Аперацыя «Меню»

Аперацыя «Меню»
Асноўны канфлікт: Вайна ў В’етнаме
Бомбавыя кратэры ад амерыканскіх налётаў у Камбоджы. Фотаздымак 2014 года.
Дата	18 сакавіка 1969 — 26 мая 1970
Месца	Камбоджа
Вынік	стратэгічны правал ЗША
Праціўнікі
Паўночны В’етнам В’етконг ЗША
Страты
невядома невядома

Аперацыя «Меню» (англ.: Menu) — кодавая назва таемных бамбардзіровак авіяцыяй ЗША тэрыторыі Камбоджы (1969—1970) падчас В’етнамскай вайны. Пачатку аперацыі спрыяў факт ваеннай прысутнасці в’етнамскіх камуністаў у краіне. Авіяўдары не прынеслі значных ваенных дасягненняў. Канчаткова кампанія скончылася з наземным уварваннем амерыканцаў у Камбоджу.

Перадумовы

Асноўны артыкул: Грамадзянская вайна ў Камбоджы

У 1953 годзе Камбоджа атрымала незалежнасць ад Францыі. Згодна з Жэнеўскім пагадненням 1954 года, якія завяршылі каланіяльную вайну Францыі ў Індакітаі, Камбоджа абвяшчалася нейтральнай краінай. Кіраўніком каралеўства стаў прынц Нарадом Сіянук. Манарх спачатку карыстаўся вялікай папулярнасцю сярод насельніцтва. Ён быў перакананы, што дамінуючай сілай у Паўднёва-Усходняй Азіі ў будучыні апынецца Кітай. У 1965 годзе Камбоджа разарвала дыпламатычныя адносіны з ЗША.

У ходзе грамадзянскай вайны ў Паўднёвым В’етнаме, у якую ў далейшым актыўна ўмяшаліся ЗША, камбаджыйская тэрыторыя актыўна выкарыстоўвалася партызанамі Нацыянальнага Фронту вызвалення Паўднёвага В’етнама (НФВПВ, В’етконг) і падраздзяленнямі Паўночнага В’етнама. Прэзідэнт ЗША Ліндан Джонсан забараніў амерыканскім наземным падраздзяленням дзейнічаць на тэрыторыі Камбоджы, бо гэта парушала б яе фармальны нейтралітэт. Сілы НФВПВ і Паўночнага В’етнама, не звязаныя такімі абмежаваннямі, стварылі ва ўсходніх раёнах краіны сетку базавых лагераў і складоў, куды адыходзілі пасля кожнай сур’ёзнай паразы ў Паўднёвым В’етнаме, каб у бяспекі ад дзеянняў праціўніка папоўніць страты і адпачыць. Прысутнасць паўночнаяв’етнамскай арміі ў Камбоджы было замацавана камбаджыйскага-кітайскімі пагадненнямі 1966^[1].

З 1968 года ў Камбоджы пачалася грамадзянская вайна. Актывісты мясцовай Камуністычнай партыі («Чырвоныя кхмеры») разгарнулі ўзброеную барацьбу супраць урада Сіянука. Пад уплывам гэтых падзей Сіянука пайшоў на паступовае збліжэнне з ЗША, якое ўвянчалася аднаўленнем дыпламатычных адносін.

У студзені 1969 года на пасаду прэзідэнта ЗША ўступіў Рычард Ніксан, які арганізаваў сваю перадвыбарчую кампанію пад лозунгам дасягненні для краіны «ганаровага міру» ў В’етнаме. Усяго толькі праз месяц камуністычныя сілы ў Паўднёвым В’етнаме актывізавалі баявыя дзеянні (так званае Другое Тэцкае наступленне). Ніксан расцаніў гэта як парушэнне «няпісаных пагадненняў», па якіх, як меркавалася, паўночнікі ўстрымаюцца ад буйных наступальных дзеянняў на поўдні ў абмен на спыненне бамбардзіровак Паўночнага В’етнама, што ўступіла ў сілу 1 лістапада 1968. Ён збіраўся прадэманстраваць паўночнікам, што не мае намеру ігнараваць парушэнне імі «пагадненняў»^[2]. Праблема была ў тым, што да гэтага часу ў ЗША ўжо адужэў антываенны рух, і любая эскалацыя вайны магла выклікаць буру пратэстаў. Таму Ніксан прыняў рашэнне нанесці ўдар у Камбоджы, які б застаўся ў таямніцы ад грамадскасці. У студзені—лютым з ініцыятывай бамбардзіровак Камбоджы выступілі старшыня Аб’яднанага камітэта начальнікаў штабоў Эрл Уілер і камандуючы амерыканскімі войскамі ў В’етнаме Крэйтан Абрамс. Амерыканская разведка атрымала ад высокапастаўленага в’етнамскага перабежчыка інфармацыю пра месцазнаходжанне Цэнтральнага ўпраўлення Паўднёвага В’етнама (ЦУПВ) — штаба, які кіраваў дзеяннямі камуністычных сіл на поўдні, які ўжо некалькі гадоў беспаспяхова шукалі войскі ЗША; цяпер з’явілася магчымасць знішчыць яго адным ударам.

