Дынга

Дынга
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Жывёлы Падцарства:  Эўметазоі Без рангу:  Двухбакова-сіметрычныя Без рангу:  Другаснаротыя Тып:  Хордавыя Падтып:  Пазваночныя Інфратып:  Сківічнаротыя Надклас:  Чацвераногія Клас:  Млекакормячыя Падклас:  Звяры Інфраклас:  Плацэнтарныя Надатрад:  Laurasiatheria Атрад:  Драпежныя Падатрад:  Сабакападобныя Інфраатрад:  Canoidea Сямейства:  Сабачыя Род:  Ваўкі Від:  Воўк Падвід:  Дынга
Міжнародная навуковая назва
Canis lupus dingo Meyer, 1793
Сінонімы
Canis dingo
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   726820 NCBI   286419 EOL   1267720

Дынга^[1] (Canis lupus dingo) — другасна здзічэлы свойскі сабака, адзіны плацэнтарны драпежнік у фаўне Аўстраліі да прыходу еўрапейцаў. Назва «дынга» ўзнікла ў пачатку еўрапейскай каланізацыі Новага Паўднёвага Уэльса і, па ўсёй верагоднасці, паходзіць ад «тынга» — тэрміна, які выкарыстоўваўся абарыгенамі Порт-Джэксана для апісання сваіх сабак.

Знешні выгляд

Дынга выглядае як добра складзены сабака сярэдняй велічыні: вышыня ў загрыўку 47-67 см, даўжыня цела з галавой 86-122 см, даўжыня хваста 26-38 см. Вага 9,60-19 кг, рэдка — да 24 кг. Самцы значна буйнейшыя за самак, а азіяцкія Дынга драбнейшыя за аўстралійскіх суродзічаў, мабыць, з-за рацыёну, беднага бялкамі. Целаскладам дынга нагадвае ганчака. Морда квадратная; вушы невялікія, стаячыя. Хвост пушысты, шаблепадобны.

Мех у дынга кароткі і густы, тыповая афарбоўка — іржава-рудая ці руда-бурая, на мордзе і бруху святлей. Зрэдку сустракаюцца асобіны амаль чорнага колеру, белыя і пярэстыя. На паўднёвым усходзе Аўстраліі жыве парода дынга шэра-белай масці. Дынга чорна-падпалай афарбоўкі (па тыпе афарбоўкі ратвейлера) лічацца гібрыдамі са свойскімі сабакамі, верагодна, нямецкімі аўчаркамі. Чыстакроўныя дынга не брэшуць, але здольныя рыкаць і выць як воўк.

Гісторыя

Мяркуючы па выкапням астанкаў, дынга завезлі ў Аўстралію не перасяленцы (прыкладна 40 000-50 000 гадоў назад), як меркавалася раней, а выхадцы з Паўднёва-Усходняй Азіі (магчыма, з Малайскага архіпелага). Самаму старажытнаму чэрапу дынга, знойдзенаму ў В’етнаме, прыкладна 5500 гадоў; рэшткі гэтага сабакі узростам ад 2500 да 5000 гадоў знаходзяць і ў іншых частках Паўднёва-Усходняй Азіі, а найстаражытным скамянелым рэшткам дынга ў Аўстраліі — каля 3450 гадоў. Даследаванні мітахандрыяльнай ДНК дынга, апублікаваныя ў 2004 годзе, датуюць іх з’яўленне ў Аўстраліі 4000 г. да н. э.; меркавана, усё аўстралійскія дынга вядуць паходжанне ад адной невялікай групы.

У Аўстраліі ўцёклыя або кінутыя гаспадарамі дынга знайшлі выдатныя ўмовы для пражывання: шмат дзічыны, адсутнасць ворагаў і сур’ёзных канкурэнтаў, размножыліся і рассяліліся па ўсім кантыненце і бліжэйшым астравам, не патрапіўшы толькі на Тасманію. Уменне паляваць зграямі дала ім важную перавагу перад адзіночнымі сумчатымі драпежнікамі. Як мяркуецца, Дынга сталі прычынай вымірання шэрагу сумчатых, уключаючы самага буйнога абарыгеннага драпежніка — сумчатага ваўка.

Звычайна дынга разглядаюць у якасці падвіду хатняй сабакі, аднак шматлікія адмыслоўцы лічаць яго цалкам самастойным відам. Мяркуюць, што дынга з’яўляецца амаль чыстакроўнымі нашчадкам адамашненага індыйскага ваўка, які ў дзікім стане і зараз водзіцца на паўвостраве Індастан і ў Белуджыстане. У 1958 годзе дзікі сабака, падобны на дынга, але толькі больш дробны, быў знойдзены ў лясах Новай Гвінеі. На дынга таксама падобны нядаўна выяўлены на паўднёвым усходзе ЗША дзікі каралінскі сабака.

