Іаган Крыштоф Глаўбіц

Іаган Крыштоф Глаўбіц
Брама базыльянскага манастыра (1761, Вільня)
Дата нараджэння	каля 1700
Месца нараджэння	Сілезія
Дата смерці	30 сакавіка 1767(1767-03-30)
Месца смерці	Вільня
Грамадзянства	Рэч Паспалітая
Працы і дасягненні
Працаваў у гарадах	Вільня, Полацк
Архітэктурны стыль	барока
Найважнейшыя пабудовы	Касцёл Святой Кацярыны Полацкі Сафійскі сабор Касцёл Св. Пятра і Паўла і кляштар базыльян у Беразвеччы
Рэстаўрацыя помнікаў	Касцёл Святых Янаў
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Іаган (Ян) Крыштоф Глаўбіц (літ.: Jonas Kristupas Glaubicas, польск.: Jan Krzysztof Glaubitz; каля 1700, Свідніца — 30 сакавіка 1767, Вільня) — стваральнік і найбуйнейшы прадстаўнік віленскага барока, адзін з найбольш запатрабаваных архітэктараў Вялікага Княства Літоўскага сярэдзіны XVIII стагоддзя^[1].

Біяграфія

Верагодна, нарадзіўся ў Сілезіі, хоць выказваліся здагадкі аб тым, што ён быў выхадцам Вільні. Мяркуючы па формах і арнаменту яго ранніх твораў, якія нагадваюць ранняе нямецкае ракако, архітэктуру вывучаў у Паўднёвай Германіі.

Касцёл Унебаўзяцця Божага у Вільні

Спусташальныя пажары 1737, 1748 і 1749 гадоў нанеслі глыбокія пашкоджанні кварталам Старога горада Вільні. Глаўбіц удзельнічаў у работах па аднаўленні, рэканструкцыі і будаўніцтве ансамбляў і асобных будынкаў — у першую чаргу дома па вуліцы Швянта Мікалаяус (Švento Mikalojaus g.), у якім ён сам жыў са сваёй сям’ёй да 1749 года. У 1749 годзе Глаўбіц арандаваў у абшчыны евангелікаў-лютэран вялікі кутні дом, адбудаваў яго і жыў у ім да апошняга дня.

Да 1737 года Глаўбіц быў членам савета і архітэктарам абшчыны евангелікаў-лютэран. У 1737—1744 гадах ён адбудаваў і рэканструяваў ў формах позняга барока храм евангелікаў-лютэран і прылеглыя будынка абшчыны. Па яго праекце і пры яго ўдзеле ў 1741—1742 гадах ў храме быў збудаваны пышны барочны алтар.

Творчасць

Па яго праектах у Вільні пабудаваныя ці рэканструяваныя храмы розных канфесій:

• Евангеліка-лютэранскі касцёл  (польск.) (і абсталяваны яго інтэр’ер у стылі ракако) (1738—1744).
• Галоўны заходні фасад і ўсходні франтон касцёла Святых Янаў (1738—1748), у інтэр’еры збудаваны унікальны ансамбль з 23 алтароў у стылі барока (захавалася 10 алтароў); касцёл і званіца, доўгі час заставалася самым высокім збудаваннем у Вільні (звыш 60 м, дадзеныя вагаюцца ад 63 м^[2] да 68 м з крыжам^[3]) вызначылі панаванне барока ў ансамблі ўніверсітэта і сталі архітэктурнай дамінантай барочнай панарамы Вільні.
• Франтон і верхнія ярусы двух званіц касцёла Святой Кацярыны (1741—1743), у 1746 годзе рэканструяваў капэлу Провіду ў гэтым касцёле.
• Інтэр’ер праваслаўнай царквы Святога Духа  (руск.) (1749—1753), што пацярпела пры пажары 1749 года.
• Рэстаўраваў віленскую ратушу, пацярпелую пры пажары 1749 года, адбудаваўшы пры гэтым яе вежу (1749—1753)^[4].
• У сярэдзіне XVIII стагоддзя стварыў барочны інтэр’ер Вялікі сінагогі (пацярпела падчас Другой сусветнай вайны і не захавалася).
• У 1749—1751 і 1759—1762 гадах адбудоўваў і дэкараваў капліцу на евангеліцка-лютэранскіх могілках. Глаўбіц, акрамя таго, надбудаваў вежы касцёла місіянераў (1750—1756).
• Ім жа ўзведзены ў стылі позняга барока вароты базыльянскага манастыра Святой Тройцы (1761); мяркуецца таксама, што Глаўбіц ў 1750 годзе ўзвёў дзве грацыёзныя бакавыя вежы пры ўсходнім фасадзе царквы Святой Тройцы і ў 1760—1763 гадах на ранейшым падмурку пабудаваў будынкі манастыра, аднавіў капліцу Скуміных.
• Яму таксама прыпісваецца аўтарства касцёла Здабыцця Святога Крыжа (Кальварыйскага)  (руск.) у Вільні.

