Хатынь
| Мэмарыяльны музэй «Хатынь» | |
| Месцазнаходжаньне | Беларусь |
|---|---|
| Закрыты | 22 сакавіка 1943 |
| Геаграфічныя каардынаты | 54°20′10″ пн. ш. 27°56′26″ у. д. / 54.33611° пн. ш. 27.94056° у. д.Каардынаты: 54°20′10″ пн. ш. 27°56′26″ у. д. / 54.33611° пн. ш. 27.94056° у. д. |
| Мэмарыяльны музэй «Хатынь» на мапе Беларусі   Мэмарыяльны музэй «Хатынь» | |
| khatyn.by | |
 | Паступіла прапанова разьдзяліць гэты артыкул на артыкулы з назвамі Хатынь (вёска), Хатынская разьня і Хатынь (мэмарыяльны комплекс) (абмеркаваньне). |
Хаты́нь — колішняя вёска ў Лагойскім раёне Менскай вобласьці Беларусі. 22 сакавіка 1943 году была зьнішчаная(de) падчас рэйду нямецкай акупацыйнай улады пры ўдзеле 118-га батальёну дапаможнай паліцыі у якасьці карнай акцыі за забойства некалькіх нямецкіх ваеннаслужачых. У адпаведнасьці з прынцыпам калектыўнага пакараньня 149 жыхароў вёскі былі расстраляныя або спаленыя жыўцом за магчымае аказаньне жыхарамі вёскі дапамогі савецкім партызанам.
У 1969 годзе на месцы спаленай вёскі быў адкрыты мэмарыяльны комплекс. Хатынь стала сымбалем масавага зьнішчэньня нацыстамі мірнага насельніцтва на акупаванай тэрыторыі ўсяго былога СССР.
Гісторыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Напярэдадні трагедыі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]21 сакавіка 1943 году ў Хатыні заначавалі партызаны з атраду Дзядзі Васі (Васіля Варанянскага). Раніцай 22 сакавіка яны сышлі ў бок Плешчаніц. Адначасова з Плешчаніц ім насустрач у кірунку Лагойску выехаў легкавік і два грузавіка 118 шуцманшафт батальёну 201 нямецкай ахоўнай дывізіі. На скрыжаваньні дарог за 6 км ад Хатыні калёна была абстраляная. Застаецца невядомым, кім былі абстраляныя немцы: ці то партызанамі Дзядзі Васі, ці то нейкай іншай невялікай неарганізаванай узброенай групай. Былі забітыя шэф-камандзір першай роты капітан паліцыі Ганс Вэльке, кулямётчык Шнайдэр і трое паліцаяў, яшчэ двое былі параненыя. Камандзір узводу Мялешка, паранены ў галаву, аддаў загад зьнішчыць партызанаў. Падчас перасьледу карнікі натыкнуліся на жыхароў вёскі Казыры, што працавалі на лесанарыхтоўцы, 26 зь якіх былі забітыя пры спробе ўцячы, а астатнія накіраваныя ў Плешчаніцы. Аб нападзе на карны батальён было дакладзена штурмбанфюрэру СС Оскару Дырлевангеру.
Дырлевангер, дазнаўшыся аб забойстве Ганса Вэльке, чэмпіёна Летніх Алімпійскіх гульняў 1936 году і асабіста знаёмага з Гітлерам, загадаў зьнішчыць Хатынь разам з жыхарамі. Паручэньне было даручанае 118-й шуцманшафт батальёну. У другой палове дня 22 сакавіка 1943 году карнікі атачылі вёску.
118-ы батальён дапаможнай паліцыі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]118-ы батальён дапаможнай паліцыі быў сфармаваны ў чэрвені 1942 году ў раёне Кіеву ў асноўным з ваеннапалонных Рабоча-Сялянскай Чырвонай Арміі (РСЧА), якія трапілі ў Кіеўскі кацёл, а таксама мясцовых жыхароў[1]. Камандаваў батальёнам ураджэнец Кубані, былы маёр Войска Польскага Канстантын Смоўскі, начальнік штабу — былы кадравы афіцэр, старшы лейтэнант Чырвонай Арміі Рыгор Васюра, камандзір узводу — былы лейтэнант Чырвонай Арміі Васіль Мялешка. Нямецкім «шэфам» 118-га ахоўнага батальёну быў маёр паліцыі Эрых Кернэр. У канцы 1942-га 118 батальён быў накіраваны на тэрыторыю Беларусі.
