Першы падзел Рэчы Паспалітай
I падзе́л Рэ́чы Паспалі́тай (1772) — першы з трох падзелаў, пасьля якіх Рэч Паспалітая зьнікла з палітычнай мапы Эўропы.
Эўропе пагражаў новы шырокамаштабны канфлікт з прычыны таго, што Аўстрыя, занепакоеная посьпехамі Расеі ў вайне з Турэччынай, была гатовая да ўзброенага выступу ў абаронку Турэччыны. Прусія была зьвязаная з дваром Кацярыны II саюзам, які ўцягнуў бы ў канфрантацыю і яе.
Значна паслабіла пазыцыі караля Станіслава Панятоўскага й чатырохгадовая Барская канфэдэрацыя, які перастаў быць моцным гарантам расейскага пратэктарату над Рэччу Паспалітай.
Тры дзяржавы правялі шырокую кампанію дэзінфармацыі, каб падрыхтаваць да падзелу грамадзкую думку эўрапейцаў. Іхняе жаданьне падзелу грунтавалася на прэтэнзій на «гістарычныя» землі ў складзе Рэчы Паспалітае.
18 верасьня 1772 року Расея, Аўстрыя і Прусія паставілі Рэч Паспалітай перад фактам падзелу, патрабуючы скліканьня сойму для ўхваленьня цэсіі. Падпісаньне дагавору з умовамі падзелу адбылося 5 жніўня 1772 року. 30 верасьня 1773 гэтае рашэньне ратыфікаваў скліканы ў Варшаве Падзельны сойм. Супраць выказаліся толькі тры паслы на Сойм: Тадэвуш Рэйтан, Самуэль Корсак ды Станіслаў Багушэвіч.
- Аўстрыя атрымала ўсю паўднёвую Польшчу да Збручу са Львовам, але бяз Кракава (83 тыс. км² з 2,65 млн мяшканцаў).
- Прусія анэксавала Вармію й Гданьскае Памор’е, але бяз Гданьску й Торуні (36 тыс. км² з 580 тыс. мяшканцаў).
- Расея заняла Інфлянты і ўсходнія ўскраіны Рэчы Паспалітае за Дняпром, Друцяй і Дзьвіною (92 тыс. км² з 1,3 млн мяшканцаў).
Памяць
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]19 верасьня 2022 году міністар замежных справаў Расеі Сяргей Лаўроў перадаў беларускаму амбасадару ў Расеі Зьмітру Крутому копіі дакумэнтаў пра 1-ы падзел Рэчы Паспалітай, якія захоўваў Архіў вонкавай палітыкі Расейскай імпэрыі. Сярод перададзеных копіяў былі: аўстрыйска-расейская і пруска-расейская Канвэнцыі аб 1-м падзеле Рэчы Паспалітай, Варшаўская надзвычайная мірная дамова аб далучэньні да Расеі некаторых земляў, запіскі сябра Калегіі замежных справаў Расеі Аляксандра Безбародкі да расейскай імпэратрыцы Кацярыны II зь яе рэзалюцыяй[1].
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Расея перадала Беларусі копіі дакумэнтаў аб першым падзеле Рэчы Паспалітай // Газэта «Зьвязда», 19 верасьня 2022 г. Праверана 20 верасьня 2022 г.
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Мікола Ільяшэвіч. Расейская палітыка на землях былага Беларуска-Літоўскага гаспадарства за панаваньня Кацярыны ІІ і Паўлы І (1772-1801). — Вільня: 1933. — 24 с.
- Tadeusz Cegielski, Łukasz Kądziela, Rozbiory Polski 1772—1793-1795, Warszawa 1990.
- Władysław Konopczyński, Dzieje Polski nowożytnej, t. 2, Warszawa 1986.
- Tomasz Paluszyński, Czy Rosja uczestniczyła w pierwszym rozbiorze Polski, czyli co zaborcy zabrali Polsce w trzech rozbiorach. Nowe określenie obszarów rozbiorowych Polski w kontekście analizy przynależności i tożsamości państwowej Księstw Inflanckiego i Kurlandzkiego, prawnopaństwowego stosunku Polski i Litwy oraz podmiotowości Rzeczypospolitej, Poznań 2008.
- S. Salmonowicz, Fryderyk Wielki, Wrocław 2006.
- Maria Wawrykowa, Dzieje Niemiec 1648—1789, Warszawa 1976.