Януш Радзівіл

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Януш Радзівіл (неадназначнасьць).

Януш Радзівіл
лац. Januš Radzivił

Януш Радзівіл. Д. Шульц, 1654 г.
Герб «Трубы»
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	2 сьнежня 1612 Попелі
Памёр	31 сьнежня 1655 Тыкоцін
Пахаваны	Кейданскі кальвінскі збор^[d]
Род	Радзівілы
Бацькі	Крыштап Радзівіл Ганна з Кішкаў
Жонка	Кацярына з Патоцкіх Марыя Лупу
Дзеці	ад 1-га шлюбу: Ганна Марыя
Дзейнасьць	дыплямат, палітык, вайскавод

Януш Радзівіл (2 сьнежня 1612, мястэчка Попелі Вількамірскага павету — 31 сьнежня 1655 , места Тыкоцін) — дзяржаўны і вайсковы дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Гетман польны літоўскі (1646—1654), ваявода віленскі (з 1653) і гетман вялікі літоўскі (з 1654).

Меў багатыя маёнткі, у тым ліку Біржы, Кейданы, Віжуны, Попелі і Яшуны на тэрыторыі сучаснай Летувы, Любчу ў Наваградзкім павеце, Дойліды і Заблудаў у Гарадзенскім павеце, Невель у Віцебскім павеце, Себеж у Полацкім ваяводзтве. Трымаў Камянецкае, Барысаўскае, Амсьціслаўскае і іншыя староствы^[1]. Князь Сьвятой Рымскай Імпэрыі на Біржах і Дубінках.

Біяграфія

Зь біржанска-дубінкаўскай лініі роду Радзівілаў, сын Крыштапа Радзівіла, гетмана вялікага літоўскага, і Ганны з Кішкаў. Кузэн Багуслава Радзівіла. Вызнаваў кальвінізм.

Скончыў кальвінісцкую Слуцкую гімназію, працягваў адукацыю ў Ляйпцыскім, Альтдорфскім і Лейдэнскім ўнівэрсытэтах, наведаў Францыю і Ангельшчыну.

Панэгірык да вясельля, 1641 г.

У 1633 годзе, наняўшы ў Нідэрляндах 1 тысячу пяхотнікаў і 200 драгунаў, вярнуўся на радзіму і ўзяў удзел у Смаленскай вайне^[2]. Вызначыўся ваенным талентам. Атрымаўшы ў 1646 годзе пасаду палявога гетмана літоўскага, надзвычай пасьпяхова правёў свае першыя самастойныя кампаніі супраць казакаў. У ліпені 1649 году разьбіў пад Лоевам 15-тысячнае войска казацкага палкоўніка Крычэўскага, праз два гады тамсама — войска казацкага палкоўніка Нябабы і бязь бітвы здабыў Кіеў.

Фундаваў кальвінісцкія зборы і школы ў Вялікім Княстве Літоўскім, апекваўся пратэстанцкімі супольнасьцямі, фінансаваў атрыманьне адукацыі ў эўрапейскіх унівэрсытэтах мясцовай пратэстанцкай моладзі.

У палітычных дачыненьнях быў прыхільнікам ідэі незалежнасьці Вялікага Княства Літоўскага. Яшчэ ў маладосьці ў Вільні пры манарху кінуў польскім сэнатарам: «Пагарды, столькі разоў прычыненай, літоўскі народ няздольны вытрымаць! Прыйдзе час, — паны-палякі да дзьвярэй не патрапяць: праз вокны іх выкідваць будзем»^[3]. Дзеля гэтага ўжо ў 1649 годзе спрабаваў наладзіць кантакты з Швэцыяй.

У часе вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай атрымаў перамогу над маскоўскім войскам у Бітве пад Шкловам (12 жніўня 1654 году) і паразу ў Бітве пад Шапялевічамі (24 жніўня 1654 году). Паранены, ледзь пазьбег палону: мясцовы жыхар правёў яго праз балоты да Барысава, далей скіраўся на Менск зьбіраць войска. У студзені 1655 годзе спрабаваў адбіць Магілёў.