Дзеяньні ў Хатыні былі не адзінымі ў «паслужным» сьпісе батальёну. 13 траўня Васюра ўзначальваў баявыя дзеяньні супраць партызанаў у раёне сяла Дальковічы. 27 траўня батальён праводзіць карную апэрацыю ў сяле Осаві, дзе былі расстраляныя 78 чалавек. Далей карная апэрацыя «Котбус» на тэрыторыі Менскай і Віцебскай абласьцей — расправа над жыхарамі вёскі Вялейкі; зьнішчэньне жыхароў вёскі Макоўе і Ўборак, расстрэл 50 габрэяў ля сяла Камінская Слабада. За гэтыя «заслугі» гітлераўцы надалі Васюры званьне лейтэнанта і ўзнагародзілі двума мэдалямі.
У ліпені 1944 году ў выніку адступленьня нямецкіх войскаў зь Беларусі батальён быў перакінуты ў Францыю, дзе амаль у поўным складзе перайшоў на бок францускага Руху Супраціву «Макі». Пасьля вызваленьня тэрыторыі Францыі асабовы склад быў уключаны ў 13-ую паўбрыгаду францускага Замежнага легіёну, у складзе якога ваяваў да канца вайны. Пасьля вайны некаторыя з ацалелых працягнулі службу ў Замежным францускім легіёне.
Спаленьне вёскі і жыхароў
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Жыхары вёскі нічога ня ведалі аб ранішнім інцыдэнце, у адказ на які быў ужыты прынцып калектыўнага пакараньня, які парушае правілы і звычаі вядзеньня вайны.
На загад Кэрнэра і Смоўскага паліцаі пад кіраўніцтвам Васюры сагналі ўсіх жыхароў Хатыні ў калгасны хлеў і замкнулі ў ім. Тых, хто спрабаваў уцячы, забівалі на месцы. Сярод жыхароў вёскі былі шматдзетныя сем’і: так, напрыклад, у сям’і Ёсіфа і Ганны Бараноўскіх было дзевяць дзяцей, у сям’і Аляксандра і Аляксандры Навіцкіх — сямёра. У хляве замкнулі таксама Антона Кункевіча зь вёскі Юркавічы і Хрысьціну Слонскую зь вёскі Камена, якія апынуліся ў гэты час у Хатыні. Хлеў аблажылі саломай, аблілі бэнзінам, перакладчык-паліцай Луковіч падпаліў яго. Дакладна вядома, што ў ачапленьні падчас карнай апэрацыі стаяў прынамсі і адзін зь мясцовых паліцаяў, нейкі Іван Петрычук зь Плешчаніц.
Драўляны хлеў хутка заняўся. Пад націскам дзясяткаў чалавечых целаў ня вытрымалі і ўпалі дзьверы, людзі кінуліся бегчы, але тых, хто вырываўся з полымя, расстрэльвалі. Згарэлі ў вогнішчы і былі расстраляныя 149 жыхароў вёскі, зь іх 75 дзяцей маладзейшыя за 16 гадоў. Сама вёска была зьнішчана цалкам.
Дзьве дзяўчыны — Марыя Федаровіч і Юлія Клімовіч — цудам змаглі выбрацца з палаючага хлява і дапаўзьці да лесу, дзе іх падабралі жыхары вёскі Хварасьцені Каменскага сельсавету. Пазьней і гэтая вёска была спаленая, і абедзьве дзяўчыны загінулі.
Двое дзяцей, сямігадовы Віктар Жалабковіч і дванаццацігадовы Антон Бараноўскі, якія знаходзіліся ў падпаленым хляве, засталіся ў жывых. Віця схаваўся пад целам сваёй маці, якая прыкрыла сына сабой. Дзіця, параненае ў руку, праляжала пад трупам маці да адыходу карнікаў зь вёскі. Антон Бараноўскі быў паранены ў нагу куляй, і яго прынялі за мёртвага. Абгарэлых, параненых дзяцей падабралі і выхадзілі жыхары суседніх вёсак. Пасьля вайны дзеці выхоўваліся ў дзіцячым доме ў мястэчку Плешчаніцы. Яшчэ траім — Валодзю Яскевічу, яго сястры Соні і Сашу Жалабковічу — таксама ўдалося схавацца.
