Вячка (князь кукенойскі)

Вячка
Помнік князю Вячку (справа) і эстонскаму ваяру Меэлісу ў Тарту (Эстонія).
Помнік князю Вячку (справа) і эстонскаму ваяру Меэлісу ў Тарту (Эстонія).
Князь кукейноскі
Нараджэнне 1175-1180[1]
Смерць 1224(1224)
Род Ізяславічы Полацкія
Дзеці Соф'я

Вячка або Вячаслаў (ням.: Vetseka, Vesceka, лац.: Vetseke, лат.: Viesceķis; 1175—1180[1] — 1224, Юр’еў, цяпер Тарту ў Эстоніі) — князь кукейноскі[2].

Паходжанне

[правіць | правіць зыходнік]

Асноўная біяграфічная крыніца пра Вячку — «Хроніка Лівоніі» Генрыха Латвійскага. Генрых тытулуе Вячку «каральком» (regulus), як нікога з мясцовай племянной арыстакратыі, князем яго тытулуе і наўгародскі летапіс, чаго не магло быць, калі б Вячка не належаў да ўладарнай дынастыі Рурыкавічаў. Тытулаванне Генрыхам таксама сведчыць пра ўладарніцкі статус Вячкі над сваім княствам, хоць напэўна і залежны ад полацкага князя Уладзіміра, паводле Генрыха, «караля» (reges або нават magnus rex). Паходжанне ж Вячкі з пэўнай галіны Рурыкавічаў дыскусійнае, найчасцей яго выводзяць з Ізяславічаў Полацкіх[1], пры гэтым атаясняюць з Вячкам, сынам полацкага князя Бырыса Давыдавіча ад першага шлюбу, які разам з бацькам і братам Васількам згадваецца Васілём Тацішчавым у г. зв. «Аповесці пра Святохну»[3]. Ёсць і іншыя думкі, паводле Алега Рапава Вячка мог паходзіць з роду смаленскіх князёў Расціславічаў[4].

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]

На пачатку XIII стагоддзя княжыў у Кукенойсе на Заходняй Дзвіне[2]. Генрых Латвійскі паведамляе, што ў Вячкі не ставала сіл змагацца з літоўцамі, у 1207 годзе ён прыехаў да Рыгі і прапанаваў біскупу Альберту палову свайго княства і горада, калі той возьмецца абараняць яго[2]. Біскуп з радасцю пагадзіўся, аднак, з далейшага апавядання Генрыха не відаць, каб біскуп адразу скарыстаўся пранановай. Тым часам паміж Вячкам і біскупскім васалам, рыцарам Даніілам фон Леневардэнам, здарыўся канфлікт і апошні ўначы знянацку напаў на Кукенойс, захапіў без супраціву, паланіў жыхароў, у т. л. князя Вячку, забраў маёмасць. Біскуп дазнаўся пра гэта і загадаў Даніілу неадкладна вызваліць Вячку, вярнуць горад і маёмасць; потым запрасіў Вячку да сябе, прыняў з гонарам, багата адарыў коньмі і адзеннем, памірыў з Даніілам і нагадаў ранейшае абяцанне даць палову княства, адправіў у Кукенойс атрад — рыцараў і арбалетчыкаў, агулам 20 чалавек, для абароны і некалькіх муляраў для ўмацавання горада. Вячка выехаў з Рыгі (6 красавіка 1208), паводле Генрыха, вясёлы, але праз нейкі час, думаючы, што біскуп з крыжаносцамі ўжо ў моры, па радзе з дружынай, забіў усіх немцаў у горадзе[2]. Немцы спусціліся ў ямы, дзе здабывалі камень для пабудовы замка, мячы і іншую зброю пакінулі наверсе, княжыя дружыннікі захапілі зброю і забілі іх. Трое, аднак, выратаваліся і ўцяклі да Рыгі, усё расказалі. Тым часам Вячка паслаў да полацкага князя Уладзіміра нямецкіх коней і зброю з заклікам як мага хутчэй ісці да Рыгі[2]. Полацкі князь пачаў збіраць войскі, але вятры затрымалі караблі біскупа Альберта ў дзвінскім вусці, і, калі да Рыгі прыйшла вестка пра здарэнне ў Кукенойсе, ён вярнуўся разам з крыжаносцамі. Немцы са ўсёй Лівоніі сабраліся ў Рызе. Тады Вячка, з разуменнем немагчымасці супрацьстаяць злучаным сілам лівонскіх немцаў і крыжаносцаў, спаліў Кукенойс і адышоў на Русь[5].

