Хатынь (вёска)

Вёска
Хатынь
Краіна
Вобласць
Раён
Сельсавет
Каардынаты
Першая згадка
Вышыня цэнтра
244 м
Насельніцтва
  • 161 чал. (1943)
Хатынь на карце Беларусі ±
Хатынь (вёска) (Беларусь)
Хатынь (вёска)
Хатынь (вёска) (Мінская вобласць)
Хатынь (вёска)
Артыкул пра колішнюю вёску ў Лагойскім раёне. Пра мемарыяльны комплекс гл. Хатынь.

Хаты́нь — колішняя вёска ў Лагойскім раёне Мінскай вобласці Беларусі. Спалена карнікамі ў 1943 годзе, на яе месцы створаны мемарыяльны комплекс «Хатынь».

Гісторыя

[правіць | правіць зыходнік]

У пісьмовых крыніцах вёска ўпершыню згадваецца ў 1551 годзе. У гэтым годзе вялікі князь літоўскі Жыгімонт Аўгуст надаў менскаму старосту Васілю Цішкевічу прывілей набываць «землі і дварцы» ў Піліповічах, Слагавішчы і Хатыні, якія належалі літоўскім татарам[1]. У той час абшар татарскіх уладанняў на Лагойшчыне знаходзіўся ў вялікай пушчы абапал дарогі з Лагожска на Плешчаніцы, з падданымі ў сёлах Ніўкі, Хатынь, Губа, Слагавішча[2]. Васіль Цішкевіч купіў у мясцовых татар сярод іншых і сяло Хатынь, прычым татары пазней скардзіліся, што пры пакупцы Цішкевіч іх пакрыўдзіў. Былыя татарскія ўладанні былі затым аб’яднаны ў адзіны маёнтак Губа[3].

У сярэдзіне XVI стагоддзя Хатынь была даволі вялікім сялом. Колькасць жыхароў налічвала 13 службаў. У тыя часы «служба» складалася звычайна з 2—3 і больш «дымоў» — сялянскіх гаспадарак. Адпаведна, колькасць «дымоў» у Хатыні была прыблізна 30—40, а жыло ў вёсцы не менш за 200 чалавек. Заможнасць хатынцаў забяспечвалі «ловы» — паляўнічыя ўгоддзі, бортніцтва, воск, што здабывалі жыхары. Агулам даніна ўладальнікам зямлі Тышкевічам складала 20 пудоў мёду і «серабшчызны» — грашовай павіннасці — па 12 грошай ад «сахі» — зямельнага надзелу — штогод[4].

Знішчэнне вёскі

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: Хатынская трагедыя

У час Другой сусветнай вайны, раніцай 22 сакавіка 1943 года на скрыжаванні дарог Плешчаніцы—Лагойск і Казыры—Хатынь савецкія партызаны атрада «Мсцівец» абстралялі легкавую машыну, у якой ехаў гаўптман (капітан) Ганс Вёльке, камандзір адной з рот 118-га паліцэйскага батальёна, які быў сфарміраваны ў асноўным з палонных чырвонаармейцаў. Вёльке быў першым немцам, які заваяваў залаты алімпійскі медаль у лёгкай атлетыцы. Разам з былым лёгкаатлетам былі забітыя яшчэ некалькі паліцаяў-украінцаў[5]. Паліцаі 118 батальёна выклікалі на дапамогу спецыяльны батальён штурмбанфюрара Оскара Дырлевангера. Па дарозе з Лагойска, паліцаі арыштавалі і неўзабаве расстралялі групу мясцовых жыхароў — лесасекаў. Да вечара 22 сакавіка, карнікі па слядах партызанаў выйшлі да вёскі Хатынь, якую спалілі разам з усімі яе жыхарамі. Камандаваў расправай начальнік штаба 118 паліцэйскага батальёна Рыгор Васюра, былы старшы лейтэнант Чырвонай Арміі.