З дарослых жыхароў вёскі выжыў толькі 56-гадовы вясковы каваль Ёсіф Ёсіфавіч Камінскі (1887—1973). Зь ягоных словаў, абгарэлы і паранены, ён прыйшоў у прытомнасьць толькі позна ўначы, калі аддзелы нацыстаў пакінулі вёску. Яму давялося перажыць яшчэ адзін цяжкі ўдар: сярод трупаў аднавяскоўцаў ён знайшоў свайго сына Адама. Хлопчык быў сьмяротна паранены ў жывот, атрымаў моцныя апёкі. Ён памёр на руках у бацькі. Ёсіф Камінскі з сынам Адамам паслужылі прататыпамі знакамітага помніку ў мэмарыяльным комплексе.
Аднаму з тых, хто выжыў, жыхару Хатыні Антону Бараноўскаму 22 сакавіка 1943 году было 12 гадоў. Ён ніколі не хаваў праўду пра падзеі ў Хатыні, адкрыта пра гэта казаў, ведаў імёны многіх паліцаяў, якія спальвалі людзей. У сьнежні 1969 году — праз 5 месяцаў пасьля адкрыцьця мэмарыяльнага комплексу — Антон загінуў пры нявысьветленых абставінах.
Вэрсію падзей з шэрагам адрозьненьняў апублікаваў у 2012 годзе ўкраінскі гісторык Іван Дэрэйко ў манаграфіі «Місцеві формування німецької армії та поліції у Райхскомісаріаті „Україна“ (1941—1944 роки)». Ён піша, што 118-й паліцэйскі батальён пасьля нападу аддзелу «Народныя мсьціўцы» атакаваў вёску, дзе замест адыходу ў лес зь невядомай прычыны вырашылі замацавацца партызаны. У выніку штурму вёскі было забіта 30 партызан і некаторая колькасьць мірных жыхароў, яшчэ каля 20 чалавек былі захопленыя ў палон. Сама ж вёска з астатнімі жыхарамі пасьля бою на загад обэргрупэнфюрэра Курта фон Готбэрга была спалена батальёнам СС пад камандаваньнем Дырлевангера.
Сьпіс ахвяраў
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У адпаведнасьці з Актам камісіі Лагойскага выканкаму райсавету народных дэпутатаў ад 26 траўня 1969 году ўстаноўлена дата і час спаленьня вёскі Хатынь 22 сакавіка 1943 году а другой дня, а таксама сьпіс спаленых мірных жыхароў:
Усяго 149 чалавек (зь іх 75 дзяцей), 26 двароў:
- I
- Жалабковіч Андрэй Іванавіч (1897 г.н.) — 46 гадоў
- Жалабковіч Ганна Вікенцеўна (1905 г.н.) — 38 гадоў
- Жалабковіч Сьцяпан (1928 г.н.) — 15 гадоў
- Жалабковіч Ганна (1929 г.н.) — 14 гадоў
- Жалабковіч Софія (1933 г.н.) — 10 гадоў
- II
- Жалабковіч Пётар Антонавіч (1898 г.н.) — 45 гадоў
- Жалабковіч Стэфаніда (Стэфанія) Аляксееўна (1903 г.н.) — 40 гадоў
- Жалабковіч Вольга (1928 г.н.) — 15 гадоў
- Жалабковіч Станіслаў (1929 г.н.) — 14 гадоў
- Жалабковіч Раіса (1932 г.н.) — 11 гадоў
- Жалабковіч Лідзія (1934 г.н.) — 9 гадоў
- III
- Жалабковіч Раман Сьцяпанавіч (1881 г.н.) — 62 гады
- Жалабковіч Стэфаніда (Стэфанія) Іванаўна (1892 г.н.) — 51 год
- Жалабковіч Віктар (1933 г.н.) — 10 гадоў