З наступных падзей бачна, што Вячка з’ехаў у Ноўгарад[2]. У 1223 годзе Ноўгарад і ўладзіміра-суздальскі князь Юрый Усеваладавіч паслалі Вячку ў Юр’еў[2]. Вячка збіраў для Ноўгарада даніну з навакольных чудскіх земляў і ўзначальваў барацьбу эстаў (чудзі) з немцамі, а таксама рабаваў немцаў у Чудзі і тых эстаў што прынялі нямецкае падданства. Немцы — рыцары Ордэна мечаносцаў, васалы біскупа, крыжаносцы, купцы, рыжскія мяшчане, а таксама ахрышчаныя лівы і латгалы, 15 жніўня 1224 года аблажылі Юр’еў з мноствам абложных машын, у т. л. пабудавалі абложны тур[ru] упоравень гарадскім сценам і павялі падкоп пад вал. Таксама немцы прапанавалі Вячку пакінуць эстаў і свабодна выйсці з горада з дружынай, коньмі і маёмасцю. Вячка чакаў падыходу наўгародскага войска і не прыняў прапанову. Абложны тур вельмі шкодзіў абаронцам, таму яны разабралі частку прасла сцяны і выкацілі адтуль вялікія запаленыя колы, каб знішчыць тур. Немцы засяродзілі ўсе сілы, каб абараніць тур ад агню, а пасля брат біскупа Іаган фон Апельдэрн павёў рыцараў на штурм. Немцы ўварвалася ў горад праз разабранае абаронцамі месца ў сцяне, Вячка з дружынай пэўны час біўся ўнутры горада, але загінуў[2][5]. З узяццем Юр’ева немцамі звязана адзіная згадка Вячкі рускімі крыніцамі — Наўгародскім першым летапісам[6].

Сям’я

[правіць | правіць зыходнік]

Пра жонку і дзяцей Вячкі з ранніх крыніц не вядома. Паводле М. А. Таўбэ, у Вячкі была адна дачка Соф’я (пам. пасля 1269), яна была ў шлюбе з 1229 года з Дзітрыхам Малодшым фон Кокенгузенам (пам. 1245/54) і з 1254 года з Бернардам дэ Гейе (пам. пасля 1254)[7]. Ад Вячкі выводзяць свой радавод Тызенгаўзы (Тызенгаўзены), але дакументальная гісторыя роду вядома толькі ад XVI стагоддзя.

У культуры

[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. ↑ а б в Войтович 2000.
  2. ↑ а б в г д е ё ж БС 1982, с. 131.
  3. ↑ Татищев 1964, с. 204-211.
  4. ↑ Рапов 1977, с. 193.
  5. ↑ а б Генрих Латвийский. Хроника Ливонии. Введение, перевод и комментарии С. А. Аннинского. 2-е изд. Издательство Академии Наук СССР, М. — Л., 1938.
  6. ↑ Новгородская первая летопись старшего и младшего изводов / под ред. А. Н. Насонова. — Москва; Ленинград: Издательство АН СССР, 1950; Таксама: ПСРЛ 1, III, 39. С. 61.
  7. ↑ Taube M. von. Stammtafel der freiherl. Zweiges d. Familie v. Taube aus d. Hause Maart u. Hallinap. — SPb.: 1899.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • M. von. Taube Stammtafel der freiherl. Zweiges d. Familie v. Taube aus d. Hause Maart u. Hallinap. — SPb.: 1899.
  • Войтович Л. Князівські династії Східної Європи (кінець IX — початок XVI ст.): склад, суспільна і політична роль. Історико-генеалогічне дослідження. — Львів: Інститут українознавства ім. І.Крип’якевича, 2000. — 649 с. — ISBN 966-02-1683-1.
  • Вячко // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 131. — 737 с.
  • Генрих Латвийский. Хроника Ливонии. Введение, перевод и комментарии С. А. Аннинского. 2-е изд. Издательство Академии Наук СССР, М. — Л., 1938.
  • Лицкевич, О. В. Княжества Кукенойс и Герцике и их отношение к Полоцку в начале ХІIІ в.: некоторые наблюдения и данные // Гісторыя і археалогія Полацка і Полацкай зямлі: матэрыялы VIII Міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі (Полацк, 1–2 лістапада 2022 г.). — Полацк: Полацкае кніжнае выдавецтва, 2022. — С. 181–195.
  • Новгородская первая летопись старшего и младшего изводов / под ред. А. Н. Насонова. — Москва; Ленинград: Издательство АН СССР, 1950; Таксама: ПСРЛ 1, III, 39.
  • Рапов О. М. Княжеские владения на Руси в Х — первой половине XIII в / О. М. Рапов; Под редакцией Б. А. Рыбакова. — М.: Издательство Московского университета, 1977. — С. 193. — 264 с.
  • Татищев В. Н. История Российская. — М.: Наука, 1964. — Т. 3. — С. 204—211. — 360 с. (Переиздание: М.: Ладомир, 1994)