Аперацыя

Пасля таго як у пачатку сакавіка праціўнік абстраляў Сайгон ракетамі (што трактавалася амерыканскім бокам як чарговае парушэнне «дамоўленасцяў»), Ніксан прыняў канчатковае рашэнне аб удары. 18 сакавіка 1969 года па меркаваным месцы размяшчэння ЦУПВ адбамбіліся 48 стратэгічных бамбардзіроўшчыкаў B-52. Вынік гэтага налёту няясны; на думку амерыканскай разведкі, ЦУПВ быў нанесены нейкі ўрон. Справа не абмежавалася адзіночным налётам — з гэтага моманту пачаліся рэгулярныя бамбардзіроўкі тылавых баз паўночнав’етнамскіх войскаў у Камбоджы. Уся аперацыя насіла кодавую назву «Меню», яе фазы называліся «Сняданак» (Breakfast, самы першы налёт), «Ланч» (Lunch), «Перакус» (Snack), «Абед» (Dinner), «Вячэра» (Supper) і «Дэсерт» (Dessert). Да аперацыі прыцягваліся выключна самалёты B-52, тактычная авіяцыя задзейнічана не была. Аб гэтых авіяўдарах ведаў вельмі невялікі лік асоб у амерыканскай адміністрацыі. У прэс-рэлізах ВПС ЗША вылеты на Камбоджу падаваліся як звычайныя аперацыі ў Паўднёвым В’етнаме. Ні Кангрэс ЗША, ні прынц Сіянука не былі апавешчаны аб ударах. Кароль, па ўсёй бачнасці, ведаў пра іх, аднак не зрабіў ніякіх фармальных заяў з гэтай нагоды. Паўночны В’етнам таксама пакінуў таемныя бамбардзіроўкі без каментароў, магчыма, не жадаючы лішні раз прыцягваць увагу да факту прысутнасці ў нейтральнай краіне сваіх войскаў. Цікава, што Ханой не адрэагаваў на бамбардзіроўкі не толькі на афіцыйным узроўні, але і ў ходзе таемных кантактаў з амерыканскай дэлегацыяй на перамовах у Парыжы^[3].

Заслон сакрэтнасці, аднак, апынуўся не вельмі трывалым: ужо ў маі газета «Нью-Ёрк Таймс» апублікавала недакладную інфармацыю аб аперацыі «Меню». Публікацыя не прыцягнула ўвагі грамадскасці, але прымусіла Ніксана аддаць распараджэнне аб пошуку крыніцы ўцечкі інфармацыі з адміністрацыі^[4]. Праслухоўванне тэлефона аднаго з супрацоўнікаў Белага дома паклала пачатак ланцужку незаконных актаў, вынікам якіх стаў Уотэргейцкі скандал і зыход Ніксана ў адстаўку.

Вынік

Увесну 1970 года пасля звяржэння Сіянука і рэзкай эскалацыі грамадзянскай вайны ў Камбоджы амерыканскія войскі ўварваліся ў краіну, і аперацыя «Меню» страціла сэнс — яна завяршылася ў маі. За год з невялікім было здзейснена 3630 баявых вылетаў і скінута 108 тысяч тон бомбаў. З мая 1970 года бамбардзіроўкі Камбоджы сталі адкрытымі і працягваліся да жніўня 1973 года пад кодавай назвай «Курс свабоды» (Freedom Deal) і ўжо з выкарыстаннем тактычнай авіяцыі.

Аперацыя «Меню» перастала быць сакрэтнай у канцы 1972 года, калі маёр ВПС ЗША адправіў у Кангрэс ЗША ліст з просьбай патлумачыць факт таемных бамбардзіровак нейтральнай краіны; варта адзначыць, што ў тым жа годзе адбыўся гучны скандал з «несанкцыянаванымі» бамбардзіроўкамі Паўночнага В’етнама, які каштаваў пасады камандуючаму 7-й паветранай арміяй генералу Джону Лавелю. У ходзе праведзеных у Камітэце па справах узброеных сіл слуханняў былі ўсталяваны падрабязнасці тайнай аперацыі, як і той факт, што адміністрацыя паспрабавала фальсіфікаваць прадастаўленыя Кангрэсу дакументы па авіяналётам. Нягледзячы на гэта, Камітэт кангрэса па юрыдычных справах прагаласаваў супраць уключэння гэтай фальсіфікацыі ў спіс абвінавачванняў для імпічмента Ніксана.

Зноскі

1. Samuel Lipsman, Edward Doyle. Fighting for Time. — Boston: Boston Publishing Company, 1983. — С. 127.
2. Дэвидсон Ф. Война во Вьетнаме (1946—1975). — М.: Изографус, Эксмо, 2002. — С. 576.
3. Nalty, Bernard C. Air War over South Vietnam, 1968—1975. Washington DC: Air Force Museums and History Program, 2000. С. 132.
4. John Morocco. Rain of Fire: Air War, 1969—1973. — Boston: Boston Publishing Company, 1985. — С. 14.

Спасылкі

• Cambodia and the Vietnam War (англ.)
• Bombs Over Cambodia (англ.)