Грудзёндз

Грудзёндз
польск. Grudziądz
Герб Грудзёндзу Сьцяг Грудзёндзу
Дата заснаваньня:	11 красавіка 1065, мерк. 1232 і 18 чэрвеня 1291
Краіна:	Польшча
Ваяводзтва:	Куяўска-Паморскае
Плошча:	57,76 км²
Вышыня:	50 м н. у. м.
Насельніцтва:	▼90 890 чал. (31 сакавіка 2021)[1]
Часавы пас:	UTC+1
летні час:	UTC+2
Паштовы індэкс:	86-300
Нумарны знак:	CG
Геаграфічныя каардынаты:	53°29′15″ пн. ш. 18°45′18″ у. д. / 53.4875° пн. ш. 18.755° у. д. / 53.4875; 18.755Каардынаты: 53°29′15″ пн. ш. 18°45′18″ у. д. / 53.4875° пн. ш. 18.755° у. д. / 53.4875; 18.755
Грудзёндз на мапе Польшчы Грудзёндз
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://www.grudziadz.pl/

Грудзёндз (па-польску: Grudziądz) — места ў Польшчы ў нізавінах Віслы, уваходзіць у Куяўска-Паморскае ваяводзтва. Займае плошчу 58,70 км². Насельніцтва 99578 чалавек (на 2006 год)^[2][3][4].

Гісторыя

Самыя старажытныя сьляды прысутнасьці чалавека ў гэтай мясцовасьці адносяцца да пэрыяду позьняга палеаліту, каля 8000 г. да н. э.