- Жалабковіч Галіна (1935 г.н.) — 8 гадоў
- IV
- Бараноўскі Язэп Іванавіч (1899 г.н.) — 44 гады
- Бараноўская Ганна Вікенцеўна (1906 г.н.) — 37 гадоў
- Бараноўскі Мікалай (1928 г.н.) — 15 гадоў
- Бараноўскі Станіслаў (1929 г.н.) — 14 гадоў
- Бараноўскі Ўладзімер (1931 г.н.) — 12 гадоў
- Бараноўскі Генадзь (1932 г.н.) — 11 гадоў
- Бараноўская Леаніда (1932 г.н.) — 11 гадоў
- Бараноўская Марыя (1933 г.н.) — 10 гадоў
- Бараноўская Софія (1934 г.н.) — 9 гадоў
- Бараноўская Алена (1936 г.н.) — 7 гадоў
- V
- Навіцкі Аляксандар Раманавіч (1896 г.н.) — 47 гадоў
- Навіцкая Аляксандра (1901 г.н.) — 42 гады
- Навіцкі Леанід (1928 г.н.) — 15 гадоў
- Навіцкі Яўген (1930 г.н.) — 13 гадоў
- Навіцкая Марыя (1932 г.н.) — 11 гадоў
- Навіцкая Ганна (1934 г.н.) — 9 гадоў
- Навіцкі Канстантын (1938 г.н.) — 5 гадоў
- Навіцкі Антон (1939 г.н.) — 4 гады
- Навіцкі Міхаіл (1941 г.н.) — 2 гады
- VI
- Бараноўская Софія (1895 г.н.) — 48 гадоў
- Бараноўская Ванда (1918 г.н.) — 25 гадоў
- Бараноўская Ганна (1926 г.н.) — 17 гадоў
- Бараноўскі Мікалай (1937 г.н.) — 6 гадоў
- VII Дом згарэў без жыхароў
- VIII
- Жыдовіч Савелі Казімеравіч (1905 г.н.) — 38 гадоў
- Жыдовіч Алена Антонаўна (1908 г.н.) — 35 гадоў
- Жыдовіч Сьцяпан (1931 г.н.) — 12 гадоў
- Жыдовіч Казімер (1933 г.н.) — 10 гадоў
- Жыдовіч Адам (1934 г.н.) — 9 гадоў
- Жыдовіч Мікалай (1935 г.н.) — 8 гадоў
- Жыдовіч Вячаслаў (1936 г.н.) — 7 гадоў
- Жыдовіч Міхал (1938 г.н.) — 5 гадоў
- Жыдовіч Марыя Антонаўна (1883 г.н.) — 60 гадоў
- IX
- Камінскі Іван Язэпавіч. (1892 г.н.) — 51 год
- Камінская Вольга Антонаўна (1896 г.н.) — 47 гадоў
- Камінскі Вячаслаў (1924 г.н.) — 19 гадоў
- Камінская Марыя (1928 г.н.) — 15 гадоў
- Камінскі Станіслаў (1932 г.н.) — 11 гадоў
- Камінская Ганна (1933 г.н.) — 10 гадоў
- Камінская Юзэфа (1938 г.н.) — 5 гадоў
- X
- Камінская Адэля (1890 г.н.) — 53 гады
- Камінская Ядвіга (1922 г.н.) — 21 год
- Камінскі Адам (1928 г.н.) — 15 гадоў
- Камінскі Міхал (1930 г.н.) — 13 гадоў
- Камінская віляць (1932 г.н.) — 11 гадоў
- Кункевіч Антон (1912 г.н.) — 31 год
- XI
- Жалабковіч Іван Іванавіч (1904 г.н.) — 39 гадоў
- Жалабковіч Софія Антонаўна (1907 г.н.) — 36 гадоў
- Жалабковіч Уладзімер (1922 г.н.) — 21 год
- Жалабковіч Алена (1933 г.н.) — 10 гадоў
- Жалабковіч Леаніда (1939 г.н.) — 4 гады
- Жалабковіч Міхал (1941 г.н.) — 2 гады
- Жалабковіч Марыя (1885 г.н.) — 58 гадоў
- Яскевіч Іван Антонавіч (1904 г.н.) — 39 гадоў
- Яскевіч Юлія Іванаўна (1913 г.н.) — 30 гадоў
- Яскевіч Софія (1933 г.н.) — 10 гадоў
- Яскевіч Алена (1935 г.н.) — 8 гадоў
- Яскевіч Ганна (1939 г.н.) — 4 гады
- Яскевіч Міхал (1941 г.н.) — 2 гады
