Северскаданецк

Северскаданецк
укр. Сіверськодонецьк
Герб Северскаданецку Сьцяг Северскаданецку
Дата заснаваньня:	1934
Места з:	1958
Краіна:	Украіна
Вобласьць:	Луганская
Раён:	Северскаданецкі
Тэрытарыяльная грамада:	Севераданецкая меская грамада
Мэр:	Аляксей Харчанка
Плошча:	42,1 км²
Вышыня:	51 м н. у. м.
Насельніцтва
колькасьць:	▼ 103 479 чал. (2019)[1]
шчыльнасьць:	2457,93 чал./км² (2019)
нацыянальны склад:	украінцы – 59%, расейцы – 38.7%, беларусы – 0.6%, іншыя – 1.7%
Часавы пас:	UTC+2
летні час:	UTC+3
Тэлефонны код:	6452 (645)
Паштовыя індэксы:	93400—93480
КОАТУУ:	4412900000
Нумарны знак:	BB, НВ / 13
Геаграфічныя каардынаты:	48°56′53″ пн. ш. 38°29′36″ у. д. / 48.94806° пн. ш. 38.49333° у. д. / 48.94806; 38.49333Каардынаты: 48°56′53″ пн. ш. 38°29′36″ у. д. / 48.94806° пн. ш. 38.49333° у. д. / 48.94806; 38.49333
Северскаданецк на мапе Ўкраіны Северскаданецк
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://www.sed-rada.gov.ua/

Северскаданецк^[2] (па-ўкраінску: Сіверськодонецьк), да 2024 году Севераданецк (па-ўкраінску: Сєвєродонецьк) — места на ўсходзе Украіны ў Луганскай вобласьці, адміністратыўны цэнтар аднайменнай грамады ды аднайменнага раёну. Адно з найважнейшых прамысловых мест Данбасу, цэнтар хімічнай прамысловасьці Украіны.

Разьмешчанае на Данбасе паміж рэкамі Северскі Данец і Баравая, ўваходзіць да складу Северскаданецка-Лісічанскай аґлямэрацыі.

Гісторыя

Севераданецк быў заснаваны ў 1934 року ў межах места Лісічанск у зьвязку з будаўніцтвам Лісічанскага хімічнага камбінату і першапачаткова зваўся Лісхімстрой^[3].

Ад ракі Северскі Данец (па-ўкраінску: Сіверський Донець), якая ў XIX і да сярэдзіны XX стагодзьдзя мела назву рас. Сѣверный Донецъ (пазьней рас. Северный Донец)^[4], места атрымала расейскую назву Северодонецк.

Украінская назва мае досыць заблытаную гісторыю. У Загадзе Прэзыдыюму Вярхоўнай Рады Ўкраінскай ССР ад 27 студзеня 1950 року «Пра перайменаваньне пасёлка мескага тыпу Лісхімстрой Лісічанскага раёну Варашылаўградзкай вобласьці» назва места была пазначаная як Сєвєродонецьк. Аднак такое напісаньне ва ўкраінскай мове памылковае, і ў шматлікіх крыніцах (слоўніках, мапах і афіцыйных дакумэнтах) замацавалася выпраўленае напісаньне, аднак яно не было афіцыйна прынятае.

Згодна зь § 108 дзейнага правапісу^[5] назва места павінна гучаць як Сіверськодонецьк, што адпавядае этымалёгіі (ад украінскай назвы ракі укр. Сіверський Донець). Гэтая назва ўвайшла ў энцыкляпэдыі і даведнікі савецкіх часоў («Савецкая энцыкляпэдыя гісторыі Ўкраіны» ды інш.), а таксама ў Энцыкляпэдыю ўкраіназнаўства. У сучасных друкаваных выданьнях сустракаецца таксама варыянты Сіверодонецьк^[6], Сєверодонецьк.