Па праектах Глаўбіц рэканструяваліся жылыя дамы ў Літве, будаваліся палацы і касцёлы ў Беларусі. Сярод адноўленых і рэканструяваных ім будынкаў у Вільні — дом Салтаноўскага (1739), Мюлера (1741—1742 і 1749—1749).

У 1762 годзе ён падрыхтаваў план рэканструкцыі палаца Алізараў (Лапацінскага)  (руск.) у Вільні. М. Лапацінскі набыў будынак на ўчастку ля скрыжавання цяперашніх вуліц Шылтадаржа  (руск.) і Бярнардзіну ў Старым горадзе і праект рэканструкцыі заказаў у Глаўбіца. Работы выконваліся спачатку архітэктарам Андрысам (памёр у 1765), затым Фрэзерам^[5]. Гісторык архітэктуры Юльюш Клос адзначаў цікавыя архітэктурныя матывы, характэрныя для пераходнай эпохі ад ракако да класіцызму^[6].

У 1748—1765 гадах Глаўбіц працаваў над рэканструкцыяй базыльянскага кафедральнага сабора Святой Сафіі і ўзвядзеннем кляштарнага корпуса ў Полацку^[1]; верагодна, самы высокі і самы вялікі па сваіх памерах барочны будынак у Беларусі. У лік галоўных яго прац ставіцца таксама касцёла кармелітаў у Глыбокім. У 1748—1749 ён спраектаваў і пабудаваў двухпавярховы палац мітрапаліта Ф. Грабніцкага каля Полацка. Як лічыць беларускі даследчык А. Ярашэвіч, па праекце Глаўбіца мог быць пабудаваны касцёл Святога Міхала Арханёла ў Івянцы^[7].

Сярод іншых работ на Беларусі: перапрацоўка праекта Свята-Аляксандра-Неўская царква ў в. Сталавічы (Баранавіцкі раён) 1743-46, рэканструкцыя касцёла кармелітаў у Мсціславе (1746-50), архірэйскі палац у Магілёве (1762-85)^[1].

Часта сярод пабудоў архітэктара згадваецца^[1] трохнефны Крыжаўзвіжанскі касцёл у Лідзе, аднак польскі даследчык К. Пызель лічыць, што ні час узвядзення храма, ні яго стылістычныя асаблівасці не дазваляюць казаць пра аўтарства Глаўбіца^[8].

Яго пабудовам уласцівы арыгінальныя рысы віленскага барока, які адрозніваецца вытанчанасцю формаў і дэкаратыўнасцю. Яркая асаблівасць створанага Глаўбіцам стылю — дзве, як правіла, высокія і лёгкія вежы галоўнага фасада з ярусамі, па-рознаму ўпрыгожанымі.

Памяць

Імем Глаўбіц названа адна з вуліц (Jono Glaubico gatvė) у раёне Вільні Пашылайчай  (руск.)^[9].

Зноскі

1. Глаубиц Иоган (Ян) Кристоф // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 148. — 737 с.
2. Antanas Rimvydas Čaplikas. Vilniaus gatvių istorija. Pilies gatvė. Vilnius: Charibdė, 2005. ISBN 9986-745-89-6. P. 201. (літ.)
3. Lietuvos TSR istorijos ir kultūros paminklų sąvadas. 1: Vilnius: Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1988. P. 542 (літ.)
4. Vladas Drėma. Dingęs Vilnius. Vilnius: Vaga, 1991. ISBN 5-415-00366-5. P. 146. (літ.)
5. Lietuvos architektūros istorija. T. II: Nuo XVII a. pradžios iki XIX a. vidurio. Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidykla, 1994. P. 167. (польск.)
6. Wilno. Przewodnik krajoznawczy Juliusza Kłosa, Prof. Uniwersytetu St. Batorego. Wydanie trzecie popraione po zgonie autora. Wilno, 1937. S. 145. (польск.)
7. Ярашэвіч А. А. Івянецкія касцёлы // Ave Maria: Часопіс Мінска-Магілёўскай архідыяцэзіі. № 2 (69), 2001. — С. 13 — 15 (польск.)
8. Pyzel, K. Kościół parafialny P. W. Podwyższenia Krzyża Św. w Lidzie // Kościoły i klasztory rzymskokatolickie gawnego wojewódstwa wileńskiego / redakcja naukowa: Maria Kalamajska-Saeed; Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie. — Krakow: MCK, 2005—2008. T. 2. 2008. — 244 s., [218] s. il.: il. (польск.)
9. Jono Glaubico gatvė Vilniuje (літ.). Vilniaus katalogas. Праверана 2 лютага 2014.

Літаратура

• Lorents St. Jan Krzysztof Glaubitz — architekt wileński XVIII wieku: Materiały do biografii i twórczości. Warszawa, 1937.
• Lietuvos architektūros istorija. T. II: Nuo XVII a. pradžios iki XIX a. vidurio. Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidykla, 1994. ISBN 5-420-00583-3. С. 50—52.
• Литва. Краткая энциклопедия. Вильнюс: Главная редакция энциклопедий, 1989. С. 212—213.
• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 5: Гальцы — Дагон / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 5. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 5).

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Іаган Крыштоф Глаўбіц