Вацлаў Ганка

Вацлаў Ганка
чэшск.: Václav Hanka
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння 10 чэрвеня 1791(1791-06-10)[1][2][…]
Месца нараджэння
Дата смерці 12 студзеня 1861(1861-01-12)[1][2][…] (69 гадоў)
Месца смерці
Пахаванне
Грамадзянства
Альма-матар
Месца працы
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці мовазнавец, паэт, бібліятэкар, архівіст, педагог, перакладчык, пісьменнік, гісторык, археолаг, славіст, выкладчык універсітэта
Мова твораў чэшская і нямецкая
Грамадская дзейнасць
Член у
Узнагароды
ордэн Святой Ганны 3 ступені
Подпіс Выява аўтографа
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ва́цлаў Га́нка (чэшск.: Vác(es)lav Hanka; 10 чэрвеня 1791, Горжыневес пад Кёніггрэцам — 12 студзеня 1861, Прага) — чэшскі філолаг і паэт, дзеяч нацыянальнага адраджэння. Вядомы як складальнік фальшывых Краледворскага і Зеленагорскага рукапісаў.

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]

Раннія гады

[правіць | правіць зыходнік]
Хата, дзе нарадзіўся Вацлаў Ганка

Вацлаў Ганка нарадзіўся ў Горжыневесе пад Кёніггрэцам. У 1807 годзе быў адпраўлены ў школу, каб пазбегнуць выкліку ў аўстрыйскае войска. Пасля сканчэння паступіў у Пражскі ўніверсітэт, дзе заснаваў суполку развіцця чэшскай мовы. У 1813—1814 гадах вывучаў права ў Вене, дзе выдаваў чэшскую газету і пазнаёміўся з заснавальнікам славянскай філалогіі Ёсефам Добраўскім.

Рукапісы

[правіць | правіць зыходнік]
Старонка з Краледворскага рукапісу

16 верасня 1817 года Ганка паведаміў, што знайшоў у вежы царквы ў Кёнігінгофе-ан-дэр-Эльбэ (бел.: Двор каралеўны над Лабай) рукапіс багемскіх паэм XIII стагоддзя, а ў наступным годзе — што атрымаў ад ананіма рукапіс, які быў названы «Зеленагорскім» пасля таго, як была апублікавана версія пра выяўленне яго ў Грунбергскім замку (бел.: Зялёная гара) каля Непамука.

«Рукапісы каралеўскага двара і Зялёнай гары» (чэшск.: Rukopisy Královédvorský a Zelenohorský) былі апублікаваны ў 1818 годзе з паралельным перакладам на сучасную чэшскую мову, а таксама з нямецкім перакладам Свобады. Арыгіналы рукапісаў Вацлаў Ганка перадаў у Багемскі музей у Празе, дзе працаваў бібліятэкарам з 1822 года.

Аднак яшчэ да публікацыі Добраўскі назваў урывак «Зеленагорскага рукапісу», вядомы як «Суд Лібушэ», відавочнай падробкай, хоць і паверыў у аўтэнтычнасць «Краледворскага рукапісу». Не паверыў Ганку і другі яго настаўнік — славенец Ерней Копітар. Аднак усё маладое пакаленне чэшскіх асветнікаў  (чэшск.) (бел. сустрэла «адкрыцці» Ганкі з захапленнем. Праз некалькі гадоў змяніў сваё меркаванне і Добраўскі. Аднак сучасныя чэшскія даследчыкі лічаць «Зеленагорскі рукапіс» падробкай.

14 чэрвеня 1827 года Вацлаў Ганка, шукаючы па просьбе кёнігсбергскага прафесара Э. Г. Графа ў Пражскім музеі слоўнікі з нямецкімі глосамі, наткнуўся на лацінскамоўны энцыклапедычны слоўнік «Mater Verborum» з упісанымі на яго старонках чэшскімі глосамі. Ён выдаў іх у алфавітным парадку ў 1833 годзе як найістотнейшую крыніцу звестак пра старажытначэшскую мову. Праведзены пазней, ужо пасля яго смерці Адольфам Патэрам палеаграфічны аналіз паказаў, што большасць чэшскіх глосаў сфабрыкаваныя з лацінскіх. Цяпер большасць славістаў лічыць чэшскія глосы «Mater Verborum» маланадзейнай крыніцай.