У самім месьце да сярэдзіны 1990-х пераважна выкарыстоўвалася напісаньне Сєверодонецьк, хоць сустракаліся Северодонецьк і Сєвєродонецьк. У 1995 року быў зацьверджаны герб места, на якім назва напісана як Сєвєродонецьк. Пасьля гэтага пачаў шырока выкарыстоўвацца менавіта такі варыянт. 11 красавіка 2008 року ў «Ведамасьцях Вярхоўнай Рады Ўкраіны» было апублікаванае пацьверджаньне першаснай афіцыйнай формы назвы, прынятай Прэзыдыюмам Вярхоўнай Рады Ўкраінскай ССР 27 студзеня 1950. Адгэтуль места ў афіцыйных дакумэнтах называецца Сєвєродонецьк.

Пад час прэзыдэнцкай кампаніі 28 лістапада 2004 року ў Северскаданецку адбыўся сход прадстаўнікоў мясцовага самакіраваньня(uk), арганізаваны Партыяй рэгіёнаў. Сярод іншага дэлегаты вылучылі ідэю аддзяленьня ўсходніх і паўднёвых рэгіёнаў у асобнае дзяржаўнае ўтварэньне ў адказ на Аранжавую рэвалюцыю. Праект атрымаў у народзе глумліва-зьневажальную назву-абрэвіятуру «Паўднёва-Ўсходняя Ўкраінская Аўтаномная Рэспубліка». Пазьней тагачасны кандыдат у прэзыдэнты Віктар Януковіч адмовіўся ад ідэі і публічна выказаў падтрымку саборнасьці Ўкраіны.

Увесну 2014 году Северскаданецк апынуўся ў зоне дзеяньня сэпаратысцкіх баевікоў і расейскіх наймітаў на ўсходзе Ўкраіны, у выніку чаго гэты горад, а таксама іншыя часткі поўдня й цэнтру Луганскае вобласьці быў захоплены баевікамі самаабвешчанай Луганскай народнай рэспублікі. Горад стаў адным з найбольш паўночных раёнаў, кантраляваных баевікамі, але станам на 22 ліпеня гэтага ж году ў горадзе быў адноўлены канстытуцыйны лад Украіны ў рамках антытэрарыстычнай апэрацыі ў вобласьці^[7].

19 верасьня 2024 году Вярхоўная Рада Ўкраіны пераіменавала места Севераданецк на Северскаданецк у межах дэрусыфікацыі.^[2]

Насельніцтва

Насельніцтва (чал.)

1939	1959	1970	1979	1989	2001	2017
5240	33 180	90 036	113 041	131 376	119 940	106 188

Эканоміка

Севераданецк — цэнтар хімічнай прамысловасьці.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Севераданецку

ЗАТ «Севераданецкае аб’яднаньне Азот» ААТ «Аб’яднаньне Шклоплястык» НП «Імпульс» ААТ «СПЗ» ААТ «Абаронны завод» ЗАТ «Севераданецкі ОРГХІМ» ЗАТ «Укрхімэнэрга» ПП «Хімпастаўнік» ТАА «Хімэксэлен» ТАА СП Укрзьнештрэйдінвэст НП «Хіммаш кампрэсар-сэрвіс» Севераданецкі завод ЖБВ Севераданецкі завод хімічных нестандартызаваных прыладаў ЗАТ «МРІЯ» Завод будаўнічых канструкцый і матэрыялаў Дрэваапрацоўчы камбінат ААТ «Украінска-польская кампанія таварнага абсталяваньня „ВІКО“» Завод сілікатнай цэглы ЗАТ «Цэгла-будматэрыялы» Севераданецкі кацельна-мэханічны завод Севераданецкі хіміка-мэталюргічны завод ДП «Севераданецкая ЦЭЦ» Севераданецкі завод будаўнічай керамікі ААТ «Мікратэрм» НВП «Антэкс-аўтаматыка» Прадпрыемствы харчовай прамысловасьці

Транспарт

Севераданецк мае даволі разгалінаванае транспартнае злучэньне зь іншымі местамі Ўкраіны: аэрапорт, чыгунка, міжгароднія аўтобусы. У самім месьце дзейнічае разгалінаваная сетка ўнутры — і прымескіх транспартных маршрутаў тралейбусаў, аўтобусаў, маршрутных таксі.