Мемарыяльны комплекс

[правіць | правіць зыходнік]

Мемарыяльны комплекс на ўшанаванне памяці жыхароў вёскі Хатынь і іншых беларускіх вёсак, знішчаных акупантамі разам з насельніцтвам у Вялікую Айчынную вайну, быў адкрыты 5 ліпеня 1969 года.

Царква Раства Божай Маці

[правіць | правіць зыходнік]
Адноўленая царква

Грэка-каталіцкая (ўніацкая) царква ў гонар Раства Божай Маці была асвечаная 6 лістапада 1794 года. Пасля скасавання царкоўнай Уніі стала праваслаўнай. Паводле інвентарных апісанняў ХІХ стагоддзя царква была маленькай — даўжыня ўсяго каля 10 м. Пабудаваная з бруса, гонтавы дах, дашчаная падлога, чатыры акны, вежачка з купалам, вялікі алтар разной работы[6]. Паводле іншых апісанняў царква была вырашана прамавугольным зрубам на падмурку (15 х 8,5 х 5,5 аршын). Сцены чляніліся 2 вялікімі і 2 малымі вокнамі. На франтальнай частцы дашчатага даху ўзвышалася 4-слуповая званіца[7]. З’яўлялася помнікам народнага драўлянага дойлідства. Была прыпісана да Спаса–Праабражэнскай царквы ў Лагойску. У 1895 годзе царква была адрамантавана. Па адной версіі царква на пачатку XX стагоддзя разбурана савецкімі ўладамі. Па іншай, як успамінаў выжыўшы жыхар вёскі Віктар Жалабковіч, яна прастаяла тут да вайны і была спалена вясной 1943 года[8].

Царква была адноўленая ў 2022-2023 гадах. Ідэя аднаўлення царквы належыць дырэктару мемарыяльнага комплексу “Хатынь” Артуру Зельскаму. Адноўленая царква ўяўляе “зборнае аблічча” традыцыйнай драўлянай вясковай царквы XVIII ст. дадзенага рэгіёна з выкарыстаннем вядомых з інвентарных апісанняў гістарычных параметраў хатынскага храма (навуковы кіраўнік арх. Раман Забела)[6]. Царква размешчаная на бліжэйшым пагорку да гістарычных вясковых могілак, дзе некалі размяшчаўся першапачатковы храм. Размяшчэнне царквы дапасаванае да візуальных прасторавых сувязей мемарыяльнага комплексу і навакольнага ландшафту. Захавана арыентацыя царквы на паўночны ўсход.

Зноскі

  1. ↑ «Хатынь»: символ вечной памяти и скорби белорусского народа. К 75-летию трагедии
  2. ↑ Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Лагойскага раёна. У 2 кнігах. Кн. 1-я. — Мн., 2003.
  3. ↑ В. Насевіч — Лагойшчына у складзе Вялікага княства Літоўскага.
  4. ↑ Прэзентавана кніга «Хатынь. Трагедыя беларускага народа»
  5. ↑ Хатынь: хто спаліў беларускую вёску(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 19 красавіка 2018. Праверана 24 лютага 2018.
  6. ↑ а б СВІРЫН Ілья. Сціплае хараство народнай архітэктуры . kultura-info.by. Культура і мастацтва - Мiнск, Беларусь (02 мая 2023). Праверана 2 сакавіка 2025.
  7. ↑ Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Лагойскага раёна. У 2 кнігах. Кн. 2-я / Рэд. кал. Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э.Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2004. — 488 с.
  8. ↑ Журбин, Яков. Строили всей страной. Рассказываем, как появился знаменитый мемориал Хатынь - Люди Onlíner (руск.). Onlíner (22 сакавіка 2024). Праверана 2 сакавіка 2025.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Рудлінг, Пэр Андэрс. Хатынская расправа: новы погляд на гістарычную спрэчку // № 1 (118) — 2013.  С. 149—201: іл., табл. Бібліягр. у падрадк. заўвагах. Пераклаў з англійскай мовы Вольф Рубінчык паводле аўтарскага арыгінала.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]