- XII
- Іотка Казімер Феліксавіч (1896 г.н.) — 47 гадоў
- Іотка Алена Сьцяпанаўна (1898 г.н.) — 45 гадоў
- Іотка Марыя (1925 г.н.) — 18 гадоў
- Іотка Альбэрт (1928 г.н.) — 15 гадоў
- Іотка Станіслава (1931 г.н.) — 12 гадоў
- Іотка Дамінік (1936 г.н.) — 7 гадоў
- Іотка Рэгіна (1937 г.н.) — 6 гадоў
- Іотка Сьцяпан (1939 г.н.) — 4 гады
- Іотка Юзэфа (1941 г.н.) — 2 гады
- XIII
- Жалабковіч Эўфрасіньня Іванаўна (1883 г.н.) — 60 гадоў
- Жалабковіч Язэп (1904 г.н.) — 39 гадоў
- Жалабковіч Вольга (1909 г.н.) — 34 гадоў
- XIV
- Іотка Іван Аляксандравіч (1904 г.н.) — 39 гадоў
- Іотка Анастасія Сьцяпанаўна (1908 г.н.) — 35 гадоў
- Іотка Казімер (1935 г.н.) — 8 гадоў
- Іотка Юзэфа (1939 г.н.) — 4 гады
- XV
- Рудак Марыя Іванаўна (1898 г.н.) — 45 гадоў
- Мірановіч Стэфаніда (Стэфанія) Кліменцеўна (1875 г.н.) — 68 гадоў
- XVI
- Дражынская Юзэфа Антонаўна (1911 г.н.) — 32 гады
- Дражынская Валянціна (1933 г.н.) — 10 гадоў
- Дражынская Міхаліна (1938 г.н.) — 5 гадоў
- Доўгель Антон Антонавіч (1888 г.н.) — 55 гадоў
- Доўгель Барыс (1933 г.н.) — 10 гадоў
- XVII
- Мірановіч Язэп Язэпавіч (1899 г.н.) — 44 гады
- Мірановіч Тэкля Мікалаеўна (1901 г.н.) — 42 гады
- Мірановіч Ніна (1925 г.н.) — 18 гадоў
- Мірановіч Хведар (1934 г.н.) — 9 гадоў
- Мірановіч Пётар (1937 г.н.) — 6 гадоў
- Мірановіч Васіль (1940 г.н.) — 3 гады
- Мірановіч Алена (1941 г.н.) — 2 гады
- XVIII
- Карабан Канстантын Юстынавіч (1897 г.н.) — 46 гадоў
- Карабан Марыя (1900 г.н.) — 43 гады
- Карабан Леакадзія (1928 г.н.) — 15 гадоў
- Карабан Надзея (1933 г.н.) — 10 гадоў
- Карабан Канстантын (1939 г.н.) — 4 гады
- XIX
- Федаровіч Ганна Сідараўна (1892 г.н.) — 51 год
- XX
- Карабан Пётар Васілевіч (1914 г.н.) — 29 гадоў
- Карабан Алена Гаўрылаўна (1925 г.н.) — 18 гадоў
- XXI
- Карабан Юлія Амбросіеўна (1878 г.н.) — 65 гадоў
- Карабан Язэп (1918 г.н.) — 25 гадоў
- Карабан Марыя (1923 г.н.) — 20 гадоў
- Карабан Ганна (1923 г.н.) — 20 гадоў
- Карабан Віктар (1925 г.н.) — 18 гадоў
- Карабан Уладзімер (1941 г.н.) — 2 гады
- XXII
- Яскевіч Антон Антонавіч (1896 г.н.) — 47 гадоў
- Яскевіч Алена Сідараўна (1895 г.н.) — 48 гадоў
- Яскевіч Віктар (1922 г.н.) — 21 год
- Яскевіч Ванда (1923 г.н.) — 20 гадоў
- Яскевіч Вера (1924 г.н.) — 19 гадоў
- Яскевіч Надзея (1934 г.н.) — 9 гадоў
- Яскевіч Уладыслаў (1936 г.н.) — 7 гадоў
- Яскевіч Антон (1943 г.н.) — 7 тыдняў
- XXIII
- Рудак Стэфаніда (Стэфанія) Антонаўна (1898 г.н.) — 45 гадоў
- Рудак Зіна (1925 г.н.) — 18 гадоў
- Рудак Аляксандар (1932 г.н.) — 11 гадоў
- Рудак Рэгіна (1934 г.н.) — 9 гадоў
- Рудак Антон (1938 г.н.) — 5 гадоў
- XXIV