Па заняцьці маскоўскімі захопнікамі ўлетку 1655 году большай часткі тэрыторыі сучаснай Беларусі, а таксама Вільні і Коўны, ініцыяваў складаньне уніі з швэдзкім каралём Карлам Густавам (Кейданы, 17 жніўня 1655 году). Паводле гэтай умовы Вялікае Княства Літоўскае выходзіла з складу Рэчы Паспалітай і ўступала ў фэдэрацыйны зьвяз з Швэцыяй.

Аднак акт Кейданскай уніі не ажыцьцявіўся. Супраць Януша Радзівіла ўзбунтаваліся харугвы ўласнага войска. З рэштай адданых сілаў ён зачыніўся ў Тыкоцінскім замку, дзе неўзабаве і памёр (паводле некаторых зьвестак, быў атручаны).

Першы раз ажаніўся ў 1638 годзе з Кацярынай Патоцкай, другі — у 1645 годзе з Марыяй, дачкой малдаўскага гаспадара Васіля Лупу. У першым шлюбе меў дачку Ганну Марыю, якая выйшла замуж за Багуслава Радзівіла і прынесла яму ў пасаг бацькавы ўладаньні. Першы шлюб зблізіў Януша Радзівіла з каталікамі, другі — з праваслаўнымі^[1].

Галерэя

Малярства

• Творы малярства
• 
  Давід Байі, 1632 г.
• 
  Б. Стробэль, 1634 г.
• 
  Невядомы мастак, каля 1652 г.

• 
  Невядомы мастак, XVII ст.
• 
  Невядомы мастак, 1733—1737 гг.
• 
  Невядомы мастак, каля 1888 г.

Графіка

• Графічныя партрэты
• 
  Невядомы мастак, 1640-я гг.
• 
  В. Гандзіюс, XVII ст.
• 
  Невядомы мастак, 1646—1653 гг.
• 
  Невядомы мастак, каля 1650 г.

• 
  C. Merian, 1653 г.
• 
  J. Meyssens, 1670 г.
• 
  М. Лянг, 1671 г.
• 
  Невядомы мастак, XVII ст.

• 
  З альбома «Выявы роду Радзівілаў». Г. Ляйбовіч, 1758 г.
• 
  К. Рачынскі, 1838 г.
• 
  М. Старкман, 1857 г.
• 
  В. Герсан, 1860—1862 гг.

Памяць

Імя Януша Радзівіла атрымаў Радзівілаўскі летапіс.

Януш Радзівіл — адзін з пэрсанажаў гістарычнага раману польскага пісьменьніка Генрыка Сянкевіча «Патоп» (1884—1886).

Папярэднік Януш Кішка

Гетман вялікі літоўскі 1654—1655

Наступнік Павал Ян Сапега

Крыніцы

1. ^ Грыцкевіч А. Радзівіл Януш // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 501.
2. Біяграфічныя звесткі // Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.
3. Pamiętniki Albrychta Stanisława Radziwiłła. T. 1. — Poznań, 1839. S. 327.

Літаратура

• 100 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. І. Саверчанка, З. Санько. — Менск: Рэдакцыя газеты «Звязда», 1993. — 80 с.
• Барэвіч А. Староста барысаўскі Януш Радзівіл // Гоман Барысаўшчыны. № 3 (108), 2008 г.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск: Навука і тэхніка, 1995. — 144 с. ISBN 5-343-01637-5.
• Шышыгіна-Патоцкая К. Нясвіж і Радзівілы. — Менск: «Беларусь», 2007. — 240 с.: іл. ІSBN 978-985-01-0740-4.
• Акты, издаваемые Виленскою комиссиею для разбора древних актов. — Т. 34. Акты, относящиеся ко времени войны за Малороссию (1654-1667). — Вильна, 1909. — С. 98—100.

Вонкавыя спасылкі

• К. Я. Шышыгіна-Патоцкая. Януш Радзівіл