Дзякуючы Ганку (і яго імавернаму суаўтару Ёсефу Лінду) спраўдзіліся чаканні дзеячаў чэшскага нацыянальнага адраджэння — «знайшліся» помнікі старажытнага пісьменства, якія не саступалі па даўнасці і разнастайнасці зместу рускім і сербскім помнікам, і да таго ж утрымлівалі карціну гераічнай і дэмакратычнай мінуўшчыны Чэхіі, а таксама антынямецкія нападкі.

Беспрэцэдэнтна працягламу поспеху фальсіфікацый спрыяла не толькі ідэальная адпаведнасць палітычным спадзяванням чэшскіх патрыётаў, але і літаратурны талент, высокія на той час славістычная кваліфікацыя і тэхнічнае майстэрства Ганкі, які на паўстагоддзя апярэдзіў магчымасці сучаснай яму навукі. Няўдалая спроба кампаніі па доказе падробленасці рукапісаў, прадпрынятая аўстрыйскай паліцыяй і рэдактарам аўстрыйскай газеты незадоўга да смерці аўтара (1860), здавалася, надоўга замацавала яго гістарычную перамогу: Ганка выйграў судовы працэс супраць аўстрыйцы Ку і сышоў у труну з арэолам мучаніка нацыянальнага адраджэння.

Літаратурна-навуковая дзейнасць

[правіць | правіць зыходнік]

Вацлаў Ганка пісаў таксама вершы, склаў пяцітомнік фальклору «Старажытныя паданні» (1817—1826), выдаў «Кароткую гісторыю славянскіх народаў» (1818).

У выніку мовазнаўчай спрэчкі з Францішкам Палацкім правёў рэформу арфаграфіі чэшскай мовы (увёў выкарыстанне v замест w, au замест ou). Паводле прапанаванага Ёсефам Добраўскім плану склаў «Чэшскую граматыку» (1822) і «Польскую граматыку» (1839).

Пераклаў на чэшскую «Слова пра паход Ігаравы» (1821) з кансультацыямі Добраўскага і Аляксандра Шышкова; пасля выдаў і нямецкі пераклад «Слова», з якім быў знаёмы Аляксандр Пушкін. Выдаў Рэймскае (1846) і «Астрамірава Евангеллі» (1853). За публікацыю першага з іх быў узнагароджаны крыжам ордэна святой Ганны ад расійскага цара Мікалая I і брыльянтавым пярсцёнкам ад аўстрыйскага імператара Фердынанда I.

Узімку 1848 года стаў выкладчыкам (з 1849 года — прафесар) славянскіх моў у Пражскім універсітэце, дзе працаваў да скону.

Панславізм

[правіць | правіць зыходнік]
Мемарыяльная таблічка на родным доме Вацлава Ганкі

Цягам амаль паўстагоддзя Ганка вёў актыўную працу па абмене інфармацыяй між славістамі розных краін. Збольшага дзякуючы яго высілкам Прага стала буйным цэнтрам славістыкі. У 1848 годзе Вацлаў Ганка ўзяў удзел у Пражскім славянскім кангрэсе, а таксама іншых мірных падзеях рэвалюцыі 1848—1849 гадоў з пазіцый панславізму. Стаў заснавальнікам палітычнага таварыства «Slovanská Lípa» і быў абраны ў імперскі рэйхсрат у Вене, аднак адмовіўся ад гэтай пасады.

Адыграў значную ролю ў знаёмстве чэхаў з рускай літаратурай, быў абраны сябрам-карэспандэнтам Пецярбургскай Акадэміі навук.

Сканаў у Празе 12 студзеня 1861 года, пахаваны на Вішаградскіх могілках.

Выкрыццё фальсіфікацыяй

[правіць | правіць зыходнік]

Палеаграфічны аналіз «Mater Verborum», праведзены Адольфам Патэрам, стаў істотным крокам на шляху прызнання падробленасці старажытных рукапісаў, знойдзеных Ганкам. Адной з мэт падробкі чэшскіх глосаў было падмацаванне сапраўднасці Краледворскага і Зеленагорскага рукапісаў. Імёны славянскіх бостваў і назвы планет, прыведзеныя ў «Mater Verborum», цягам паўстагоддзя фігуравалі ў якасці крыніц па славянскай міфалогіі; да цяперашняга часу яны сустракаюцца там-сям у ненавуковых сачыненнях па паганстве.

Першым крокам да выкрыцця фальсіфікацыі Краледворскага і Зеленагорскага рукапісаў было прызнанне найноўшай падробкай «Любоўнай песні караля Вацлава» паводле рашэння асаблівай камісіі Чэшскага музея 1857 года, скліканай на патрабаванне Юліуса Фейфаліка[7].

