Гаспар-Гюстаў дэ Карыяліс

Гаспар-Гюстаў Карыяліс
Gaspard-Gustave de Coriolis
Дата нараджэння	21 мая 1792(1792-05-21)[1][2]^[…]
Месца нараджэння	Парыж, рэгіён Іль-дэ-Франс, Метраполія Францыі, Францыя[3]
Дата смерці	19 верасня 1843(1843-09-19)[1][2]^[…] (51 год)
Месца смерці	Парыж, Парыж^[d], рэгіён Іль-дэ-Франс, Метраполія Францыі, Францыя[3]
Месца пахавання	могілкі Манпарнас
Грамадзянства	Францыя
Род дзейнасці	матэматык, фізік, інжынер у цывільным будаўніцтве, інжынер, выкладчык універсітэта
Навуковая сфера	матэматыка, фізіка
Месца працы	Політэхнічная школа^[d][4] Нацыянальная школа мастоў і дарог^[d] Цэнтральная школа Парыжа^[d] Політэхнічная школа^[d][5]
Альма-матар	Нацыянальная школа мастоў і дарог^[d] (красавік 1811) Політэхнічная школа^[d] (1810)
Вядомы як	сіла Карыяліса, тэарэма Карыяліса
Член у	Парыжскае філаматычнае таварыства^[d][6] Французская акадэмія навук Турынская акадэмія навук^[d][3] Акадэмія Станіслава^[d][7]
Узнагароды	Французская акадэмія навук (28 студзеня 1836) 72 names on the Eiffel Tower^[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гаспар-Гюстаў дэ Карыялі́с (фр.: Gaspard-Gustave de Coriolis; 21 мая 1792— 19 верасня 1843) — французскі матэматык, інжынер і навуковец. Больш за ўсё вядомы працай, прысвечанай вывучэнню эфекту Карыяліса. Таксама вядомы тэарэмай аб паскарэннях у абсалютным і адносным рухах, званай тэарэма Карыяліса.

Біяграфія

Скончыўшы Політэхнічную школу (1808), а затым (1812) Школу мастоў і дарог (фр.),ён некаторы час працаваў на будоўлях.

З 1816 года пачаў выкладаць у Політэхнічнай школе, дзе неўзабаве стаў прафесарам, а затым дырэктарам вучэбнай часткі школы. У 1829 годзе Гаспар-Гюстаў Карыяліс стаў прафесарам Школы мастацтваў (фр.).

28 студзеня 1836 года становіцца членам Парыжскай Акадэміі Навук.

Публікацыі

З яго твораў найбольш вядомыя:

• «Calcul de l'effets des machines»,
• «Traité de mécanique des corps solides»
• «Théorie mathématique du jeu de billard»

Памяць

• Спіс найвялікшых вучоных Францыі, змешчаны на першым паверсе Эйфелевай вежы;
• Кратар на Месяцы
• Канадскае навукова-даследчае судна (англ.)

Гл. таксама

• Сіла Карыяліса
• Параметр Карыяліса
• Карыялісавы расходамеры

Зноскі

1. MacTutor History of Mathematics archive — 1994. Праверана 22 жніўня 2017.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473"></a>
2. Gaspard Gustave de Coriolis // Brockhaus Enzyklopädie
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>
3. www.accademiadellescienze.it Праверана 1 снежня 2020.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107212659"></a>
4. Annuaire prosopographique : la France savante / пад рэд. B. Delmas, R. Mathis — 2009.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q673718"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2926731"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q55740543"></a>
5. Encyclopædia Universalis — Encyclopædia Britannica, 1968.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2743906"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1340194"></a>
6. https://philomathique.paris/
7. https://www.academie-stanislas.org/wp-content/uploads/2023/02/coriolis.pdf

Літаратура

• Карыяліс Гаспар-Гюстаў // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 8. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0144-3 (т. 8).
• Кориолис // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.