Адукацыя і навука

ВНУ: Інстытут падвышэньня кваліфікацыі, падрыхтоўкі і перападрыхтоўкі кадраў (з 1967), Севераданецкая філія Міжрэгіянальнай акадэміі кіраваньня пэрсаналам (з 1997), Севераданецкі тэхналягічны інстытут, Севераданецкая філія Кіеўскага эканамічнага інстытуту мэнэджмэнту.

Чатыры ПТВ, вышэйшая прафэсійная вучэльня, музычная вучэльня, хіміка-мэханічны тэхнікум.

20 сярэдніх школаў, дзіцячыя мастацкая і 2 музычныя школы, гуманітарна-эстэтычная гімназія, 3 профільныя ліцэі, 16 дашкольных установаў.

Ураджэнцы і жыхары

• Васіль Волга — старшыня Ўсеўкраінскай грамадзкай арганізацыі «Грамадзкі кантроль», у 2004 року быў адным з кандыдатаў у прэзыдэнты.
• Сьняжана Анопка — супэрмадэль, займае 13-е месца сярод найдаражэйшых мадэляў плянэты^[8].
• Ёсіп Курлат — паэт, дзіцячы пісьменьнік, перакладнік.
• Алена Лукаш — украінскі юрыст, палітык.

Спорт

Футбольны клюб «Хімік». Жаночыя валейбольны клюб «Севераданчанка» — адна з наймацнейшых камандаў жаночага чэмпіянату, чэмпіён 2009 року.

Дзейнічае лядовы палац.

Заўвагі

Крыніцы

1. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року — Державний комітет статистики України
2. ^ Парламент ухвалив рішення про перейменування 10 міст 4 районів та більше 300 сіл та селищ в Україні
3. Указ Президії Верховної Ради Української РСР від 27 січня 1950 року «Про перейменування селища міського типу Лисхімстрой Лисичанського району Ворошиловградської області»(недаступная спасылка)
4. • Донец (Северный) (ЕСБЄ)
   • Донецъ Сѣверный // П. П. Семёнов-Тян-Шанский. Географическо-статистическій словарь Россійской Имперіи. Т. II: Дабанъ — Кяхтинское градоначальство. — Санктпетербургъ, 1865. — с. 110.
   • Сѣверный Донецъ считался границею Московскаго государства отъ Орды(недаступная спасылка) // П. П. Семёнов-Тян-Шанский. Географическо-статистическій словарь Россійской Имперіи. Т. III: СПб, 1867. — с. 99.
   • Про зони санітарної охорони каналу Північний Донець — Донбас, Червонооскільського, резервних — Артемівського, Горлівського, Волинцівського та Верхньо-Кальміуського водоймищ і річок Північний Донець та Оскіл. Рада Міністрів Української РСР. Постанова від 7 жовтня 1959 р. № 1578
5. [1]
6. https://web.archive.org/web/20071226222005/http://www.pravda.com.ua/news/2007/11/14/66859.htm
7. Наступная перамога: украінскія сілавікі вызвалілі Севераданецк // Белсат. — 2014.
8. Українські моделі завойовують світовий подіум (укр.) Новинар Праверана 2008-05-08 г. Архіўная копія ад 2013-06-23 г.

Літаратура

• Енциклопедія українознавства(uk) : Словникова частина : [в 11 т.] / Наукове товариство імені Шевченка ; гол. ред. проф., д-р В. Кубійович(uk). — Париж — Нью-Йорк: Молоде життя, 1955—1995. — ISBN 5-7707-4049-3

Вонкавыя спасылкі

• Афіцыйная бачына Севераданецку
• Севераданецкі інфармацыйны каталёг — мескія арганізацыі, прамысловасьць, культура й інш.
• Украінская геральдыка. Севераданецк