Распаўсюджванне

Дынга паўсюдна распаўсюджаны ў Аўстраліі, асабліва шматлікі ў паўночнай, заходняй і цэнтральнай яе частках; невялікія папуляцыі захаваліся ў Паўднёва-Усходняй Азіі — у Тайландзе, М’янме, на паўднёвым усходзе Кітая, у Лаосе, Малайзіі, Інданезіі, на Барнэа, Філіпінах і на новай Гвінеі.

Лад жыцця і рацыён

Дынга — пераважна начныя жывёлы. Асноўныя месцы іх пражывання ў Аўстраліі — ўзлескі вільготных лясоў, сухія эўкаліптавыя зараснікі, засушлівыя паўпустыні ў глыбіні мацерыка. Логава яны ладзяць ў пячорах, пустых норах, сярод каранёў дрэў, звычайна непадалёк ад вадаёмаў. У Азіі Дынга трымаюцца паблізу чалавечага жылля і харчуюцца адкідамі.

Прыкладна 60 % рацыёну аўстралійскіх дынга складаюць небуйныя млекакормячыя, у прыватнасці, трусы. Палююць на кенгуру і валабі; у меншай ступені харчуюцца птушкамі, рэптыліямі, казуркамі і падалкай. З пачаткам масавага развядзення жывёлы дынга стаў нападаць і на яго, што пацягнула за сабой знішчэнне дзікіх сабак фермерамі. Хоць, як высветлілася, хатняя жывёла складае ўсяго 4 % рацыёну дынга, гэтыя дзікія сабакі часта рэжуць авечак, не ядучы іх. У Азіі дынга харчуюцца, пераважна, харчовымі адкідамі: рысам, сырой садавіной, у невялікай колькасці рыбай і курыным мясам; радзей ловяць яшчарак і пацукоў.

Маладыя дынга па-за сезонаў размнажэння жывуць, як правіла, паасобку, хоць могуць ўтвараць групы падчас палявання на буйную дзічыну. На вялікай колькасці падалкі часам назіралі да сотні сабак. Стабільныя сямейныя зграі у дынга складаюцца з 3-12 асобін, як і ў ваўкоў, якія групуюцца вакол дамінантнай пары. У сямейных групах трымаецца строгая іерархія. У кожнай зграі ёсць свой паляўнічы ўчастак, які яна абараняе ад суседзяў.

Да з’яўлення еўрапейцаў дынга былі галоўнымі драпежнікамі Аўстраліі. Трапіўшы на мацярык, яны паступова пацяснілі і знішчылі большасць абарыгенных драпежнікаў, у тым ліку сумчатага ваўка і сумчатага д’ябла. Дынга адрозніваюцца кемлівасцю і спрытам. Характэрная іх рыса — крайняя асцярожнасць, што дапамагае ім з поспехам пазбягаць пастак і атручаных прынад. Лічыцца, што на людзей чыстакроўныя дынга не нападаюць (аднак з гэтага правіла ёсць і выключэнне — напрыклад, гібель 9-тыднёвай Азарыі Чэмберлен). Асноўнымі ворагамі дынга з’яўляюцца завезеныя еўрапейцамі шакалы і сабакі. На шчанят палююць буйныя драпежныя птушкі.

Размнажэнне

Дынга жывуць невялікімі зграямі, у якіх размнажаецца толькі дамінантная пара. Калі ў іншай самкі нараджаюцца дзіцяняты, дамінантная самка іх забівае. Нізкаранговыя самкі і самцы праяўляюць клопат пра дзіцянят галоўнай самкі. Іерархія дынга трымаецца на запалохванні і перыядычных бойках.

У адрозненне ад звычайнага сабакі, дынга размнажаюцца раз у год. Сезон размнажэння ў аўстралійскіх дынга прыпадае на сакавік-красавік, у азіяцкіх — на жнівень-верасень. Тэрмін цяжарнасці, як і ў сабак — 63 дня. У памёце звычайна 6-8 шчанят, якіх самка нараджае ў логаве. Шчанюкі нараджаюцца сляпымі, але пакрытымі поўсцю. Патомства даглядаюць абодва бацькі.