• 1064 г. — верагодна, першы ўспамін пра Грудзёндз.
• 11 красавіка 1065 году — гэтая дата прынята ў якасьці пасьведчаньня аб нараджэньні гораду.
• 1207 г. — захоп Канрадам Мазавецкім Хэлмінскай зямлі з Грудзёндзам.
• 1218 г. — перадача гораду біскупу Крысьціяну.
• 1231 г. — захоп Грудзёндза Тэўтонскім ордэнам.
• каля 1235 г. — пачалося будаўніцтва Тэўтонскага замка. Праца над ім была завершана каля 1299 году. Разбураны ў 1945 годзе.
• 18 чэрвеня 1291 г. — выдадзены акт аб разьмяшчэньні гораду, які юрыдычна ўрэгуляваў яго межы і надаў яму Хэлмінскае права.
• 1410 г., мяжа ліпеня і жніўня — малачасны захоп гораду і замка войскам караля Ягайлы.
• 8 лютага 1454 г. — узяцьце гораду войскамі Прускай канфэдэрацыі — канец улады Тэўтонскага ордэна.
• 1455 — Тэўтонскія войскі з Квідзына і Ласіна напалі на Грудзёндз і спалілі яго прадмесьці.
• 19 кастрычніка 1466 г. — Другі Торуньскі мір — Грудзёндз і ўся Каралеўская Прусія перададзены Польшчы.
• 21 сакавіка 1522 г. — Мікалай Капэрнік на Генэральнай асамблеі Каралеўскай Прусіі, якая адбылася ў Грудзёндзу, выступіў з трактатам аб манэце De aestimatione monetae.
• 1622 г. — прыход езуітаў і адкрыцьцё імі калегіюма.
• 2 сакавіка 1624 г. — прыезд бенэдыктынак.
• 1655—1659 — швэдзкая акупацыя.
• 1703 г. — чарговая швэдзкая акупацыя.
• 1707—1718 — расейская акупацыя.
• 21 верасьня 1772 г. — Першы падзел Рэчы Паспалітае, Грудзёндз у прускім падзеле.
• 6 чэрвеня 1776 г. — пачатак будаўніцтва цытадэлі.
• Канец XVIII стагодзьдзя — прускі кароль з дваром на кароткі час пераяжджае ў Грудзёндз.
• 1801 г. — пачатак разбурэньня Тэўтонскага замка.
• 1806/1807 г. — спробы арміі Напаліёна захапіць Грудзёндз, сарваныя Курб’ерам.
• другая палова ХІХ ст.- разьвіцьцё гораду, пашырэньне межаў Грудзёндза, стварэньне новых жылых кварталаў (асабліва з мэтай анямечваньня гораду, бо гэта павінна было спрыяць прыходу немцаў), будаўніцтва рачнога порта і атрыманьня чыгуначных зносінаў з Торунем (каля мяжы з расейскім падзелам, якая праходзіла ў 10 км на ўсход ад Торуня, гэтая лінія злучалася з чыгункай, якая ішла на Варшаву і далей на ўсход), Яблонава-Паморскім, Быдгашчам, Тчэвам, Ласковіцы або Хэлмжа і іншыя гарады нямецкага падзелу, а таксама іншыя нямецкія гарады, напр. Кёнігсбэрг.
• 1876—1878 — будаўніцтва маста празь Віслу.
• 1894 г. — пачатак выданьня на польскай мове газэты «Gazeta Grudziądzka» для палякаў, якія жылі ў Грудзёндзу і ва ўсіх буйнейшых мястэчках прускага (нямецкага) падзелу.
• 1900 — горад становіцца гарадзкой акругай (Stadtkreis) у Квідзынскім павеце правінцыі Заходняя Прусія.
• 1918 г. — палякі складаюць 18 % насельніцтва гораду.
• 23 студзеня 1920 г. — уключэньне Грудзёндза ў склад Польшчы.
• 15 жніўня 1920 г. — стварэньне ў Грудзёндзу Цэнтральнай школы верхавой язды, якая дала пачатак Цэнтру падрыхтоўкі кавалерыі.
• 26 чэрвеня — 12 ліпеня 1925 г. — Першая Паморская сельскагаспадарча-прамысловая выстава.
• 1 студзеня 1930 г. — стварэньне Цэнтра падрыхтоўкі жандармерыі.
• 2 верасьня 1939 г. — баі 16-й пяхотнай дывізыі за горад.
• 4 верасьня 1939 г. — у горад уваходзяць нямецкія войскі, улады якіх у ратушы перадаюць ключы акупантам. У кастрычніку і лістападзе адбыліся шматлікія арышты і расстрэлы прадстаўнікоў польскай інтэлігенцыі і жыдоў.
• 1939—1945 — нямецкі нацыянальны сьпіс падпісалі 87 % насельніцтва.
• 6 сакавіка 1945 г. — узяцьце Чырвонай Арміяй Грудзёндза, забудова гораду разбурана больш чым на 60 %.
• 1946 — горад узнагароджаны ордэнам Грунвальдзкага крыжа III ступені.
• 27 мая 1990 г. — першыя пасьляваенныя дэмакратычныя выбары ў гарсавет.
• 30 кастрычніка 2006 г. — візыт Прэзыдэнта Рэспублікі Польшча Леха Качыньскага ў Грудзёндз, першы візыт кіраўніка дзяржавы з 1936 году.
• 2010 г. — візыт Маршалка Сэйма, выконваючага абавязкі Прэзыдэнта Рэспублікі Польшча Браніслава Камароўскага.
• 2013 г. — 2-і візыт прэзыдэнта Браніслава Камароўскага (падпісаў дакумэнт аб унясеньні ў парлямэнт праекта зьмяненьняў у пастановы, якія спрыяюць будаўніцтву пешаходных і роварных дарожак на супрацьпаводкавых набярэжных).

Славутасьці

• Галоўная славутасьць Грудзёндза — гэта комплекс старадаўніх збожжасховішчаў (сьвіранаў) на беразе Віслы. Цагляныя будынкі збожжасховішчаў будаваліся ў XVII—XVIII стагодзьдзях ушчыльную адзін да другога, так каб утварыць абарончы мур з боку ракі. Дзякуючы гэтай сьцяне горад атрымаў вялікі і пазнавальны выгляд.
• Батанічны сад (Грудзёндз)
• Рынкавы пляц (Грудзёндз)
• Сярэднявечная гарадзкое плянаваньне Старога гораду.
• Гарадзкія муры 14-га/15-га стагодзьдзя (уключаючы Вадзяныя вароты)

• 
  Збожжасховішча другай паловы XIX стагодзьдзя
• 
  Касьцёл
• 
  Ратуша
• 
  Рынкавы пляц
• 
  Рынкавы пляц

Крыніцы

1. https://bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/040410762011-0983333?var-id=1639616&format=jsonapi
2. Główny Urząd Statystyczny. Baza Demografia. Ludność. Stan, ruch naturalny i wędrówki ludności w I kwartale 2014 r., stan na 31.03.2014. [1] Архівавана 26 сьнежня 2018.
3. Główny Urząd Statystyczny, dane za rok 2013
4. Адлегласьці паміж гарадамі