падаткаў. РІА «Навіны» (рас.)

Вонкавыя спасылкі

Імрэ Кертэс: Бараніце Захад ад Трэцяга сьвету. // Інтэрвію. «Наша Ніва» №45 2002 г.

Гэта — накід артыкула пра пісьменьніка альбо пісьменьніцу. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, пашырыўшы яго.

[_238c3d04a7fcc085-1] Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі

[_af52a3154335e32c-2] а ^б Kertész, Imre // CONOR.SI

[3] Нобэлеўскую прэмію ў галіне літаратуры сёлета атрымаў вугорац Імрэ Кертэс. // «Наша Ніва» №39 2002 г.

[rd-4] а ^б Нобэлеўскага ляўрэата зволілі ад падаткаў. РІА «Навіны» (рас.)

[1]

[2]

[3]

[4]