- Рудак Язэп Іванавіч (1874 г.н.) — 69 гадоў
- Рудак Параска Іванаўна (1877 г.н.) — 66 гадоў
- Рудак Міхал Язэпавіч (1905 г.н.) — 38 гадоў
- Рудак Крыстына (1912 г.н.) — 31 год
- Рудак Софія (1938 г.н.) — 5 гадоў
- Рудак Крыстына (1940 г.н.) — 3 гады
- XXV
- Федаровіч Язэп Сідаровіч (1889 г.н.) — 54 гады
- Федаровіч Пятрунэля Амброзіеўна (1894 г.н.) — 49 гадоў
- Федаровіч Марыя (1922 г.н.) — 21 год
- Федаровіч Антон (1925 г.н.) — 18 гадоў
- Федаровіч Язэп Язэпавіч (1913 г.н.) — 30 гадоў
- Федаровіч Юлія Антонаўна (1913 г.н.) — 30 гадоў
- Федаровіч Кацярына (1938 г.н.) — 5 гадоў
- Федаровіч Ганна (1940 г.н.) — 3 гады
- XXVI
- Клімовіч Антон Максімавіч (1890 г.н.) — 53 гады
- Клімовіч Юлія (1922 г.н.) — 21 год
- Клімовіч Антон (1926 г.н.) — 17 гадоў
- Слонская Крыстына Максімаўна (1895 г.н.) — 48 гадоў
- Сакалоўскі Пётр Лявонавіч (1933 г.н.) — 10 гадоў
Мэмарыяльны комплекс «Хатынь»
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У памяць беларускіх вёсак, зьнішчаных нацыстамі ў гады апошняй вайны, у студзені 1966 году было прынятае рашэньне аб стварэньні ў Лагойскім раёне мэмарыяльнага комплексу «Хатынь». У сакавіку 1967 быў аб’яўлены конкурс на стварэньне праекту мэмарыялу. У конкурсе перамог калектыў архітэктараў: Юры Градаў, Валянцін Занковіч, Леанід Левін, скульптар народны мастак БССР Сяргей Селіханаў (усе чацьвёра атрымалі Ленінскую прэмію). Урачыстае адкрыцьцё мэмарыяльнага комплексу «Хатынь» адбылося 5 ліпеня 1969 году[2].
Мэмарыяльны архітэктурна-скульптурны комплекс плошчай 50 гектараў месьціцца на месцы Хатыні, паўтараючы пляніроўку былога селішча, улучаючы Могілкі вёсак, плошчу Памяці, Сьцяну Жалобы і Дрэва жыцьця. У цэнтры кампазыцыі мэмарыялу знаходзіцца шасьцімэтровая бронзавая скульптура «Няскораны чалавек» зь мёртвым дзіцём на руках. Побач злучаныя гранітныя пліты, што сымбалізуюць дах адрыны, у якой былі спаленыя жыхары вёскі. На брацкай магіле зь белага мармуру — Вянок памяці. На ім — наказ загінулых жывым:
|
Людзі добрыя, памятайце: Арыгінальны тэкст (рас.)
Люди добрые, помните: |
|
Галерэя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ 118 полицейский батальон ГМК «Хатынь»
- ^ Да 70-годзьдзя Хатынскай трагедыі // Беларускае тэлеграфнае агенцтва, 20 сакавіка 2013 г. Праверана 7 лютага 2016 г.
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Колокола Хатыни // 100 великих некрополей / Автор-сост. Н. А. Ионина. — М.: Вече, 2004. — С. 448-453. — (100 великих). — 15 000 ас. — ISBN 5-9535-0219-3
Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
|
Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр 611Д000279 |