Валонская мова

Валонская мова
Саманазва	Walon
Краіны	Бельгія, Францыя, ЗША
Рэгіёны	Валонія, Брусель, Нор, Ардэны, Вісконсін
Агульная колькасць носьбітаў	600 000
Статус	ёсць пагроза знікнення^[d][1]
Класіфікацыя
Катэгорыя	Мовы Еўразіі
Індаеўрапейская сям'я Раманская група Гала-раманская падгрупа Мовы ойль
Пісьменнасць	лацініца
Моўныя коды
ISO 639-1	wa
ISO 639-2	wln
ISO 639-3	wln
Atlas of the World’s Languages in Danger	1947
Ethnologue	wln
ELCat	2991
IETF	wa
Glottolog	wall1255
Вікіпедыя на гэтай мове

Лінгвістычная карта Валоніі

Валонская мова — адна з раманскіх моў, на якой размаўляе частка насельніцтва Валоніі, Бельгія. Адносіцца да той жа групы, што і французская, аднак яе не разглядаюць у якасці дыялекту: франкамоўны чалавек з цяжкасцю разумее валонца. Таксама валонскую мову нельга блытаць з бельгійскім варыянтам французскай мовы.

Агульныя звесткі

Валонская мова фармавалася ў перыяд між VIII і XII стагоддзямі. Мае значны кельцкі і германскі субстрат. На 100 класічных валонскіх слоў 90 будзе лацінскага паходжання, 9 — германскага, 1 — кельцкага. Аднак сённяшняя валонская мова мае шмат запазычаных слоў з французскай.

Геаграфічнае распаўсюджанне

На валёнскай мове размаўляюць жыхары поўначы Францыі botte de Givet, у дэпартаменце Ардэны і розных вёсках у дэпартаменце Нор. Невялікая колькасць носьбітаў валонскай мовы пражывае ў ЗША, ў штаце Вісконсін. Афіцыйнага статусу гэтая мова не мае, але ў 1990 годзе яна была прызнаная мясцовай мовай. У цяперашні час па-валонску размаўляюць каля 600 тысяч чалавек, хаця на пачатку XX стагоддзя ёю карысталася 90 % насельніцтва Валоніі (больш за чатыры мільёны чалавек). Нязначная частка людзей, якія нарадзіліся ў паваенны час, вольна валодае гэтай мовай. Многія толькі ведаюць некаторыя словы і выразы па-валонску.

Цяпер валонская амаль цалкам выцесненая французскай, якая мае статус афіцыйнай мовы Бельгіі. Валонская мова знаходзіцца ў спісе 500 моў свету, якім пагражае выміранне ў XXI стагоддзі. Тым не менш, у апошнія гады ў Валоніі назіраецца адраджэнне цікавасці да валонскай мовы.

Дыялекты

Валонская мова налічвае некалькі дыялектаў, якія можна суаднесці з рэгіёнамі Валоніі:

• Цэнтральны дыялект, на якім размаўляюць у Намюры (фр.: Nameur) — сталіцы Валоніі. Гэта адзін з найбольш кансерватыўных і ідыосінкратычных дыялектаў.
• Заходні дыялект — дыялект, які найбольш набліжаны да французскай мовы дзякуючы моцнаму ўплыву з Пікардыі. Распаўсюджаны ў раёне гарадоў Шарлеруа (фр.: Charleroi) ды Нівель (фр.: Nivele)
• Паўднёвы — распаўсюджаны ў Ардэнскім рэгіёне Бельгіі.

Нягледзячы на мясцовыя фанетычныя асаблівасці, ў Валоніі назіраецца рух за прыняцце адзінага правапісу — «rfondou walon». Гэтая арфаграфія дае магчымасць розным чытачам па-рознаму вымаўляць словы. Гэтая канцэпцыя была ўзятая з брэтонскай мовы і дазваляе прымірыць сучасныя фанетычныя нормы з традыцыямі напісання слоў.

Прыклады фразаў

Валонская	Французская	Нідэрландская	Беларуская	Phonetic
Walon	Wallon	Waals	валонская	walɔ̃
Diè wåde	Adieu	Vaarwel	Пакуль / Бывай	[djɛ woːt] / [djɛ wɔːt]
Bondjoû	Bonjour	Goedendag	Дзень добры / Вітаю	[bɔ̃dʒuː]
A	Salut	Hoi	Прывітанне	a
A rvey	Au revoir	Tot ziens	Да пабачэння	[arvɛj]
Cmint dit-st on	Comment dit-on	Hoe zegt men	Як сказаць / Як кажуць	[kmɛ̃ dɪstɔ̃]
Cmint daloz ?	Comment allez-vous?	Hoe gaat het?	Як маешся?	[kmɛ̃ dalɔ]
Dji n' sais nén	Je ne sais pas	Ik weet het niet	Я не ведаю	[dʒɪn sɛː nɛ̃ ] / [dʒɪn se nẽ]

Зноскі

1. UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger Праверана 24 чэрвеня 2018.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q925553"></a>

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Валонская мова

Вікіпедыя мае раздзел, напісаны
валонскай

• Валонская граматыка он-лайн (фр.)