Канчаткова фальшывасць абодвух рукапісаў з розных пунктаў погляду (тэхніка-палеаграфічнага, гістарычнага і лінгвістычнага) была навукова даведзеная толькі на мяжы XIX і XX стагоддзяў. Значную ролю ў каардынацыі дзеянняў спецыялістаў у розных галінах навукі ў 1880-я — 1890-я гады адыграў будучы прэзідэнт Чэхаславакіі Томаш Масарык, які і сам выступаў на старонках часопіса «Athenaeum» як крытык рукапісаў з эстэтычнага пункту гледжання.

Быў выяўлены факт напісання рукапісаў на абрэзках старажытнага пергаменту, з якога быў змыты стары тэкст (палімпсест); прымяненне берлінскага лазурку, які пачаў вырабляцца ў XVIII стагоддзі; змешванне напісанняў рознага часу і няўпэўнены почырк (абвядзенне абрысаў, падчысткі), на 6 тысяч словаў — каля тысячы памылак у старажытначэшскай мове, фактычныя анахранізмы і г. д. У вырабе рукапісаў з вялікай доляй імавернасці ўзяў удзел таксама Ёсеф Лінда, хутка выяўленая падробка якога («Песня пад Вышаградам») ужываецца ў тэксце. У 1899 годзе нават з’явілася версія пра тое, што ў Краледворскім рукапісе Ганка пакінуў аўтарскі знак — зашыфраваны лацінскі надпіс «Hanka fecit» (бел.: Ганка зрабіў), аднак гэта не пацвердзілася.

Бадай, самая «шкодная» Ганкава фальсіфікацыя — апавяданне пра перамогу Яраслава з Штэрнберка пад Оламаўцам над мангола-татарамі ў 1242 годзе (адна з песняў Краледворскага рукапісу). Гэтая міфічная бітва вандруе з адной гістарычнай працы ў іншую і пасля выкрыцця фальсіфікацый, яна нават трапіла ў трэцяе выданне Вялікай савецкай энцыклапедыі.

Працы

[правіць | правіць зыходнік]

Паэзія

[правіць | правіць зыходнік]
  • «Dvanáctero písní»
  • «Hankowy písně» (Прага, 1815, пашыранае перавыданне «Dvanáctero písní»)

Навуковыя выданні

[правіць | правіць зыходнік]
  • «Starobyla Skiadani» (1817—1826, збор багемскага фальклору ў 5 т.)
  • «Кароткая гісторыя славянскіх народаў» (1818)
  • «Чэшская граматыка» (1822)
  • «Польская граматыка» (1839)
  • частку Евангелляў з Рэймскага рукапісу (1846, глаголіцай)
  • «Астрамірава Евангелле» (1853)
  • «Stará pověst o Strojmírovi a Griseldě»
  • «Sbírka nejdávnějších latinsko-českých slovníků»
  • «Přehled pramenů právních v Čechách»
  • «Mluvnice čili soustava českého jazyka podle Josefa Dobrovského»
  • «Slovanská mluvověda»
  • «Petrohradská legenda o svatém Václavu»
  • «České mince korunovační»

Пераклады

[правіць | правіць зыходнік]
  • «Krátká historie slovanských národů» (1818)
  • «Prostonárodní srbská Musa do Čech převedenou» (пераклад сербскіх вершаў, прызнаны нізкаякасным)
  • «Igor» (1821, пераклад з рускай «Слова пра паход Ігаравы»)
  • «Dějiny české v kamenopisně vyvedených obrazech» (1824)
  • «Krakováčky, aneb písně národní polské»

Ушанаванне памяці

[правіць | правіць зыходнік]

Імя Вацлава Ганкі ўнесена ў спіс 72 выбітных асоб Чэхіі  (чэшск.) (бел..

На роднай хаце Вацлава Ганкі ў Горжыневесе ўсталяваная мемарыяльная таблічка з выразам «Народы не паміраюць, пакуль жыве мова».

Зноскі

  1. ↑ а б Václav Hanka // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.
  2. ↑ а б в г Czech National Authority Database Праверана 23 лістапада 2019.
  3. ↑ The Fine Art Archive — 2003. Праверана 1 красавіка 2021.
  4. ↑ regional database of the Research Library in Hradec Králové Праверана 2 мая 2024.
  5. ↑ Dr. Constant v. Wurzbach Hanka, Wenzeslaw // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt haben — Wien: 1856. — Т. 7. — S. 301.
  6. ↑ а б http://tnk.krakow.pl/czlonkowie/hanka-vaclav/ Праверана 30 жніўня 2022.
  7. ↑ Ламанский, IX

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]