Ва ўзросце 3 тыдняў шчанюкі дынга ўпершыню пакідаюць роднае логава, і самка спыняе карміць іх малаком. Да 8 тыдняў яны канчаткова пакідаюць логава і жывуць разам з іншымі членамі зграі. З 9 да 12 тыдняў маці і астатнія члены зграі прыносяць ім ежу і ваду, якія кормяць шчанюкоў. У 3-4 месяцы шчанюкі ўжо незалежныя і суправаджаюць дарослых на паляванні.

Палавая сталасць у дынга надыходзіць ва ўзросце 1-3 гадоў. Дынга манагамныя. Жывуць яны 10 гадоў у прыродзе і да 13 гадоў у няволі.

Дынга і хатнія сабакі лёгка скрыжоўваюцца, і дзікія папуляцыі дынга ў вялікай ступені гібрыдызаваны. Выключэнне складаюць папуляцыі, якія жывуць у аўстралійскіх нацыянальных парках і на іншых ахоўных тэрыторыях. Патомства дынга і сабакі ўяўляе вялікую пагрозу для авечкагадоўлі, бо нечыстакроўныя дынга, як правіла, размнажаюцца два разы на год (а не адзін, як чыстакроўныя) і больш агрэсіўныя.

Значэнне для экасістэмы

Дынга — асноўныя млекакормячыя драпежнікі Аўстраліі і займаюць важнае месца ў экалогіі кантынента. Пры яго засяленні яны выціснулі мясцовых драпежнікаў, заняўшы біялагічную нішу істоты, якая рэгулюе колькасць траваедных жывёл. Яны таксама прадухіляюць знікненне некаторых відаў абарыгеннай фаўны, знішчаючы яе ворагаў — здзічэлых котак і лісіц, хоць самі сталі прычынай знікнення некаторых відаў сумчатых. Дынга таксама дапамагаюць рэгуляваць колькасць звычайных трусоў, завезеных у Аўстралію, якія распладзіліся тут у велізарнай колькасці. Аднак дынга можна назваць шкоднікамі, бо з’яўляючыся першапачаткова чужым элементам для аўстралійскай фаўны млекакормячых, яны наносяць значны ўрон прыродзе мацерыка, вынішчаючы рэдкіх мясцовых бандзікутаў, валабі, дробных драпежных сумчатых і іншыя віды.

Значэнне для чалавека

Спачатку стаўленне перасяленцаў да дынга было памяркоўным, але сітуацыя хутка змянілася ў XIX стагоддзі, калі авечкагадоўля стала важнай галіной аўстралійскай эканомікі. Дынга, якія палявалі на авечак, лавілі пасткамі, адстрэльвалі і труцілі. У канцы XIX стагоддзя ў адным Новым Паўднёвым Уэльсе фермеры штогод выдаткоўвалі на барацьбу з дзікімі сабакамі некалькі тон стрыхніну. Калі гэтых мер аказалася недастаткова, у 1880-х гадах было пачата будаўніцтва велічэзнага сеткаватага плоту (сабачы плот), які агароджваў участкі авечай пашы ў паўднёвым Квінслендзе, каб засцерагчы жывёлу ад дынга, а пашы ад трусоў, якія тут распладзіліся. У 1960-х гадах асобныя секцыі агароджы былі злучаныя разам, утварыўшы бар’ер, які перарываецца толькі ў месцах перасячэння шашэйных дарог. На дадзены момант агароджа працягнулася на 8500 км — ад горада Тувумба ў Квінслендзе да Вялікага Аўстралійскага заліва, аддзяляючы засушлівую паўночна-заходнюю частку Аўстраліі ад параўнальна урадлівай; яна з’яўляецца самым працяглым збудаваннем, якое было пабудаваны людзьмі. Падтрыманне агароджы ў належным парадку штогод абыходзіцца штатам Квінсленд, Новы Паўднёвы Уэльс і Паўднёвая Аўстралія каля 15 000 000 аўстралійскіх долараў. Уздоўж агароджы курсіруюць адмысловыя патрулі, шукаючы пашкоджанні ў сетц=ы і падземныя норы, праробленыя трусамі ці вомбатамі, і знішчаючы дынга, якія пракраліся за агароджу.

Вядомыя вельмі рэдкія выпадкі нападу дынга на чалавека. У Аўстраліі атрымаў шырокую вядомасць працэс над бацькамі Азарыі Чэмберлен, якую скраў дынга, — першапачаткова ў яе смерці абвінавачвалі саміх бацькоў.

У некаторых краінах трымаць дынга як свойскіх жывёл забаронена.

Зноскі

1. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 6: Дадаізм — Застава / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 6. — С. 286. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6).